Kógildir pasporttyń qudyreti: Qazaqstan tólqujatynyń kúshi qandaı
Tólqujat – enshisi bólek egemen memleket ekenimizdi syrtqy sıpattan tanytatyn joldyń biri, saıası-ekonomıkalyq derbes qadam jasaýda da salmaǵy zor. Sondyqtan kók pasporttyń kúshin baǵamdaý ári álem elderi arasyndaǵy bedelin baıyptaý asa mańyzdy bolmaq. Osy oraıda Kazinform tilshisi Respýblıka kúni qarsańynda Qazaqstan tólqujatynyń qaýqaryn saralap, qaı elmen qatynasta kádege jaraıtynyn zerttep kórdi.
Henley & Partners reıtıngi: Qazaqstan 64-orynda
Pasport kúshin baǵamdaýǵa múmkindik beretin birneshe tetik bar. Ol: vıza saıasaty; dıplomatııalyq qatynas; saıası ahýal; týrızm áleýeti. Jyl saıyn halyqaralyq uıymdar atalǵan krıterıı sheńberinde memleketter tólqujatynyń reıtıngin túzip, úzdikti anyqtaıdy. Bul memlekettiń ekonomıkalyq ahýalynan habar beretin aqpar ǵana emes, álemdik arenadaǵy salmaǵyn kórsetetin kúshke aınalǵan. Qaı eldiń kórsetkishi joǵary bolsa, ınvestıtsııaǵa tartymdy, týrıst eselenedi, ımıdj úshin qolaıly.
Mysaly, bıyl Qazaqstan tólqujaty mıgratsııa salasyndaǵy bedeldi uıym – Henley& Partners reıtınginde 64-orynǵa kóterildi – ótken jylǵy kórsetkishten alty satyǵa joǵary. Sarapshylar ondaǵan jyl jaǵymdy tendentsııa baıqalmaǵan salada oń serpin baıqalýyn birneshe sebepke silteıdi. Onyń ishinde vıza saıasaty, álem elderindegi áskerı qaqtyǵystar men ınfraqurylymdaǵy ilgerileý bar.
Jalpy Henley & Partners reıtıngisindegi Ortalyq Azııa elderi arasynda eń joǵary nátıjege jetken Qazaqstan ǵana. Ózge kórshilerimizdiń kórsetkishi birshama qalys. Qyrǵyzstan – 76, Ózbekstan – 78, Tájikstan – 82, Túrikmenstan 89-orynǵa jaıǵasqan. Shekaralas elder ishinde sanktsııa qyspaǵynda qalsa da Reseı tólqujatynyń kúshi tyń. Sońǵy bes jylda ol eldiń tólqujaty «kúsheımese», «álsiregen» joq – bıyl 45-orynda. Reseılikter vızasyz 116 memleketke bara alady. 2022 jyly bastalǵan áskerı qaqtyǵystan soń nebary 3 memleket ǵana Reseımen vızasyz rejım kelisiminen bas tartqan-dy.
81 memleketke vızasyz barýǵa bolady
Vıza saıasatyn keńirek tarqataıyq. Ótken jyly Qazaqstan Qytaı, Indonezııa, Djıbýtı, Taıland sekildi eldermen vızasyz rejımge kóshken bolatyn. Bıyl bul qatarǵa Marokko, Sent-Kıts, Vetnam qosyldy. SІM málimetinshe, qazirgi tańda Qazaqstan 81 memleketpen vızasyz rejım týraly kelisimge kelgen. Olardyń sanatynda:
- Reseı;
- Ýkraına;
- Ázerbaıjan;
- Túrkııa;
- Armenııa;
- Albanııa;
- Serbııa;
- Iran;
- Gonkong;
- Qatar;
- Malaızııa;
- BAÁ ;
- Oman;
- Argentına, t.b. elder bar.
Sarapshylardyń pikirinshe, memleketaralyq vızasyz rejım týrıstik baǵyttan bólek, ekonomıkalyq áleýetti de kóterýge kómek beredi. Ekonomıst-qarjyger Rasýl Rysmambetovtiń aıtýynsha, ınvestıtsııalyq ustanymda eldiń kóshi-qon saıasaty sheshýshi ról atqarady.
– Vızasyz rejımniń ekonomıkaǵa qosatyn úlesi mol. Aldymen ekonomıkalyq kedergi joıylady. Orta kásipker ózge memlekettegi naryqty baqylaýy kerek, ınvestor elge kelýi qajet. Mine, osy tusta elaralyq vızasyz rejım ýaqyt únemdeýge, naqty sektorǵa qarjy tartýǵa paıdasyn tıgizedi. Dástúrli vızalyq protsedýra úshin aptalap ýaqyt joǵaltpaı, birneshe kúnde iskerlik kelisim jasaýǵa bolady, – dedi sarapshy.
QR azamattary úshin ár el túrli talap qoıatyny jasyryn emes. Ásirese, vızasyz júrý ýaqytyna qatysty ustanym árqıly. Mysaly, Grýzııa qazaqstandyqtarǵa vızasyz 1 jylǵa deıin júrýge ruqsat berse, Armenııa Túrkııa, Grenada elderinde – 6 aı, Moldova, Ýkraına, Gaıtı, Mońǵolııa memleketterinde 90 kún júrýge bolady. Gonkong, Iran men Omanda vızasyz eki aptadan artyq bolýǵa ruqsat joq, Ózbekstanda 5 kúnnen artyq júrýge múmkindik qarastyrylmaǵan.
Árıne, otandyq jıhankezderdiń pikirinshe, Qazaqstan úshin Eýropamen arada vızasyz rejım ornatý ózekti. Sebebi el tólqujatymen Eýropaǵa kirý ýaqyt alady, áýresi kóp. Qazaqstan tarapy birneshe jyldan beri bul baǵytta kelisim jasaǵanymen, áli nátıje kórinbeı keledi. Tek bıyl Eýropa odaǵy elderine qazaqstandyqtardy kirgizý joly jeńildeıtini belgili boldy. ıAǵnı vızaǵa suralatyn qujat tizimi, konsýl alymy, ótinimdi qarastyrý ýaqyty ózgermek. Atalǵan qadamnyń qashan júzege asatyny belgisiz, óıtkeni qujattaǵy ár ózgeriske Odaqqa múshe 27 el túgel kelisýi shart. Bul ońaı is emes.
Arnaıy vızasyz júrýge bolatyn eýropalyq elder de joq emes. Qazir Shyǵys Eýropanyń úsh eline vızasyz kirýge múmkindik bar. Olar Eýroodaqqa da, Shengen aımaǵyna da kirmeıdi: Albanııa, Serbııa jáne Chernogorııa. Atalǵan memleketterde 30 kún vızasyz júrýge ruqsat.
Keıingi jyldary Qazaqstanmen vızasyz rejım týraly kelisim jasaǵan elderdiń qurylymyn qarasaq, kóbi shalǵaıdaǵy shaǵyn memleketter. Árıne, Qytaı men Reseı sekildi derjavalarlarmen jasalǵan ýaǵdanyń salmaǵy bar, degenmen Marokko, Sent-Kıts, Vetnam sekildi eldermen týrızmnen basqa salmaqty sebep baılanystyrmaıdy. Sondyqtan sala mamandarynyń kóbi aýqymdy naryqqa jol ashatyn alpaýyt memlekettermen vızasyz rejımge qol jetkizý qajet dep sanaıdy. Ekonomıst Qýanysh Jaıyqovtyń sózinshe, mundaı qadam nátıje berýi úshin qos tarap ta múddeli bolý kerek.
– Saýda kólemin arttyrý, tabys deńgeıin ulǵaıtý, eńbek naryǵyn retteý úshin qýatty eldermen vızasyz rejımge kóshken durys-aq. Alaıda alpaýyt elderdiń damýshy memlekettermen mundaı kelisimge kelýi qıyn. Sebebi olar zańsyz mıgranttar sanynyń artýynan qorqady, ekinshi taraptyń fýnktsıonaldy erejelerdi saqtamaýy múmkin dep seskenedi. Vıza rejıminde elge keletin ár azamatty tekserip, qajetti qujattardy suratýǵa bolady, al vızasyz rejımde mundaı resmı tekseris joq, – dedi ol.
10 mln qazaqstandyq shetelge shyqqan
Qazaqstan tólqujatyn saparǵa shyǵý úshin alatyny belgili. Keıingi jyly tólqujatty paıdalanýshylar qatary artqanǵa uqsaıdy. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimeti boıynsha, ótken jyly ózge memleketterge saparlaǵan qazaqstandyqtar sany 10,5 mln-ǵa jetken (32% ósim). Sońǵy 5 jylda bolmaǵan deńgeı.
Shetelge saparlaıtyn azamattardyń artýy 2022 jyly baıqala bastady. Ol tusta Reseı, Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Túrkııa, BAÁ, Qytaı, Mysyr sekildi elderge barýshy kóbeıdi. Ótken jyly shetelge saparlaǵandardyń 44,7%-y – Reseıge, 19%-y – Ózbekstanǵa, 14%-y Qytaıǵa barǵan. Aıta keterligi, ótken jyly Qazaqstan men QHR vızasyz rejım ornatyp, bıyl Qytaıda Qazaqstan týrızmi jyly dep jarııalanýy qos el arasyndaǵy barys-kelisti uǵaıtqan. SІM málimetinshe, osy aralyqta Qytaıǵa 173 myńǵa jýyq qazaqstandyq saparlasa, qonaqqa 126 myń adam kelgen.
Keıingi jyldary qazaqstandyqtar arasynda Túrkııaǵa saparlaý úrdiske aınalǵandaı. Áleýmettik jeliden Anadoly jerine barǵan otandastardy kóp kóremiz. Statıstıka da aqpardy naqtylap tur. Túrkııanyń mádenıet jáne týrızm mınıstrliginiń málimetinshe, bıyl maýsym-tamyz aralyǵynda 440 myń el azamaty kelgenin málimdedi.
Sarapshylar mundaı tendentsııany týrıstik operatorlar sanynyń artýymen baılanystyrýda. Jarnama arqyly suranys týyp, suranys arqyly sapar sany ulǵaıǵan eken. Máselen, 2 jyl buryn týroperator sany 380 bolsa, bıyl 590-ǵa jetti. Birinshi kredıttik bıýronyń málimetinshe, bıyl birinshi jartyjyldyqta qazaqstandyq týroperatorlar 285,7 mlrd teńge tabys taýypty. Bul ótken jyldaǵy kórsetkishten 40%-ǵa artyq.
Jyldan-jylǵa tólqujattyń áleýeti arta tústi. Vızasyz júıeni damytyp, reıtıngte joǵarylaý arqyly ekonomıkalyq múmkindik pen saıası upaıǵa qol jetkenin baıqaımyz. Elaralyq kelisimniń kásipkerlik pen mıgratsııaǵa oń áser etýi endigi mejege aınalǵandaı.
