Qyzylordada kúrish qaýyzy kádege asyp jatyr ma
QYZYLORDA. KAZINFORM — Syr óńiriniń agrarlyq salasynda kúrish qaýyzyn kádege jaratý máselesi qalaı sheshilýde? Osy jóninde Kazinform tilshisi sala basshylary jáne ǵalymdarmen oı bólisti.
Qaldyqsyz ónim — ýaqyt talaby
Elimiz boıynsha kúrish óndirisiniń 85 paıyzǵa jýyǵy Qyzylorda oblysynyń úlesine tıedi. Qalǵan bóligin Túrkistan jáne Almaty oblysy enshileıdi.
Qyzylordalyq dıqandar jylma-jyl mol ónimge negiz qalap júr. Dese de ony tereńdete óńdeý isinde áli de problemalar bar. Atap aıtqanda, kúrish qaýyzyn qalaı kádege jaratyp otyrmyz?
Bul jóninde oblystyq aýyl sharýashylyǵy jáne jer qatynastary basqarmasynyń basshysy Talǵat Dúısebaev qazir kúrish qaýyzyn paıdalaný baǵytynda birqatar joba qolǵa alynyp jatqanyn jetkizdi.
— Jalpy, kúrish qaldyqtaryn tereńdete óńdeý máselesine basa nazar aýdaryp kelemiz. Árbir jobanyń tıimdiligi tarazylanady. Ras, buǵan deıin kúrish qaýyzynan kremnıı oksıdin shyǵarý jobasyna nazar aýdarylǵan edi. Bul jobanyń tıimdiligi qandaı? Oǵan shıkizat qory jete me? Aldymen osy másele eskeriledi. Óıtkeni, ony óńdeıtin zaýyttyń qural-jabdyǵy arzan turmaıdy. Qanshama qarjy jumsalady. Bizdegi shıkizat atalǵan zaýyttardyń qýatyna jetpeıdi. Zertteı kele onyń tıimsiz tusy kóp ekenine nazar aýdaryldy. Kezinde kúrish qaýyzy órtelip jatatyn. Qazir oǵan tyıym salyndy. Osy maqsatta endigi kezekte kúrish qaýyzyn jem óndirý isine paıdalanýǵa mán berip otyrmyz. Nátıjesinde kúrish sharýashylyǵynda qaldyqsyz ónim shyǵarýǵa mán berilip keledi. Árıne, biz ony tek jem óndirisine kádege jaratyp otyrǵan joqpyz. Agrarlyq salada eńbek etip júrgen jergilikti kásipkerler oǵan qatysty taǵy bir jobany usynyp otyr. Máselen, Qytaı, Ońtústik Koreıa elderinde kúrish qaýyzynan jartylaı fabrıkat daıyndaý jolǵa qoıylǵan. Kásipkerler atalǵan jobanyń tıimdiligin zerttep jatyr. Ol ónimderge bizdiń naryqta suranys bar ma? Aldaǵy ýaqytta suranys bolyp jatsa, bul joba júzege asýy múmkin, — dedi basqarma basshysy.
Onyń aıtýynsha, qazirgi ýaqytta kúrish sharýashylyǵynda qaldyqsyz ónim shyǵarýǵa mán berilgen. Sharýalar ony burynǵydaı órtep, qorshaǵan ortanyń lastanýyna keri áserin tıgizip jatqan joq.
Ǵalymdar jobasyna qoldaý kerek
Qorqyt ata atyndaǵy Qyzylorda memlekettik ýnıversıtetiniń oqytýshysy, hımııa ǵylymdarynyń kandıdaty, professor Nurbol Appazov kúrish qaýyzyna baılanysty birqatar ǵylymı jobany júzege asyrǵan.
Sonyń biri — kremnıı dıoksıdine qatysty bolatyn. Degenmen atalǵan joba qazir jalǵasyn tapqan joq.
— Joba boıynsha magıstrantym ǵylymı izdenis jasaǵan edi. Qarjy máselesine baılanysty toqtap qaldy. Kremnıı dıoksıdi shyny, keramıka, abrazıv, betondy jabdyqtar, tis pastasy, kosmetıka, optotalshyq jáne ózge de óndiriste qoldanylady. Negizinde kremnıı dıoksıdi qumnan alynady. Biz ony kúrish qaýyzynan, ıaǵnı qaldyqtan alý tehnologııasyn jasadyq. Qazirgi ýaqytta kúrish qaýyzynan belsendirilgen kómir jasaý isin jolǵa qoıyp otyrmyz. Sol arqyly lastanǵan sýdy qalpyna keltirip, aýyz sýdy tazartýǵa bolady. Sondaı-aq ýly gazdy ortada jumys isteıtin adamdardyń densaýlyǵyna zııandy áserdi azaıtýǵa qoldanýǵa múmkindik bar. Ózge de qoldanylatyn jerleri bar. Burynǵy jyldary kúrish qaýyzy órteletin. Tipti ony jerge kómip tastasań da shirimeıdi. Qysqasy, qorshaǵan ortanyń lastanýyna kóp áseri bar edi, — deıdi ǵalym.
Qazir aýyl sharýashylyǵy óndirisindegi eńbekkerler ony jem shyǵarýǵa paıdalanyp júr.
— Degenmen ony tyǵyryqtan shyǵýdyń tóte joly retinde baǵalaı almaımyz. Bul baǵytta álemniń kóptegen elinde túrli jobalar qolǵa alynǵan. Onyń ishinde kremnıı oksıdin shaǵarý isi de bar. Árıne, bul joba qambatqa túsedi, oǵan qanshama mıllıon dollar qarjy ketýi múmkin. Keıingi ýaqytta biz kúrish qaýyzynan belsendirilge kómir alýǵa baılanysty zertteý jumystaryn júrgizdik. Alǵashqyda onyń sapasy tómen ekenin baıqadyq. Sondyqtan onyń sapasyn arttyrý maqsatynda munaı qaldyqtary, krahmal sekildi birqatar dúnıeler qosyldy. Nátıjesinde biz óndiriste paıdalanýǵa bolatyn belsendirilgen kómirdi alýǵa múmkindik týdy. Qaısy iste de qomaqta qarjy qajet bolady. Biz jumystardy jalǵastyrý úshin zerthanalyq qondyrǵy alýǵa qol jetkizdik. Ony Qytaıdan arnaıy jasattyq, — dedi N. Appazov.
Qaldyqtan qaǵaz shyǵarýǵa bolady
Ǵalym belsendirilgen kómir bıologııalyq tazartý stantsııasynda paıdalanylyp jatqanyn tilge tıek etti. Bul jumys óz tıimdiligin kórsetken.
— Ol ázirge úlken kólemde júzege asyp jatqan joq. Alaıda biz onyń tıimdiligine tolyq kózimizdi jetkize aldyq. Bul iske bizben birge sý salasynyń mamandary, ekolog, agronomdar atsalysyp jatyr. Sol arqyly Tasbóget kentinde ornalasqan bıologııalyq tazartý stantsııasynan shyqqan sarqyndy sý tazartylyp, ol ártúrli aǵash ekpesin, mal azyǵy daqyldaryn sýarýǵa paıdalanylyp keledi, — dep tolyqtyrdy áńgimesin N.Appazov.
Sondaı-aq Nurbol Appazov bastaǵan qyzylordalyq ǵalymdar kúrishtiń sabaǵy men qaýyzynan qaǵaz jasaý jobasyn jasap shyqty.
Aıta keterligi, ol qazir qoldanysta júrgen keńse qaǵazynan eshbir kem túspeıdi. Atalǵan joba osydan birneshe jyl buryn qolǵa alynǵan.
Bul baǵytta ǵalymdar tyńǵylyqty izdenis jasaǵan.Sol maqsatta jumys tobyna jeti-segiz maman tartylǵan. Nátıjesinde kúrishtiń sabaǵy men qaýyzynan keńse qaǵazy men ájethana qaǵazyn óndirýdiń jolyn tapqan.
Búginde avtorlary ǵylymı jobasyn patenttep te alǵan.
Qysqasy, kúrish óndirisinde qaldyqsyz ónim shyǵarýǵa barlyq múmkindik bar. Degenmen aldymen onyń tıimdiligi nazarǵa alynýy tıis. Árıne, keıbir máseleler qarjyǵa kelip tireletini taǵy bar.