Qyzylordada egilgen aǵash qýrap ketpes úshin ne isteý kerek
QYZYLORDA. KAZINFORM — Qyzylorda aǵash ósirýdiń túıtkili qandaı? Kazinform atalǵan taqyryp aıasynda maman, ǵalym jáne baǵbannyń pikirin tarazylap kórgen edi.
Topyraqtyń qunary tómen
Ádette, Syr óńiri turǵyndary arasynda jergilikti jerde tal ósirý qıyn degen uǵym qalyptasqan. Rasynda, ekken kóshet birden kóktep kete qoımaıdy.
Dese de eldiń arasynda jaıqaltyp baý-baqsha ósirip jatqan azamattar kezdesedi. Bul úshin ne isteý kerek? Kóptiń kókeıinde júrgen saýal osyǵan saıady.
«Qazaq ósimdik qorǵaý jáne karantın ǵylymı-zertteý ınstıtýty» JShS basqarma tóraǵasy Baqytjan Dúısembekov oǵan basty sebep retinde aımaqtyń tabıǵı-klımattyq jaǵdaıynyń qolaısyzdyǵyn alǵa tartady.
Oblys shóldi aımaqta ornalasqan. Jyldyq jaýyn-shashyn mólsheri óte az.
— Aınalyp kelgende, ol qajetti sýdyń jetispeýshiligin týdyrady. Aımaqtaǵy topyraqtyń kóp bóligi tuzdy bolyp otyr. Bul jaǵdaı aǵashtyń tamyr júıesiniń damýyna keri áser etedi. Ósimdikterdiń sýdy sińirý qabiletin tómendetedi. Syr óńirinde jazǵy mezgilde temperatýra 40 gradýstan joǵary bolady. Tipti odan da kóteriletin kezeńi bar. Ol ýaqytta ósimdikterde qosymsha stress tirkeledi. Mundaı jaǵdaıda aǵashtar kóleńke men sýdy kóp qajet etedi. Sondaı-aq aǵashtyń qalypty ósýine kedergisin keltiretin taǵy bir tabıǵı faktor kezdesedi. Ol — aımaqta jeldiń turýy saldarynan bolatyn shańdy daýyl. Bul ósimdiktiń japyraǵyna zııanyn tıgizedi. Fotosıntez protsesine kedergisin keltiredi, — dedi ol.
Onyń aıtýynsha, oblysta topyraq jaǵdaıy árqıly. Topyraqtaǵy tuz mólsheriniń joǵary bolýy Syrdarııa ózeniniń jaǵalaýyndaǵy alqaptarǵa tán.
— Shóldi-sazdy jáne qumdy topyraqtar bar. Olar organıkalyq zattarǵa óte kedeı. ıAǵnı ylǵal saqtaı almaıdy. Topyraqtyń quramyndaǵy qarashiriktiń mólsheri (gýmýs) 1 paıyzdan tómen. Bul basqa óńirlermen salystyrǵanda aıtarlyqtaı az. Sondyqtan topyraq qunarynyń tómendegenin eskere otyryp, oǵan qatysty tıisti sharalardy qolǵa alǵan artyq emes. Jasyl jelekti makro jáne mıkroelementter, gýmın qyshqyldary, ekstrasol, akvasorbent sekildi ósimdik ósýin retteıtin zattarmen qorektenderý qajet. Keıingi ýaqytta Qyzylorda qalasyndaǵy qýraǵan aǵashtardy kesý jumystary erejege sáıkes júrgizilmeıdi. Sonyń saldarynan aǵashtar zalalsyzdanyp, kóptegen zııankestiń zaqymdaýyna alyp keledi. Jalpy kóktemgi-jazǵy, jazǵy-kúzgi mezgilde zııan keltiretin zııankes túrleri bar. Osyǵan baılanysty ǵylymı turǵyda negizgi zııankester men aýrýlardyń zııandylyǵyn tarazylaıtyn monıtorıng jáne boljaý júrgizý qajet dep sanaımyn, — dep tolyqtyrdy oıyn B.Dúısembekov.
Bıyl 31 myń túp kóshet egiledi
Qyzylorda qalalyq turǵyn úı kommýnaldyq sharýashylyǵy, jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary bólimi jergilikti aýa raıyna qolaıly aǵash kóshetterin egýge mán beriletinin aıtady. Sol arqyly qala ortalyǵynda jasyl beldeý jasaýǵa kóńil bólinedi.
— Byltyr 11 myń túpten astam Syr taly, terek, qaraǵash kósheti egildi. Sondaı-aq katalpa, aılant sekildi sándik aǵashtar egýge mán berildi. Bul aǵashtar Syr óńiriniń qurǵaq, ystyq aýa raıyna beıimdelgen. Oǵan qosa shólge tózimdi ekeni eskerildi. Atalǵan kóshetter áýejaı, «Qyzylorda-Shymkent» tasjoly, Tuńǵysh Prezıdent saıabaǵy, «Syr-Ana» monýmenti, oblystyq ákimshilik ǵımaraty, Sultan Beıbarys kóshesiniń boıy, B.Shókenov saıabaǵy, «Taǵzym» alańy, Janqoja batyr eskertkishi aýmaǵynda egildi. Mundaı jumys bıyl da jalǵasyn tabady. Aldyn ala jospar boıynsha 31 myń túp kóshet egemiz degen oıymyz bar. Onyń ishinde 16 myńnan astamy skver, alleıa men ortalyq kóshelerge egiledi. Qalǵany jasyl beldeý nysandary boıyna ornalasady. Oǵan qosa «Jasyl Qyzylorda» mekemesi 353 myń dana bir jyldyq jáne kópjyldyq gúl egýdi josparlap otyr, — dep habarlady Qyzylorda qalalyq turǵyn úı kommýnaldyq sharýashylyǵy, jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary bóliminen.
Aıta ketsek, 2023 jyly «Jasyl Qyzylorda» mekemesi qurylǵan. Byltyr qańtar aıynan bastap iske kiristi.
Mekemeniń negizgi baǵyty — qalany kógaldandyrý, kanaldar men aryq júıelerin tazalaý, jerasty uńǵyma jáne nasostar arqyly aıaqsý berý, skver alleıalar men ortalyq kóshelerdegi gúlzarlarǵa gúl egý, aǵash otyrǵyzý, kógaldy kútip ustaý, qýraǵan aǵashtardy kesý, balaqtaý.
Sýarý júıesine selqos qaramaıyq
Qyzylorda oblysynyń tabıǵı resýrstar jáne tabıǵat paıdalanýdy retteý basqarmasynyń basshysy Serik Sermaǵambetov óńirde egilgen aǵashtardy zerttep jáne monıtorıng jasalyp otyratynyn jetkizdi.
— Qyzylorda qalasynda aǵash jáne gúlderdi egý isimen «Jasyl Qyzylorda» mekemesi aınalysady. Qazir ekpelerdi tsıfrlandyrý maqsatynda bazaǵa engizý sanaǵyn júrgizip jatyr. Sol arqyly kóshet shyǵymdylyǵyn arttyrý josparlanyp otyr. Jalpy, Syr óńirindegi topyraq quramyn zerttegen ǵylymı-zertteý ınstıtýttarynyń zertteýinshe aǵashtyń shyǵymdylyǵy 60 paıyz shamasynda dep belgilegen, — dedi basqarma basshysy.
Al erikti túrde kógaldandyrý jumysymen aınalysyp Bolat Nurqojaevtyń aıtýynsha, aǵash kóshetterine arnaıy kútim qajet. Áıtpese olardyń kóktep-kógerip kete qoıýy qıyn.
— Syr óńiriniń topyraǵynda aǵashtar birden boı kóterip kete almaıdy. Astana, Almaty, Shymkent jáne keıbir qalalarda egilgen kóshettiń barlyǵy shyǵa beredi. Bizde olaı emes. Jylma-jyl qanshama kóshet egip jatamyz. Olardyń arasynan kógergeni kózge kórine qoımaıdy. Onyń taǵy bir sebebi bar. Qalada jasyl jelekti sýarý máselesi durys jolǵa qoıylmaǵan. Al tamshylatyp sýarý ádisimen aǵash egýge múldem bolmaıdy. Bastysy, aryqpen sýarý júıesin paıdalanǵanymyz artyqtyq etpeıdi, — dedi ol.
Munyń aldynda Almatydaǵy Álııa men Mánshúk saıabaǵynda Qyzyl kitapqa engen emen aǵashy kesilgen edi.