Qyrǵyzstandaǵy energııa tapshylyǵy: janama jospar bar ma
ASTANA. KAZINFORM – Qyrǵyzstan jeltoqsannyń basynda 3,9 mlrd kılovatt-saǵat energııa tapshylyǵyna tap boldy. Kórshi el qashan energııa ımportynan bas tartyp, qýat jetispeýshiligin joıa alady. Kazinform tilshisi osy taqyrypty zerdelep kórdi.
Ár jerde jaryq óshti
Qyrǵyzstan Energetıka mınıstrliginiń málimetinshe, elde elektr energııasyn tutynýdyń tarıhı maksımýmy 11-12 jeltoqsan kúnderi tirkeldi. Táýliktik toq shyǵyny 78,931 mln kVt-saǵatqa jetken. Jelige shamadan tys kúsh túskendikten, ár jerde jaryq óshe bastaǵan.
Energetıka mınıstri Taalaıbek Ibraevtyń aıtýynsha, elde elektr energııasyn tutyný kún sanap ósip keledi jáne byltyrǵyǵa qaraǵanda táýligine 2-2,5 mln kVt-saǵatqa artty. Kúndik tutyný kólemi 3600 MVt/saǵatqa jetken. Al Toktogýl, Shamaldy-Saı jáne Tash-Kýmyr sekildi sý elektr stantsııalary táýligine 3460 MVt/saǵat toq óndire alady.
«Elektr stantsııalary» AAQ gıdrogeneratorlary tehnıkalyq múmkindiginiń sheginde jumys istep tur.
Qyrǵyzstan Prezıdenti Sadyr Japarov bul jaǵdaıdyń týyndaý sebebin atady.
– Elimizde 30 jylda birde-bir sý elektr stantsııasy salynbaǵan. Sol sebepti elektr energııasynyń tapshylyǵy týyndap otyr. Ár jyl saıyn qýaty 30 MVt bolatyn shaǵyn GES salyp otyrǵanda, qysqy mezgilde mundaı jaǵdaıǵa dýshar bolmas edik. Sońǵy jyldary elde jappaı GES, jel jáne kún elektr stantsııalary salynyp jatyr. Biraq munyń ózi bizdi tyǵyryqtan shyǵara almaıdy. 2020 jyldan beri kóptegen áleýmettik, óndiristik jáne ınfraqurylymdyq nysandar salynyp, elektr energııasyna suranys jyldan-jylǵa ósip keledi. Bunymen qatar el turǵyndary jaǵdaıǵa nemquraıdy qarap, toqty únemsiz qoldanady, - dedi ol.
Másele qalaı sheshiledi
Qyrǵyzstannyń Energetıka mınıstri Taalaıbek Ibraev bılik qysqy maýsymda elektr energııasy tapshylyǵyn Qazaqstannan 1,5 mlrd kVt/saǵ, Túrikmenstannan 1,7 mlrd kVt/saǵ jáne Ózbekstannan 800 mln kVt/saǵ toq ımporttaý arqyly jabýdy kózdep otyrǵanyn aıtty. Osynyń ózinde suranys tolyq qanaǵattandyrylmaıdy.
Vedomstvo basshysy qazir iske qosylyp turǵan qosalqy stantsııalar shekti júktememen elektr energııasyn óndirip jatqanyn aıtady.
– Buryn qosalqy stantsııalar maksımaldy 70% júktememen jumys istedi, bul qýat rezervine ıe bolýǵa múmkindik berdi. Qazir júkteme 90-95%-ǵa jetedi. Osyǵan oraı aǵymdaǵy jyly qýattylyǵy 110 kVt bolatyn 5 jańa qosalqy stantsııa salyndy, jaqyn arada Balyqshy men Batkende qýattylyǵy 500 kVt bolatyn jańa qosalqy stantsııalar salý josparlanýda, - dedi ol Bishkekte ótken brıfıngide.
Sarapshylar ne deıdi
Ekonomıka ǵylymdarynyń doktory, professor Asylbek Aıýpov Qyrǵyzstan kórshiles elderden naryqtyq baǵamen elektr qýatyn ımporttaýǵa májbúr ekenin atap ótti.
– Qyrǵyzstanda sońǵy jyldary energııany kóp qajet etetin kópqabatty úıler salynyp, halyq sany artyp keledi. Sonyń áserinen elektr energııasyn tutyný kúrt artty, bul ár jerde kezekpen jaryqtyń sóndirilýine ákeledi, - dedi sarapshy.
Maman energetıkalyq sektordaǵy daǵdarysty sheshýdiń yqtımal joly sý energetıkasynda emes, jergilikti kómir ken oryndary bazasynda jylý elektr stantsııasyn (JES) salý arqyly elektr qýatyn óndirýdi arttyrýda jatqanyn aıtady.
– Kómirdi ashyq ádispen alatyn Qara-Kechın ken ornynyń bazasynda memleket baqylaýymen jylý elektr ortalyǵyn salý qajet dep esepteımin. Jer astynan kómir qazýmen aınalysatyn basqa ken oryndaryna qaraǵanda bul jerde otynnyń ózindik quny arzanyraq bolady. Osylaısha óńirdi jylýmen jáne elektr energııasymen qamtı alamyz, - deıdi professor.
Onyń aıtýynsha, JEO-men qatar eldiń ońtústigi men soltústigin baılanystyratyn temirjol qurylysy júrgizilýi kerek. Keıin ol «Qytaı-Qyrǵyzstan-Ózbekstan» jelisine qosylady.
– Jylý elektr stansasy men temir jol qurylysy tabıǵaty kórkem aımaqtarda týrızmdi, shaǵyn jáne orta bıznesti damytýǵa, jańa jumys oryndarynyń ashylýyna jáne jergilikti halyqty jumyspen qamtýdy arttyrýǵa yqpal etedi, - deıdi ol.
Asylbek Aıýpov gıdroenergetıka jaıly da pikirin bildirdi.
– Jyldan jylǵa qurǵaqshylyq kezinde sý tapshylyǵy artyp keledi. Jahandyq jylynýǵa, muzdyqtardyń tez erýine jáne jaýyn-shashynnyń az túsýine baılanysty ásirese ystyq kezeńderde ózen sýy azaıyp qalady. Olarǵa shaǵyn sý elektr stantsııalaryn salǵanda qajetti qýatty óndire alatynymyz kúmán týdyrady. Jalǵyz iri ózen - Naryn taýlardan bastaý alady, al taýdaǵy muzdyqtar klımattyń ózgerýine baılanysty birtindep juqaryp keledi, - deıdi ol.
Professor jel jáne kún energııasyn paıdalana otyryp, «jasyl» ekonomıkany damytýǵa qatysty jobalardy da asa qoldaı qoımaıtynyn ańǵartty.
– Jańartylatyn energııa iri kásiporyndar men qalalardy elektr qýatymen qamtamasyz ete almaıdy. «Jasyl» ekonomıka ıdeıasy ekologııalyq turǵydan qolaıly, biraq jańartylatyn energııa kózderin paıdalanýdy halqynyń tólem qabileti joǵary damyǵan elder ǵana engize alady. Qyrǵyzstanda bolsa, halyqtyń 30 paıyzy kedeılik sheginen tómen deńgeıde ómir súredi. Halyqtyń tabysy az, sondyqtan olar joǵary tarıfterdi kótere almaıdy, - deıdi Asylbek Aıýpov.
Qyrǵyz Respýblıkasy Prezıdentiniń janyndaǵy Memlekettik basqarý akademııasynyń jańa ekonomıka boıynsha ǵylymı-zertteý kafedrasynyń meńgerýshisi Ýlýkman Mamytov energetıka salasyndaǵy máselelerdi sheshý úshin damýdyń júıeli reformasyn júrgizý qajet dep sanaıdy.
– Bar kúsh-jigerdi qosalqy salalarǵa burmaı, kóbirek kóńil bólýdi qajet etetin, sonyń ishinde energetıka salasyna baǵyttaý qajet. Baǵdarlamalar jaqsy oılastyrylǵan, keń aýqymdy bolýy tıis. Energetıka salasynyń damý perspektıvalaryn, sonyń ishinde sý energetıkasyn, dástúrli nemese balamaly energııa kózderin zerdeleıtin ǵylymı-zertteý jumystarynan bastap, osy salaǵa quıylatyn uzaqmerzimdi ınvestıtsııalarǵa deıin qamtylýy kerek, - deıdi ol.
Atap óterlik jaıt, Qyrǵyzstan bıligi qazirgi kúni birqatar shaǵyn sý elektr stantsııalaryn salý, jumys istep turǵan stantsııalardy jańǵyrtý arqyly energetıka salasyndaǵy máselelerdi sheshýge tyrysyp jatyr. Máselen, «Bala-Sarýý», «Qaınama», «Ystyq-Atyn», «Kók-Art», «Isfaıram», «Quraq-Tektir», «Kyshtýt» sııaqty shaǵyn sý elektr stantsııalary iske qosylýda. Toqtaǵul sý elektr stantsııasy qazirgi ýaqytta tolyq rekonstrýktsııalaýdan ótýde, jumys aıaqtalǵan soń jalpy qýaty 240 MVt-ǵa artady. Bıyl Úsh-Qorgon sý elektr stantsııasyn jańǵyrtý bastaldy, onyń qýaty 36 MVt-ǵa ósedi. Qambar-Ata GES-2 ekinshi gıdroagregatyn iske qosý jumystary júrgizilýde, oǵan qosymsha 120 MVt qýat qosylady.
Osynyń bárine qaramastan ázirge Qyrǵyzstan energııa kollapsyn boldyrmaý úshin elektr energııasyn satyp alýǵa májbúr. Joǵaryda atap ótkendeı, 2025 jyly 3,9 mlrd kVt/saǵ elektr qýaty ımporttalatyn bolady.
Aıta keteıik, qarasha aıynda Qyrǵyzstan kómir eksportyna tyıym salǵan bolatyn.