Qymyzdyń paıdasy: Dástúrli qazaq sýsynynyń densaýlyqqa áseri qandaı
ASTANA. KAZINFORM – Qazaq halqynyń ejelgi, dástúrli sýsyny qymyzdyń quramynda kóptegen paıdaly element pen mıkroelementter bar. Bul sýsyn shóldi qandyryp, densaýlyqty nyǵaıtýǵa kómektesedi.
Qymyzdyń quramynda kóptegen paıdaly elementter bar. Atap aıtsaq:
Aqqý proteınderi: Qymyzda sút proteınderinen bólek, ashytý protsesinde paıda bolatyn beloktar da bolady. Bul dene jasýshalarynyń qalpyna kelýine, ımmýnıtetti kúsheıtýge kómektesedi.
Vıtamınder: Qymyzda A, V1, V2, V12, S jáne D vıtamınderi bar, olar aǵzanyń túrli júıeleriniń durys jumys isteýine áser etedi. V vıtamınderi júıke júıesin rettep, stressti tómendetedi.
Mıneraldar: Qymyzdyń quramynda kaltsıı, magnıı, kalıı, fosfor jáne temir sııaqty mańyzdy mıneraldar bar. Bul mıneraldar súıekterdi nyǵaıtýǵa, júrek-qan tamyrlary júıesiniń jumysyn jaqsartýǵa jáne qan quramyn qalypqa keltirýge áser etedi.
Mıkroelementter: Qymyzda myrysh, marganets, mys, ıod jáne selen sııaqty mıkroelementter bar, olar aǵzadaǵy metabolızmdi rettep, jasýsha deńgeıinde túzetýler jasaýǵa kómektesedi.
Qymyz – dástúrli qazaq sýsyny, densaýlyqqa kóptegen paıdaly áseri bar. Ol ımmýnıtetti nyǵaıtyp, asqazan-ishek júıesin rettep, júıke júıesin tynyshtandyrady. Sonymen qatar bul sýsyn teri men shashty kúsheıtip, dene kúshin qalpyna keltirýge kómektesedi. Árıne, qymyzdy durys ári mólshermen tutyný onyń barlyq paıdaly qasıetin tolyqtaı sezinýge múmkindik beredi.
Qymyz baǵasy qymbattap barady
Qymyz áleýmettik azyq-túlik sanatyna jatpaıdy. Biraq tutynýshylar kóp. Keıingi kezderi dúken sórelerindegi ulttyq sýsynnyń baǵasy sharyqtap bara jatqanyn jıi baıqaımyz. Budan bólek, saýmalǵa da suranys artyp keledi. Ásirese, saýyn ýaqytyn kelisip, saýmaldy jyly kúıinde ishetinder kóbeıgen.
– Ózimizdiń turaqty tutynýshylarymyz bar. Kúndelikti bir ýaqytta saýyn kezinde kelip turady. Negizinen saýmaldy jyly kúıinde ishken durys. Sonda paıdasy kóbirek bolady. Tipti muny medıtsına mamandary da rastap otyr. Ázirge biz saýmaldy 200 grammyn 200 teńgeden satyp jatyrmyz. Kelýshiler de rıza. Baǵa qoljetimdi dep oılaımyn, - deıdi kásipker Batyrbek Qoshqarbaev.
Máselen, Astanada ystalǵan tabıǵı qymydyń 1 lıtri 1 500-1 800 teńgeniń aralyǵynda saýdalanady. Al, eldegi marketpleısterdegi baǵa áldeqaıda tómen. Kemi 1 000 teńgeden bastalady. Óńirlerdegi kórsetkishti buǵan deıingi shyǵarylymda aıtqan bolatynbyz.
Qysta saýylǵan saýmal men jazda baptalǵan qymyzdyń aıyrmashylyǵy qandaı
Máselen, Astana mańyndaǵy Shubar aýylynda qysta da qymyz úzilmeıdi. Sebebi, elorda irgesindegi eldi mekende qara sýyqta da bıe baılap, saýmal sapyryp otyrǵan azamat bar. Ol eki adamdy jumyspen qamtyp, kásibinen násip taýyp otyr. Aq qar, kók muzda qymyz ashytyp, kúbi pisý ońaı is emes. Dese de táýekelge bel býyp, paıdaly isti qolǵa alǵan kásipkermen Zulqarnaı Ermuratuly suhbattasyp kórdi.
Baıanaýyldyq Batyrbek jastaıynan júırik jaratyp, kókpar tartady. Jylqy malynyń qyr-syryn jaqsy meńgergen ol qalaǵa kóshse de, aýyl ómirinen alystaǵan emes. Astana mańyndaǵy Shubar eldi-mekeninde bıe saýyp, kásibin dóńgeletip otyr.
– Qazir 4 bıe baılap otyrmyz. Kúnine 20 lıtrdeı qymyz shyǵady. Halyq aqyryp birtindep úırenip jatyr. Onyń ústine saýmal ishemin dep kelip jatqan kisiler bar. Suranys kóbeıse, bıelerdi dk kóbeıtemiz. Biraq, 20 bıege deıin baılaý josparda bar. Ol endi ýaqyttyń enshisinde, - deıdi kásip ıesi Batyrbek Qoshqarbaev.
Qara sýyqta bıe baılap, kúbi pisý ońaı sharýa emes. Onyń ústine sabadaǵy sar qymyzǵa suranys ta artyp keledi. Sol sebepti kásip ıesi búginde eki adamdy jumyspen qamtyp otyr. Qoradaǵy qambar ata tuqymyn baılap, qymyz baptaýǵa deıin osy azamattardyń moınynda. Al, Batyrbek ózi áleýmettik jeli arqyly kásibin júrgizedi. Aıtpaqshy, qymyz baptaý isindegi eń kúrdeli jumystyń biri ol – kúbini ystaý. Sebebi, ónimniń kúıi, dámi, túsi osyǵan baılanysty bolady.
– Kúbini jaqsylap turyp jýyp, qaımaǵyn jaǵyp, tobylǵyǵa ystaımyz. Onyń ózi birneshe saǵat ýaqyt alady. Tútinge ystamasaq, qymyz ashymaıdy. Dámi de shyqpaıdy, babyna kelmeıdi. Sol úshin ystalynady. Biraq keıbir aýyl kórmegen adamdar ystalǵan qymyzdy unatpaıdy. Kerisinshe, qymyzdyń eń negizgi dárýmenderi osy ystalǵan qymyzda bolatynyn bile bermeıdi, - dep túsindirdi atbegi Dáýren Esmaǵambetov.
Jańa saýǵan saýmaldy ashytý protsesi shamamen bir kún ýaqyt alady. Bul isti jyldamdatý úshin qymyzdyń ashytqy qoryn kóbirek quıý kerek. Aıta ketý kerek, qymyzdy pásýdiń ózindik ádisi bar eken. Mysaly, pispekti kúbiniń túbine tıgizýge bolmaıdy. Al, qymyz tolyqqandy babyna kelý úshin eń kemi 1 000 ret pisý kerek.
Qymyz ben saýmaldyń emdik qasıetin estip te, kórip te júrmiz. Biraq bul tabıǵı sýsynnyń ókpe aýrýlaryna shıpa ekenin biri bilse, biri bile bermeıdi. Al, jazda saýylǵan saýmal men qystaǵy qymyzdyń aıyrmashylyǵy qandaı? Gastroenterolog mamandardan surap kórdik.
– Medıtsınanyń atasy Botkın aıtady: Ol ókpeniń syrqatyna arnalǵan birden-bir eń shıpaly sýsyn dep. Qysta saýylǵan maldyń saýmalyna keletin bolsaq, ol árıne jaqsy. Shamaly bolsa da aıyrmashylyǵy bolýy múmkin. Biraq ol nátıjege áser etpeıdi. Onyń da nátıjesi oń bolady degen sóz. Biraq qazir shyǵyp jatqan neshe túrli qurǵaq saýmaldardan qaraǵanda tabıǵı ónimniń sapasy joǵary bolady. Al, áleýmettik jelide kúnde jarnamalanatyn dárilik preparattardyń eldik qaýqary kóp dep aıta almaımyn, - deıdi PІB medıtsınalyq ortalyq aýrýhanasynyń gastroenterolog dárigeri Baqytjan Beıimbetov.
Búginde qymyz ben saýmaldyń potenttelgen túrleri kóp. Olardyń jasalý ádisteri de ártúrli. Mysaly, kapsýla túrindegi ónimderdiń eshqandaı emdik áseri joq. Tutynatyn bolsańyz tek, sýblımatsııaly ádispen jasalǵan ónimdi alý kerek,-deıdi dáriger. Ol – tabıǵı qymyzdy -55 gradýsta tońazytyp baryp, untaq kúıine aınaldyrý tásili.