Kıiz úıde qasıet bar - qyzylordalyq sheber
- Esik aldyna kıiz úı tigýge qaı kezden bastap kóńil bólip kelesiz? Kıeli dúnıeniń artyqshylyǵy qandaı?
- Segiz qanatty aqboz úı jyl saıyn esik aldyna tigiledi. Ony tutynyp kele jatqanyma 15 jylǵa jýyqtady. Kıiz úıdiń súıegi Qaraqalpaqstannan jetkizilgen. Oǵan qajetti jabýlar men baýlardyń barlyǵy óz qolymnan shyqqan. Jasym jetpisten assa da, áli qolónermen aınalysamyn
Jalpy, kıiz úıdiń qyzyǵyn jazda kún ysyǵanda kóresiń. Ádette, Qyzylorda óńirinde kún ystyq bolady. Іrgesine sý shashyp salqyndatyp alsań, kúni boıy ystyqty jibermeıdi. Al, taza aýa adam densaýlyǵyna oń áserin tıgizedi. Mine, osy kıiz úıdi satyp alǵanyma birneshe jyldyń júzi boldy. Súıegi myqty, áli syr bermeı keledi. Ózim Ózbekstannyń Tamdy degen jerinde dúnıege kelgenmin. Bala kezden kıiz úıde óstik. Anam kún jylynǵannan kıiz úı tigýge asyǵatyn. Ol jaqta halyq túgel qazaqy dástúrdi ustanady. Jastaıymyzdan boıymyzǵa daryǵan qasıet ómirlik daǵdymyzǵa aınaldy.
- Kıiz úıge qajetti jabdyqtardy ózińiz toqı beredi ekensiz , o ny qaıdan úırengen edińiz?
- Jastaıymnan basqur, jel baý, túkti baý, bel arqan sekildi qajetti dúnıelerdi ózim júnnen ıirip, toqı beremin. Qyz jasaýyn da ázirleımin. Quraq kórpe tigemin. Ol urpaǵyń quraqtaı bolyp kóbeısin degen nıette tigiledi. Munyń bári – bizdiń ata-babamyzdyń ustanyp ketken salıqaly joly. Sony óz deńgeıinde tanı alsaq, urpaǵymyz uly dástúrden alystamaıdy.
Aıta ketsek, kıiz úı – halqymyzdyń atam zamannan bergi eń jaqyn serigi. Kóshpendi halyq turmysyna yńǵaıly bolǵan. Jyldyń tórt mezgiline, kún raıynyń barlyq jaǵdaıyna tótep bergen. Sondyqtan, bul baspananyń artyqshylyǵy óte kóp. Kıiz úıdiń ishine jaryq jaqsy túsedi. Aýa almasýy da talapqa saı. Jel-daýyl turǵanda kóp shaıqala qoımaıdy. Óziniń beriktigimen erekshelenedi. Kúmbez bolyp kelgendikten, jaýyn-shashyn ótpeıdi. Jınap, qaıta tigý de qıyn emes. Yńǵaıly baspanany jaýgershilik zamanda sarbazdar ózderimen alyp, qoldanyp júrgen.
Keıbir derekterde ony ǵalamnyń modeli retinde baǵalaıdy. Asyl qazynamyzdy ǵalam men adam arasyn baılanystyrýshy dep sanaıdy. Rýhanı mádenıet retinde qarastyrsaq, kıiz úı baspana ǵana emes, arǵy álemmen baılanystyryp, qaskóı rýhtardan qorǵaıtyn kıeli oryn. Qazaq úıdiń kıesi shańyraqtan bastaý alady.
Qazaqy ómirimizde shańyraqty qasıetti dep sanaıdy. Ol – kúnniń sımvoly. Eskiden biletinimiz, shańyraq kóterilip jatqanda eshkim sóılemeıdi. Óıtkeni, uly is atqarylyp jatqanda únsizdik ornaýy tıis. «Jeti ýyq shanshylǵansha jetesiz ǵana sóıleıdi» degen sóz – osynyń dáleli. Shańyraqtyń tórt kúldireýishi tórt tarapty bildiredi. Ýyqtardy kúnniń shashyrandysy dep uǵyńyz.
Kıiz úı kóship-qonyp júrgen halqymyzdyń ǵasyrlar boıǵy tájirıbesinen týyndaǵan. Ol ýaqyt, zaman synynan súrinbeı ótti. Qasıetti qundylyq ózindik ereksheligi jáne turmysqa beıimdiligi jóninen adam ómirine paıdasy zor. Adam balasynyń ǵumyry mádenı-turmystyq jáne sharýashylyq maqsatqa arnalýyna qaraı osy kıiz úıden, ıaǵnı shańyraqtan bastaý alaǵan.
Qazaq halqynda «Shańyraǵyń bıik bolsyn», «Bosaǵań berik bolsyn» degen aq tilekter aıtylady. Ol sonaý ejelgi ǵasyrdan beri aıtylyp, qazaq halqymen birge jasap keledi. Munyń túp-tórkini osy biz aıtyp ótken kıiz úıden bastaý alatyny anyq. Sondyqtan, uly halqymyzdyń qasıeti men sáni sanalǵan sáýlet óneri urpaqqa mura bolyp qala bermek.
- Ónerdiń basqa túrlerinen de quralaqan emes sııaqtysyz…
- Meniń ájem sýyryp salma aqyn bolǵan. Sol qasıet maǵan da juǵysty bolǵan sekildi. 2018 jyly «Tamdynyń jyry bitpeıdi» atty óleńder jınaǵyna týǵan jerge, ata-anaǵa, qurby-qurdastarǵa degen saǵynyshtan týǵan shyǵarmalarym engizildi.
Jastaıymnan óleń jazýmen qatar, myń boıaýdy úılestirip, sýret ónerin de jalǵastyryp kelemin. Juqa taqtaısha betine jaǵylǵan boıaýlarǵa túrli-tústi monshaqtar japsyryp, qolóner týyndylaryn jasaımyn. Búginge deıin 200-den asa týyndymdy kópshilik nazaryna usyndym.
Áýletimde bir áke, bir anadan taraǵan 8 aǵaıyndynyń arasynan bir inim men meniń shyǵarmashylyqqa beıimim bar. Oǵan qosa, arabsha oqyp, jazyp qazaqshaǵa aýdaramyn. Qaıbir jyly oblystyq «Aqmeshit-Syrdarııa» ortalyq meshiti uıymdastyrǵan ımandylyqty nasıhattaý baıqaýynda baq synap, júzge jýyq talapkerdiń arasynan bas júldeni jeńip aldym.
Aıta ketsem, 1978 jyly Keńes Odaǵynyń Batyry Baýyrjan Momyshuly shańyraǵymyzda qonaqta boldy. Keıinnen ol jaıynda óziniń estelik kitabynda keńinen áńgimeledi.
- Otbasyńyz jaıly aıta ketseńiz...
- 1971 jyly Jálel Aldamjarov esimdi azamatpen otaý qurdym. Búginde úlken áýletke aınaldyq. Sanaly ǵumyrymyzdy urpaq tárbıesine arnap kelemiz. Óleńderimdi nemerelerim jatqa aıtyp otyrady. Soǵan súısinip qalamyn. Aqbaıan degen nemeremniń óleń jazýǵa yntasy bar. Bolashaǵynan úmit kútemin.
- Áńgimeńizge raqmet.
