Kıberqaýipsizdik balalar úshin óte mańyzdy – qyzylordalyq maman
- Óziń daıyndap shyǵarǵan kitaptyń qandaı mańyzy bar? Onyń jas órenderge qandaı paıdasy tıedi?
- Komıks kitabynda balalardyń ınternettegi qaýipsizdik erejesi jóninde jan-jaqty qamtylǵan. Olardyń jańa termınderden habardar bolýyna, aqparattyq mədenıetti jetildirýge kómektesedi. Endi keleshekte basqa da bólimderin jazý oıymda bar. Keleshekte kitapty ári qaraı damytýdy kózdep otyrmyn.
Kitaptyń tusaýkeserinde Qorqyt ata ýnıversıtetiniń ekonomıka jáne quqyq ınstıtýtynyń dırektory Nurlan Qulmyrzaev mundaı dúnıelerdiń gadjetterge áýes alfa urpaq balalarǵa ınternettegi kıberqaýipsizdik pen aqparattyq gıgıenany saqtaýǵa múmkindik beretinin aıtyp ótti. Jańa kitaptyń tusaýkeserinde men erekshe qajettiligi bar balalarǵa kitapty syıǵa tarttym.
Ázirge kitap 500 danamen shyǵaryldy. Ol qala mektepterine tegin taratylady. Kıbergıgıena eresekter úshin ǵana emes, balalar úshin de mańyzdy. Óıtkeni olar ınternette kóp ýaqyt ótkizedi. Jelidegi jas paıdalanýshylardyń kópshiliginde kıberqaýipsizdik salasynda qajetti bilim men daǵdylar joq.
- Jobany daıyndaý barysynda qandaı baǵdarlama men zertteýlerge nazar aýdaryldy?
- Joba - Birikken Ulttar Uıymynyń Balalar qorynyń arnaıy «Qaýipsiz ınternet», «Kıberbýllıng – ol ne jáne ony qalaı toqtatý qajet?» kıberbýllıngke qarsy baǵdarlamasy men zertteýleri aıasynda jasalǵan. Kitap arqyly balalar qaýipsiz kıberkeńistikti oqyp, tsıfrlyq ıllıýstratsııalar men komıksterdi kásibı oqýǵa múmkindik alady.
Eńbekte sheteldik mamandardyń pikiri men zertteýlerin negizge ala otyryp, 10 bólimnen turatyn kitaptar serııasy ázirlendi. Komıksti qurastyrý úshin japon, koreı, Eýropa elderiniń sýretshilerinen dáris alyp, sheberligimdi shyńdadym.
- Vırtýaldy álemmen qaýipsiz baılanys daǵdysyn damytýǵa qansha jastan bastap nazar aýdarǵan jón?
- Aıta ketsek, vırtýaldy ortamen qaýipsiz baılanys daǵdysyn damytý múmkindiginshe erterek bastalýy kerek. Komıks kitaby balalardy jan-jaqty aqparattyq tehnologııalardyń múmkindigimen tanystyryp qana qoımady. Tanymdyq baǵyt boıynsha oqýshynyń ınternettegi qaýipsizdik erejesimen, jańa termınderden habardar bolýyna, aqparattyq mədenıetti jetildirýge kómektesedi.
Komıks kitaby balalarda kıberemotsıonaldy ıntellekt qalyptastyrady. Praktıkalyq baǵyt boıynsha kompıýterlik saýattylyǵyn arttyra alady. Kitaptyń mańyzdylyǵy - balalardyń tsıfrlyq qaýipsizdikti qyzyqty qysqa komıks əńgimeler arqyly meńgerte otyryp, olardyń tehnologııalyq jəne dúnıetanymdyq salalar boıynsha bilimin qalyptastyrady.
Ərbir əńgime sońynda balalar komıkste kórsetilgen taqyrypqa səıkes belgili bir bilim qoryna, biliktilikke ıe bolady. Komıks kitaby balalardyń jas erekshelikteri men olardyń aqparattyq tehnologııalar boıynsha biliminiń qalyptasý deńgeıin eskere otyryp jasalǵan. Ol bastaýysh synyp oqýshylaryna, ınformatıka pənin oqytýda qosymsha oqý kuraly retinde usynylǵan.
- Atalǵan kitapta balalarǵa qandaı keńester aıtylǵan?
- Máselen, kitapta balalarǵa telefondy únemi paıdalaný densaýlyqqa zııandy ekenine nazar aýdaramyn. Máselen, zertteýlerge súıensek, telefondy kúnine 30-40 mınýttan artyq paıdalaný aqyl-oı damýyna keri áser etedi. Oǵan qosa kózdiń kórý qabileti de nasharlaýyna alyp keledi. Sondaı-aq, ata-ana ruqsatynsyz oıyndardy, qosymshalardy telefonǵa ornatýǵa bolmaıdy. Óıtkeni, keıbir onlaın oıyndar qaýipti bolýy múmkin. Ata-anańnan qoldanbalar men oıyndardy paıdalanýǵa ýaqyt shekteýin qoıýdy suraǵan artyq emes.
Osylaısha sen óz bos ýaqytyńdy tıimdi paıdalanýǵa ábden bolady. Mysaly, súıikti hobbıiń, kitap oqý, sportpen shuǵyldanýǵa ýaqyt tabylady. Bos ýaqytty tıimdi paıdalaný úshin jospar qurǵan artyq emes. Bir kúnge, aptaǵa, aıǵa jospar qurý - balalardyń birde bir mınýtyn bosqa ketirmeýge kómektesedi.
- Sondaı-aq, keıbir jaǵdaıda ınternetti paıdalaný barysynda balalardy paıdaly istermen aınalysýǵa tartýǵa bolady ǵoı. Oǵan kózqarasyń qalaı?
- Iá, qazir túrli áleýmettik jeliler bar. Atalǵan áleýmettik jelilerde túrli dúnıeler jarııalanyp jatady. Dese de óziń daıyndaıtyn dúnıeniń mańyzdy jáne sapaly ekenine nazar aýdarǵan artyq emes. Máselen, balalar beıneónimdi túsirýdi jáne olardy áleýmettik jelige júkteýdi unatsa, basqalarǵa qandaı paıdasy bar ekenine nazar aýdarǵany durys. Mysaly, bilim berý arnasy pánder boıynsha tapsyrmany qalaı sheshýge bolady. Aǵylshyn tilindegi tapsyrmany qalaı tez úırenip jattaýǵa múmkindik bar. Oǵan qosa qolónermen aınalysý, paıdaly keńester taǵy basqa arnalardy ashý óte qyzyqty.
- Áńgimeńizge raqmet.
Eske salsaq, budan buryn Qyzylorda oblystyq sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq baqylaý departamentiniń taǵam nysandaryn baqylaý men qadaǵalaý bóliminiń basshysy Merýert Bıtasova QazAqparat tilshisine taǵam daıyndaýda qatań talap saqtalýy tıis ekeni jóninde áńgimelep berdi.
«Ras, keıbir jaǵdaıda tamaqtan ýlaný adam densaýlyǵyna zaqym keltirýi ábden múmkin. Aıta ketsek, aýrý tasymaldaǵysh mıkroaǵzalar azyq-túlik arqyly tez taralady. Sondyqtan meıramhana, kafe, ashananyń kez kelgen qyzmetkeri kelýshilerge zııan tıgizbes úshin sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq talaptardy tolyq oryndaýy tıis.
Taǵamnan ýlanýdyń toptyq jaǵdaıy negizinen tamaq daıyndaý tehnologııalyq protsesiniń buzylýynan týyndaıdy. Ol tamaq qaýipsizdigin qamtamasyz etý salasyndaǵy mindetti talaptardyń saqtalmaýy saldarynan bolady.Mundaı jaǵdaıdyń qaýp in boldyrmaý jáne qaýip dárejesin azaıtý úshin qarapaıym, tıimdi erejelerdi saqtaýdy usynamyz», - dedi ol.
