Keńse jumysy kóptegen aýyr dertterdiń damýyna sebep bolyp jatady - terapevt
Búgin – Dúnıejúzilik terapevter kúni. Bul kópsalaly ári ámbebap dárigerlerdiń qyzmeti jaýapty. Dertine em izdegen jannyń barlyǵy osy terapevterdiń tekserýinen ótedi. Sondyqtan ataýly dataǵa oraı Kazinform tilshisi 12 jyldyq tájirıbesi bar maman, Almatydaǵy Ortalyq klınıkalyq aýrýhananyń terapevti Arına Kırdıaıkınany áńgimege tartyp kórgen edi.
- Arına Aleksandrovna, qazir turǵyndar terapevt mamanǵa qandaı derttermen jıi júginedi?
- Adamdardyń qandaı máselemen kóp keletinin kesip aıtý qıyn. Óıtkeni, terapevt – keń salaly maman, bastapqy kezeńde qaraıtyn ámbebap dáriger. Sondyqtan bizge densaýlyǵynda túrli derti bar naýqastar júginedi. Degenmen qazir, ıaǵnı kúz mezgilinde birinshi kezekte keletinderdiń kóbi negizinen tynys alý organdarynyń aýrýlaryna shaldyqqandar.
- Búginde naýqastar birneshe dárigerge qaralyp, mamandardyń ártúrli pikirin bilip, keńes alyp jatady. Bul patsıentterdiń densaýlyǵyna qalaı áser etedi?
- Meniń oıymsha, birde-bir salada medıtsına sııaqty kásibı joǵary standarttar qalyptaspaǵan shyǵar. Patsıenttermen qarym-qatynas kezinde únemi ózin-ózi baqylaý, dárigerlik qupııany, etıkany saqtaý, deontologııa erejelerin qaperde ustaý tártipteri bar. Eger naýqas, ekinshi jáne úshinshi dárigerge barsa, onda onyń alǵashqy dárigerge degen seniminiń bolmaýy. Dıagnoz qoıý qıynǵa soqsa jáne tájirıbeli mamandardyń kómegine muqtajdyq bolsa, onda basqa dárigerge barýǵa bolady dep esepteımin. Al jalpy, bir aýrý boıynsha birneshe medıtsına mamanyna júginý – ýaqyt ótkizý jáne artyq shyǵyn. Búkil dáriger medıtsınalyq kómek kórsetý standarty, sondaı-aq klınıkalyq hattamalar boıynsha jumys isteıdi. Eger patsıent eki, úsh mamanǵa barsa, onda ol barlyq úsh dıagnozǵa da kúmándanady degendi bildiredi. Osylaı júrip, dertin asqyndyryp alady.
- Terapevtiń profılaktıkalyq tekserýinen ótý qanshalyqty mańyzdy ?
- Qarbalas tirshilik barysynda densaýlyqqa tıisti deńgeıde kóńil bólmeımiz. Keıin aýrý mazalaǵanda qaralýǵa baramyz. Sondyqtan aýyrmaıtyn jol izdeý kerek nemese tekserýden ótip otyrý qajet. Profılaktıkalyq is-sharalar sozylmaly ınfektsııalyq emes aýrýlardy, atap aıtqanda júrek-qan tamyrlary, bronh-ókpe, onkologııa, qant dıabeti, as qorytý joldarynyń aýrýlaryn erte anyqtaýǵa baǵyttalǵan. Profılaktıkalyq medıtsınalyq tekserý 18 jastan asqan azamattar úshin jylyna 1 ret júrgiziledi jáne ol mynalardy qamtıdy: saýalnama, boı, dene salmaǵyn, bel sheńberin, qan qysymyn ólsheý, qandaǵy jalpy holesterın, glıýkoza deńgeıin anyqtaý. Al 18-39 jas aralyǵyndaǵy áıelder akýsher-gınekolog dárigerdiń qaraýynan ótýi tıis. Buǵan qosa flıýorografııa, elektrokardıografııa jasalady.
Profılaktıkalyq medıtsınalyq tekserý 40 jastan asqandar úshin de jylyna 1 ret ótkiziledi. Onda kózdiń qan qysymyn ólsheý, erin jáne aýyz qýysynyń shyryshty qabyǵyn qaraý, qalqansha bezi, onkologııalyq aýrýlarǵa tekserý sharalary qamtylady.
- Arına Aleksandrovna, naýqaspen qarym-qatynas jasaý kezinde psıhologııalyq faktor qanshalyqty mańyzdy?
- Psıhologııalyq baılanys emniń sátti bolýyna yqpal etetin mańyzdy faktor sanalady. Eń bastysy – patsıent dáriger tarapynan zııan kelmeıtinine senimdi bolady. Naýqas dáriger onyń qalpyna kelýine qamqorlyq jasaıtynyn sezinýi kerek. Sondyqtan emotsıonaldyq qoldaý óte mańyzdy.
- Immýnıtetti nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan ózińizdiń jeke retseptińiz bar ma?
- Jeke retsept – durys tamaqtaný, qalypty uıqy, fızıkalyq belsendilik. Men úshin osylar ımmýnıtetti nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan sharalardyń alǵysharty. Sondaı-aq, aǵzada D dárýmeniniń jetkilikti deńgeıde bolýy mańyzdy. Qys mezgilinde kún sáýlesi az túsetin soltústik óńirlerdiń turǵyndarynda kaltsıferol jetispeıdi. Tıisinshe, ımmýnıtet tómendeıdi, kaltsııdiń sińýi nasharlaıdy, osteoporoz damýy múmkin. Balalarda vıtamınniń jetispeýshiligi rahıtke ákeledi. D vıtamıniniń qyzmeti ártúrli. Osy dárýmenniń qalypty deńgeıde bolýy ishektegi qaterli isiktiń damý qaýpin 4 ese seıiltedi. Bul vıtamın ájimniń túsýin azaıtyp, Altsgeımer aýrýynyń aldyn alý úshin qoldanylady.
- Qazir kópshilik aýrýyn dástúrli medıtsına sharalarymen emdep jatady. Sizdiń kásibı maman retinde dástúrli medıtsınaǵa degen kózqarasyńyz qandaı?
- Dástúrli medıtsınanyń tarıhy tereń. Ol ratsıonaldy jáne dogmatıkalyq sıpattaǵy ártúrli mádenıetterge, nanymdarǵa jáne empırıkalyq derekterge negizdelgen. Qazirgi ýaqytta dástúrli medıtsına jahandyq qubylysqa aınaldy, oǵan suranys artyp keledi. Bul baǵytta aýrýlar túrli dárilik shópter arqyly emdeledi. Olardyń kópshiligi qoljetimdi jáne paıdalanýdyń qarapaıymdylyǵymen erekshelenedi. Olar tabıǵattyń ózinen alynǵan, sondyqtan farmatsevtıkalyq zattarǵa qaraǵanda qaýipsiz jáne densaýlyqqa paıdaly sanalady.
Alaıda, dástúrli medıtsına árdaıym qaýipsiz bola bermeıdi, tıisinshe densaýlyqqa keri áserin tıgizýi múmkin. Mundaı em hattamalarǵa sáıkes qoldanylýy kerek jáne patsıentter úshin olardyń sapasy, tıimdiligi men qaýipsizdigi maqsatynda tekserýler men klınıkalyq zertteýlerden ótýi qajet.
Ýrınoterapııa kóbinese kúlkili «emdeý» ádisteriniń biri sanalady. Atap aıtsam, adamdar zárdi qaınatyp ishedi. Sondaı-aq, olardy jaraqattar men isikterge paıdalanady. Saıyp kelgende kez kelgen zárde azot, qyshqyl jáne basqa komponentter bolady. Bizdiń aǵzamyz osyndaı qajetsiz elementterdi shyǵaryp tastaıdy. Al ony ishetinder sol toksınderdi organızmge qaıta qabyldaıdy. Keıbir naýqastar ýrınoterapııany bastaǵannan keıin jeńildegenin alǵa tartyp jatady. Ol zárde «stress» gormondarynyń bolýymen baılanysty. Bul jaǵdaıda aýrýdan aıyqtyrmaıdy, tek dertti ýaqytsha basady. Zárdi eshqashan ashyq jaralarǵa qoldanýǵa bolmaıdy, óıtkeni ol irińdep ketýi múmkin.
- Búgingi tańda keńsede 8 saǵat qyzmet isteıtin jumyskerlerdiń qımyl-qozǵalysy az. Osyndaı kestemen eńbek etetinderge qandaı keńes berer edińiz?
- Únemi otyryp isteıtin keńse jumysy kóptegen aýyr dertterdiń damýyna sebep bolyp jatady. Sondyqtan omyrtqa men qan tamyrlary aýrýlarynyń aldyn alý úshin lıftimen emes, baspaldaqpen kóterilińiz. Bul – kúni boıy jasaýǵa bolatyn eń jaqsy kardıo-jattyǵýlardyń biri. Az otyryp, kóp júrý qajet. Uıaly telefonmen sóıleskende nemese habarlama jazǵanda turyńyz. Áriptesterińizge birdeńe aıtqyńyz kelse, telefon arqyly habarlama jazbaı, onyń kabınetine baryńyz. Bos ýaqyt taba qalsańyz, dálizge shyǵyp júrińiz, túski asqa jaıaý baryńyz. Qajetti zattardy alys jerlerge ornalastyryńyz. Sonda ony alý úshin birneshe qadam bolsa da júrip barasyz. Buǵan qosa, prınterden qaǵaz shyǵaryp turyp, óksheńizdi kóterip-túsirip jattyǵý jasaýǵa bolady. Sonymen birge ústelde otyryp, qulaǵyńyzǵa tıgizerdeı etip ıyǵyńyzdy joǵary kóterińiz. Ony 10-15 ret qaıtalańyz.
- Ózińiz jumys isteıtin medıtsınalyq uıymda qandaı biregeı emdeý ádisteri men ozyq tehnologııalar qoldanylatynyn aıtyp berseńiz.
- Klınıka kópsalaly, bizde neırohırýrgııa, kardıohırýrgııada kóptegen ozyq tehnologııalar qoldanylady. Bizdiń uıymda gerontologııalyq patsıentterdiń densaýlyǵyn nyǵaıtý jáne ómir súrý uzaqtyǵyn ulǵaıtý maqsatynda árbir naýqas jeke kózqaras jasalady, halyqaralyq standarttar paıdalanylady.
- Ýaqyt bólip suhbat bergenińiz úshin rahmet!
