Kenesary han: sheni men shekpeni qandaı - baspasózge sholý
***
Elbasymyz «Nurly jol» baǵdarlamasyn jarııalaǵannan keıin kóp uzamaı arasyna azǵantaı ýaqyt salyp, atqarýshy bıliktiń alqaly jıynyn eki márte ótkizdi, der jazady "Aıqyn" búgingi sanyndaǵy "Jaǵdaı Qazaqstan úshin qolaıly" atty maqalada. Basylymnyń atap ótýinshe, alǵashqysynda jańa baǵdarlamany júzege asyrýdyń alǵashqy jylyndaǵy bılik býyndarynyń mindetterin belgilep berdi. Bul kezde álemdik qor bırjalaryndaǵy jaǵdaı biz úshin onsha qolaısyz bolǵan joq. Sondyqtan da mınıstrler eshteńege alańdamaı, jumys isteýge kiristi. Al Erbolat Dosaev bolsa «munaı barreli 40 dollarǵa tússe de, soǵan laıyq josparymyz daıyn» dep senimdi bekite tústi. Kele-kele, álemdik qor bırjalaryndaǵy baǵa qubylysy bizden teris aınalǵandaı jaǵdaı paıda boldy. Munaı barreli 45 dollarǵa jetip qaldy. Reseı Federatsııasynda rýbl eki eseden astamǵa qunsyzdandy. Bizdiń teńge de salmaǵyn túsire bastady. Osyny baıqaǵan Elbasymyz atqarýshy bıliktiń alqaly jıynyn ekinshi ret shaqyrdy. Munda dúnıejúzindegi qarjy-ekonomıkalyq daǵdarystyń tereńdeı túsýine baılanysty ne isteý kerektigin mınıstrler men ákimderge naqtylap túsindirdi. Kóp uzamaı Úkimet basshysy Kárim Másimov Elbasynyń tapsyrmalaryn oryndaýdyń josparyn bekitti. Bul shaqta álemdik saýda alańynda jaǵdaı taǵy da ózgeriske ushyraǵan. Munaı barreli 45 dollardan 56 dollarǵa deıin taǵy da joǵarylady. Sol joǵarylaý ótken aptada 61 dollardan asqan mejege jetti. Bir eske salatyn tus, óndiristiń metaldar baǵasynyń da kómirsýtekteri baǵasymen qatar óskendigi. Jaratýshynyń ózi «saqtansań saqtaımyn» degen eken. Muny atqarýshy bılikpen ótkizgen sońǵy alqaly jıynda Elbasymyz Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń ózi aıtty. Joǵaryda aıtylǵan syrtqy áserlerden qorǵanýdyń jalǵyz-aq joly bar, ol - jastardyń qoly bos ýaqytyn boldyrmaıtyndaı adal eńbek etetin jumyspen qamtý saıasatyn pármendi jáne nátıjeli júrgizý. Eger osy tusta olqylyq jibersek, «bir qaryn maıdy bir qumalaq shiritedi» degendeı jaǵdaıǵa tap bolýymyz múmkin. Osy basylymda "Kenesary han: sheni men shekpeni qandaı" degen maqala basylyp otyr. Onda Kenesary han týraly bir kitaptyń syrtqy muqabasyna aıbarly hannyń aqboz at minip, orys polkovnıginiń epoleti men Georgıev lentasyn taqqan, basyna qoqyraıtyp fýrajke kıgen sýretin salyp qoıǵandyǵy aıtylǵan. Patshalyq Reseı basqynshylyǵyna qarsy on jyl boıy at ústinen túspeı soǵysqan, sol jolda altyn basyn qıǵan, bútin bir ulttyń betkeustar hany, ulttyq batyry Kenesary handy orys polkovnıginshe kıindirgendegi kózdegen maqsat ne?! - deıdi avtor. Bazbir tarıhshylardyń Kenesary han polkovnık shenin alǵan, ózi orys polkovnıginiń epoletin taqqan dep jazyp júrgeni ras. Onyń anyq-qanyǵyn zertteýshiler aıta jatar, biraq biz qolymyzǵa ondaı esh jerden derekti iliktire almadyq. Ras, patsha zamanyndaǵy orys zertteýshisi Meıerdiń Kenesary handy «ıyǵynda «polkovnık epoleti» bar ádemi barqyt shapan kıgen» dep sýretteıtin jeri bar. Biraq lenta taqqan, fýrajke kıgen dep turǵan joq. Polkovnık epoletin taqsa da, hannyń ústine kıingeni qazaqy barqyt shapan ekenin aıdan anyq jazyp otyr. Hanǵa jan dúnıesimen qarsy bolǵan Meıerdiń aldynda «polkovnık epoletin» taqsa, taqqan da shyǵar, biraq bul ony han únemi ústinen tastamady degen sóz emes qoı. Endeshe, joǵarydaǵydaı handy oryssha muzdaı kıindirip, oǵan qosa fýrajke kıgizip, lenta taqtyryp qoıýǵa bul jazba eshqandaı negiz bola almaıdy, degen pikirin bildiredi maqala avtory Tóreǵalı Táshenov.
***
Keshe Aqordada Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik hatshysy Gúlshara Ábdiqalyqova Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymynyń (EQYU) Astanadaǵy baǵdarlamasy ofısiniń jetekshisi N.Zarýdnamen kezdesti, dep jazady "Egemen Qazaqstan" búgingi sanyndaǵy "Qaýipsizdik pen yntymaqtastyqqa esik árqashan ashyq" atty maqalasynda. Basylymnyń jazýynsha, Memlekettik hatshy Qazaqstan men EQYU arasyndaǵy yntymaqtastyq joǵary deńgeıde ekenin, oǵan elimizdiń 2010 jyly atalǵan uıymǵa tóraǵalyq etýi dálel bolatynyn atap ótti. Aldymyzdaǵy jyldarda Qazaqstannyń EQYU-men aradaǵy yntymaqtastyq baǵyttarynyń biri «Qaýipsizdik qoǵamdastyǵy jolynda» dep atalatyn Astana deklaratsııasynda belgilengen Eýroatlantıkalyq jáne eýrazııalyq qaýipsizdik qoǵamdastyǵyn qurý jónindegi strategııalyq maqsatqa qol jetkizý bolyp tabylady. Kezdesý barysynda EQYU baǵdarlamasynyń ofısi óziniń mandatyna sáıkes Qazaqstanda ortalyq jáne jergilikti memlekettik organdarmen jáne vedomstvolarmen ózara is-qımyldy qaýipsizdiktiń úsh ólsheminde (áskerı-saıası, ekonomıkalyq-ekologııalyq, gýmanıtarlyq) júzege asyratyny aıtyldy. Sondaı-aq, atalǵan basylymda búgin ótetin ımamdar forýmyna baılanysty "Imam - dinniń aınasy" degen taqyryppen Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń tóraǵasy, Bas múftı Erlan qajy Malǵajyulynyń maqalasy berilip otyr. Bas múftıdiń jazýynsha, Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy elimizde tuńǵysh ret «Islam - beıbitshilik pen kelisim» atty І respýblıkalyq ımamdar forýmyn ótkizýdi josparlap otyr. Dinı saladaǵy tarıhı is-sharany uıymdastyrýdaǵy maqsatymyz - birlik pen bereke uıytqysy - Islamnyń asyl qundylyqtaryn nasıhattaý, jastarymyzdy, jalpy jurtymyzdy ımandylyqqa, izgilikke úndeý, bir shańyraqtyń astynda uıymshyldyqqa uıysqan ulttar men ulystardyń tatýlyǵyn nyǵaıtýǵa úles qosý. "Imamdar forýmyn uıymdastyrýdaǵy taǵy bir úlken nıetimizdiń biri - din qyzmetkerleriniń biligi men bilimin baıytý, qazirgi qoǵamǵa saı dinı kadrlar sapasyn arttyrý. Óıtkeni, búgingi zaman talaby ımam-moldalarǵa zor jaýapkershilik júkteıdi. Imamdyq - jaýapkershiligi mol mańyzdy qyzmet", - deıdi Bas múftı. *** Tarıhta "qazaq" sózi buryn boljanyp kelgennen 500 jyl buryn paıda bolǵany belgili boldy dep jazady "Ekspress-K" gazeti. Mundaı jańalyqty Súleımenov atyndaǵy shyǵystaný ınstıtýtynyń qyzmetkeri Ǵalııa Qambarbekova Iranda "Tarıhı monǵol" atty kóne qoljazbadan taýyp alǵan. Basylymnyń atap ótýinshe, saraptama jumystary "Tarıhı monǵol" jazbasy Altyn Ordanyń quryla bastaǵan kezine tuspa tus keledi. Onda H ǵasyrda, Shyńǵyshan shapqynshylyǵynan buryn qazaqtyń qypshaq pen qańly taıpalary Balasaǵun qalasyna jıi jıi shabýyl jasap turǵany aıtylady. Buǵan deıin ǵalymdar "qazaq" ataýy Kereı men Jánibek qazaq handyǵyn qurǵannan keıin ǵana qalyptasty dep eseptep keldi. Bul máseleniń basyn ashýǵa Iran, Úndistan men Qytaıdaǵy kóne jazbalar kómektesetini anyq. Basylymnyń atap ótýinshe, bul jazba taǵy bir mańyzdylyǵymen erekshelenedi. ıAǵnı Altyn ordany keıin qazaq bolyp birikken taıpalar emes, sol kezdiń ózinde qazaq dep atalǵan ult quraǵan boldy ǵoı, deıdi maqala avtory. ıAǵnı bul, Shyńǵys hannyń uly Joshy men nemeresi Batý qazaqtardyń eń alǵashqy monarhtary degen sóz.
