Keneden saqtaný úshin neni bilgen jón - maman
- Ashat Sákenuly, sózimizdi anyqtamadan bastasaq kene entsefalıti degenimiz ne?
- Qysqasha aıtqanda, entsefalıt - bul bas mıynyń qabynýy.
- Kene entsefalıti maýsymdyq aýrý ma?
- Kene entsefalıtine kóktem-jaz mezgilderi tán, aýrýdyń bastalýy tasymaldaýshylardyń maýsymdyq belsendiligimen baılanysty. Almaty oblysynda kene entsefalıti boıynsha endemıkalyq aımaqqa Aqsý, Alakól, Eskeldi, Eńbekshiqazaq, Qarasaı, Raıymbek, Kegen, Sarqan, Talǵar, Uıǵyr aýdandary men Tekeli jáne Taldyqorǵan qalasy kiredi.
- Entsefalıttiń belgileri qandaı?
- Bul bas aýrýy, júrek aıný, qusý, dene qyzýynyń joǵarylaýy (dene temperatýrasynyń 37 gradýstan asýy), qurysý, qozǵalys jáne sezý músheleriniń buzylýy bolýy múmkin. Keıbir jaǵdaılarda psıhıkalyq buzylýlar baıqalady.
- Entsefalıt vırýsy adamnan adamǵa juǵa ma?
- Joq.
- Eger entsefalıt vırýstardan týyndaýy múmkin bolsa, onda oǵan qarsy ekpe bar ma?
- Vırýstyq entsefalıtine qarsy ekpe jasalady. Vaktsınatsııanyń júrgizilýi endememııalyq aımaqtar úshin júrgizilýi mańyzdy. Jalpy alǵanda, úsh vaktsınatsııa jasalady: ekinshisi – birinshiden eki aptadan keıin, úshinshisi – ekinshiden bir jyl ótken soń. Sonymen qatar, vaktsınatsııany ekinshi egý sátinen bastap kenemen yqtımal kezdesýge deıin kem degende eki apta ótetindeı etip josparlaý kerek. Kene entsefalıtine qarsy ekpeniń tıimdiligi 100%.
- Kene entsefalıtine qarsy vaktsına kimge tegin júrgiziledi?
- Kene entsefalıtine qarsy tegin vaktsınatsııalaý epıdemıologııalyq kórsetkishter boıynsha jumysy Almaty oblysynyń endemııalyq aýmaqtarynda bolýymen jáne turýymen baılanysty táýekel kontıngentteri úshin josparly jáne shuǵyl tártippen júrgiziledi. Vaktsınany turǵylyqty jeri boıynsha aýmaqtyq emhanalardan alýǵa bolady.
- Aýrýdyń aldyn alýǵa bola ma?
- Kene entsefalıtine qarsy-vaktsınatsııa. Budan basqa, endemııalyq aýdandarda jergilikti jerdiń ashyq aýmaqtarynda kenege qarsy arnaıy preparattarmen óńdeý júrgiziledi. Tabıǵatqa barǵannan keıin keneni der kezinde anyqtap, deneden shyǵarý úshin, siz ózińizdi jáne ózińizben birge barǵandardy muqııat qarap shyǵýyńyz kerek. Eger ol denege enip úlgerse, siz odan óz betińizshe qutylýǵa tyryspańyz, eń jaqyn jaraqat ortalyǵyna nemese mamandar aınalysatyn kez – kelgen medıtsınalyq mekemege barǵan durys, denede keneniń eshqandaı bóligi qalmaýy kerek. Sondaı-aq, 72 saǵat ishinde kenege qarsy ımmýnoglobýlın alý kerek. Bul preparatty ýaqtyly qabyldaý kene entsefalıtiniń qaýpin azaıtady.
- Keneni deneden qalaı alýǵa bolady?
- Keneni shyǵarý úshin jipti paıdalanýǵa bolady. Bul úshin tas keneni jippen asa muqııat oraý kerek. Jipti tas keneniń denesi men ol jabysyp alǵan orynnyń arasyn orap jáne tas keneniń aınalasyn eki aınalymmen oraý kerek. Paıda bolǵan ilgekti onyń moınyna sál baılap, sodan soń jipterdiń shetterin bir-birine jalǵap, eki saýsaqpen ony shıyrshyqtaı bastaý kerek. Asyǵyp, tez qımyldaýdyń qajeti joq. Bul - eń qaýipsiz amal.
Keneni sýyryp alǵan soń shaqqan oryndy spırtpen, araqpen, zelenkamen nemese ıodpen emdeý kerek. Sodan soń qoldy sabynmen jýǵan jón. Keneni sýy bar qaqpaǵy tyǵyz jabylatyn shaǵyn ydysqa salyp, zerthanaǵa taldaý jasaýǵa aparý qajet.
- Oblys boıynsha keneler qaı aımaqtarda jıi kezdesedi?
- Almaty oblysynyń 11 aýdany men 2 qalasynyń aýmaǵy kene entsefalıti boıynsha qolaısyz (endemııalyq aımaq) dep tanylǵan. Kene entsefalıtin juqtyrý qaýpi barlyq jerde bar, onyń ishinde ormandar, qala mańyndaǵy aımaqtar jáne qalalardyń ashyq aýmaqtary. Jyl saıyn oblys turǵyndarynyń arasynda kene shaqqan 1-den 10-ǵa deıin adam aýrýy tirkeledi. Onyń ishinde 1-2 jaǵdaı ólimmen aıaqtaldy.
- Óńirde qandaı is-sharalar ótkiziledi?
- Jyl saıyn oblystyń endemııalyq aýmaqtarynda kene entsefalıtine qarsy qaýip-qater kontıngentteri men halyqqa vaktsınatsııa júrgiziledi (shamamen 10 000 adam).
Aǵymdaǵy jyly 11 aýdan men 2 qalanyń endemııalyq aýmaqtarynda alańy 968 ga jappaı demalý oryndarynda, ashyq aýmaqtarda, taý bókterindegi aımaqtarda kenege qarsy zararsyzdandyrý júrgiziledi.
Almaty oblysy boıynsha «Ulttyq saraptama ortalyǵy» fılıalynyń parazıtologııalyq zerthanasynda kene shaqqan adamdardan qan sarysýyna, kene entsefalıtine jáne Laım borrelıozǵa ımmýnofermenttik taldaý ádisimen tegin negizde zertteýler júrgiziledi, sondaı-aq jyl saıyn endemııalyq aýmaqtardan kene entsefalıti boıynsha kenelerdiń vırýsoforlyqqa zertteýler jasalady.
Kene entsefalıtine, sondaı-aq kene shaqqan adamdardy esepke alý jáne tekserý boıynsha aptalyq monıtorıng bastaldy. Naýryz aıynan bastap tabıǵattaǵy keneler sanynyń túrlik quramyna, maýsymdyq barysyna entomologııalyq baqylaý júrgizilýde.
- Áńgimeńizge rahmet!