Kedeılik az, múmkindik kóp – brıtandyq basylym Qazaqstandaǵy ómir súrý deńgeıi jaıly
ASTANA.KAZINFORM - Global Banking and Finance Review qarjylyq jýrnaly Qazaqstannyń ómir súrý deńgeıin turaqty jaqsartýǵa qalaı qol jetkizip jatqany týraly maqala jarııalady.
«Qazaqstannyń áleýmettik shyǵystar strategııasy: jumyspen qamtý jáne qurylymdyq reformalar arqyly kedeılikti azaıtý» dep atalatyn maqalada dástúrli túrde tabıǵı resýrstardyń baılyǵymen tanymal Qazaqstannyń ómir súrý deńgeıiniń jaqsaryp kele jatqany aıtylǵan.
Resmı statıstıkaǵa sáıkes, eldegi kedeıshilik deńgeıi 2001 jylǵy 46,7%-ben salystyrǵanda 2024 jylǵa qaraı 5%-ǵa deıin tómendedi. Dál osy kezeńde naqty tabystar 21% ósti, bul ınklıýzıvtik ósimge negizdelgen keshendi transformatsııa.
Tek 2025 jyldyń ózinde áleýmettik turǵydan qorǵalmaǵan 4,7 mıllıon azamatty – zeınetkerlerdi, múgedekterdi jáne kópbalaly otbasylardy qoldaýǵa 6 trıllıon teńgeden astam qarjy bólindi. Osaldyqty baǵalaý júıesine negizdelgen jańa tsıfrlyq platforma naqty qarjylyq qajettilik deńgeıin anyqtaýǵa, resýrstardy ádil jáne tıimdi bólýdi qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Qazirdiń ózinde birqatar óńirde bul júıeni synaqtan ótkizý jumystary júrgizilip jatyr. Sondaı-aq qarjy jýrnaly Qazaqstanda 4,7 mıllıonnan astam adamnyń zeınetaqy men járdemaqysyn jyl saıyn ındeksatsııalaý júrip jatqanyn jazady. 2023 jyly bastalyp, kezeń-kezeńimen júzege asyrylyp kele jatqan reforma 2027 jylǵa qaraı bazalyq zeınetaqynyń bazalyq standartyn 70%-ǵa deıin arttyrýdy, al eń joǵary mólsherdi onyń eń joǵary deńgeıine, 120%-ǵa jetkizýdi kózdeıdi. Nátıjesinde 2023 jyly 2,3 mıllıon zeınetkerdiń zeınetaqysy orta eseppen 28 paıyz ósti. 2025 jyldyń basyna qaraı zeınetaqyny aýystyrý deńgeıi 45,5%-ǵa jetti, bul Halyqaralyq eńbek uıymynyń (HEU) standarttaryna sáıkes keledi.
2024 jyly Qazaqstanda ortasha jalaqy men eńbek ónimdiligi negizinde eń tómengi jalaqyny esepteýdiń jańa ádisi bekitildi. Bul júıe jumys berýshilerdiń múmkindigi men jumysshylardyń qajettiligi arasyndaǵy teńgerimdi saqtaı otyryp, jalaqy deńgeıiniń boljamdylyǵyn arttyrady.
2020-2025 jyldar aralyǵynda 1,2 mıllıon bıýdjettik sala qyzmetkeriniń jalaqysy ósti. Atap aıtqanda, 2020-2023 jyldar aralyǵynda 600 myńǵa jýyq muǵalim men 40 myń áleýmettik qyzmetkerdiń jalaqysy eki ese ósti. Medıtsına qyzmetkerleri de jyl saıynǵy ósimge ıe boldy: dárigerler 30 paıyz, medbıkeler 20 paıyz. Taǵy 600 000 bıýdjettik sala qyzmetkeri qosymsha ósim aldy.
2024 jyly zııandy eńbek jaǵdaıynda jumys isteıtin adamdarǵa arnaýly áleýmettik tólem engizildi – bul jumys ornyndaǵy qaýipsizdikti jaqsartýǵa jáne kásiptik aýrýlardyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan shara.
Bas redaktor Vanda Rıch Qazaqstandaǵy qurylymdyq reformalar áleýmettik saladan da asyp túsetinin atap ótedi. 2025 jyly 20 myńǵa jýyq jumys ornyn qurý arqyly 45 jańa ınvestıtsııalyq jobany iske asyrý josparlanǵan. 2026 jyly 24 900 jumys ornyn quraıtyn taǵy 98 joba, 2027 jyly 27 700 jumys ornyn qamtamasyz etetin 56 joba josparlanǵan.
2010 jyldan bastap úı sharýashylyǵynyń naqty tabystary daǵdarys kezeńderine qaramastan 80%-ǵa ósti. Bul áleýmettik shyǵystardyń ósýine qaraı múmkin boldy: 2010 jyldan 2025 jylǵa deıin shoǵyrlandyrylǵan bıýdjet shyǵystary 4,5 trıllıonnan 30,3 trln teńgege deıin, al halyqty áleýmettik qorǵaýǵa arnalǵan shyǵystar 6,7 ese ósip, 6 trln teńgege jetti. Búkil kezeń ishinde áleýmettik salaǵa jumsalatyn shyǵystardyń úlesi turaqty túrde respýblıkalyq bıýdjettiń shamamen 20%-yna teń boldy.
Qazaqstannyń jumyspen qamtýǵa baǵyttalǵan, derekterge negizdelgen áleýmettik saıasaty áleýetti úlgini usynady. Tsıfrlyq platformalardy, bıýdjetti josparlaýdy jáne ınklıýzıvti jumyspen qamtý tetikterin biriktirý áleýmettik ınvestıtsııalardy uzaq merzimdi ekonomıkalyq turaqtylyqpen qalaı biriktirýge bolatynyn kórsetedi. Demografııalyq ózgerister men jahandyq belgisizdikke qaramastan, Qazaqstannyń damý traektorııasy kedeıshilikti azaıtýdy ǵana emes, sonymen birge qurylymdyq órkendeýge qaraı strategııalyq betburysty kórsetedi, dep qorytyndylady basylym.
Aıta keteıik, Qazaqstan ómir súrý sapasy boıynsha álem elderiniń arasynda 70-orynda tur.