Qazirgi qoǵamǵa ákeler klýby aýadaı qajet - professor Tóleýǵazy Toqtaǵanov

PAVLODAR. KAZINFORM - Biz ákeniń qabaǵyna baılanyp ósken urpaqtyń ókilimiz. Ákeniń qabaǵy ózgerip bara jatsa, belbeýdi tartyp, jınala bastaıtynbyz.

Bul bizdi er azamat retinde jeke jaýapkershilikke, otbasy ishindegi syılastyqqa úıretti. Bala ór minezdi, asqaq rýhty, namysty bolyp er jetse, áke dińgeginiń myqty bolǵany.

Qazirgi qoǵamda áke qabaǵynan beıhabar er balalardyń ósip kele jatqany oılantatyn jaıt. Zamanaýı ákelerdiń birazy balamdy asyrasam, kúndelikti kerek-jaraǵyna aqsha berip, qajettilikterin ótep otyrsam jetkilikti dep esepteıdi. Shynynda, qazaq halqynda áke tárbıesi san qyrly jáne ol bala ómiriniń barlyq jaqtaryn qamtıdy. Onsyz tárbıe de tolyqqandy bolmaıdy.

Tehnıka ǵylymynyń kandıdaty, professor Tóleýǵazy Toqtaǵanov ákeler ınstıtýty qazaqstandyq otbasy qundylyqtarynyń negizi retinde jańǵyrýy kerek deıdi.

- Baıaǵyda qalamger Asqar Toqmaǵambetovtiń bir syqaǵynda: «Ot jaqsam, kúldi sen shyǵarasyń, sıyr saýsam, buzaýdy sen tartasyń», degen kúldirgi monology bolatyn. Qazirgi jas otbasylardan osy tirlikti jıi baıqaımyn. Kúıeýi arlanbastan áıelimen talasa-tarmasa ydys jýyp, aldyna aljapqysh baılap tamaq pisirip júredi. Men shańyraq kótergeli jatqanda marqum anam bolashaq kelinin shaqyryp alypty da: «Qaraǵym, balam endi seniki. Biraq, ekeýimizdiń aramyzda qalatyn bir kelisim bar. Er azamatyń – aryń da baryń, ony qazan-oshaqqa jolatpa», depti. Ony zaıybym keıin aıtty ǵoı. Keıde dastarhanda turǵan ydysty ózge jerge qoıaıyn deseń, «úıde aparatyn adam bar ǵoı, áıeldiń tirligine aralaspa», deıtin jaryqtyq joldasym. Ekeýimiz 48 jyl otasyp, ómirge ákelgen eki ul, bir qyzymyzdy arly, abyroıly etip tárbıeledik. Balalarymnan jeti nemere, úsh shóbere súıip otyrmyn. Qazir jeńgeń bul ómirde joq bolǵanymen onyń balalarymyzǵa sińdirip ketken tárbıesi olar úshin áli kúnge ómirlik azyq bolýda. Sebebi marqum zaıybym óz otbasynda áke tárbıesin durys alyp shyqqan,-dep bastady áńgimesin aǵamyz.

Tóleýǵazy Tókilulynyń pikirinshe, otbasyndaǵy ákeniń roli degen másele sońǵy ýaqytta sırek kóteriletin taqyrypqa aınalyp ketti. Memleket deńgeıinde qabyldanyp jatqan sheshimder men zańdardyń ustanǵan baǵytyna kóńil tola bermeıdi. Sebebi zorlyq-zombylyq, áıelderdiń quqyǵyn qorǵaý máselesi alǵa shyqqaly, erkek kindiktiler abyroı-bedelden jurdaı bolyp barady. Bul halqymyzdyń ejelden jalǵasqan otbasylyq ınstıtýtyna tóngen úlken qater. Ár halyq óz ulttyq erekshelikteri arqyly urpaq kóshin jalǵastyryp, otbasylyq qundylyqtardy laıyqty saqtaı bilýi kerek. Al qazaq otbasylarynda ákeniń bedeli anasynan joǵary turýy ejelden ábden moıyndalǵan ári rýhanı-tárbıelik turǵydan durys bolyp esepteledi.

«Ákeniń qabaǵy» degendi bala jastan qulaǵymyzǵa quıyp, sanamyzǵa sińirip óstik. Odan jaman bolǵan joqpyz. Dastarhandaǵy astan ákemizden buryn almaıtynbyz, ákemiz keshke jumystan oralarda úı aýlasynyń taza turǵanyn qadaǵalaıtynbyz. Baıqamaı birdeńe búldirip qoısań, anamyzdyń «ákeń bilip qoımasyn» degen bir-aq aýyz sózi jónge salar edi. Al búginde barlyǵy kerisinshe bolyp ketti. Otbasynda janjal týyndasa, mindetti túrde úıdiń er azamaty kináli bolyp shyǵady. Bul bolashaq ana bolatyn qyzǵa durys tárbıeniń sińirilmeýinen. ıAǵnı onyń anasy ákesiniń bedelin moıyndamaǵan, balalarynyń aldynda abyroıyn tómendetken dep oılaımyn. Onyń ústine qazir qoǵamda ajyrasqan otbasylar óte kóp. Álgindeı otbasylardaǵy áıelder uldarynyń qulaǵyna «seniń ákeń baryp turǵan aqymaq, ońbaǵan, onymen aralaspa, aıtqan tilin alma», dep quıyp tastasa, odan ótken qasiret joq. Anasyna qarap ósken er bala kóbine ynjyq keledi, ózin qoǵamda qor, qyz balalardan tómen sanaıdy. Bul da ákeler ınstıtýtynyń álsireýine negiz bolyp otyrǵan faktor»,-deıdi aǵamyz.

Qazirgi qoǵamǵa ákeler klýby aýadaı qajet. Elimiz turmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy kúres týraly zańyn qabyldaý arqyly tek jazalaý jaǵyn kúsheıte aldy. Al er azamattardyń jaýapkershiligin rýhanı turǵydan damytý jaǵy eskerilmeı qalǵany ókinishti. Osydan baryp ákelerdiń roli tómendeı beretini aıǵaq nárse.

«Kóp salalarda er azamattardyń alatyn eńbekaqylary aıtarlyqtaı tómendep ketti. Otbasyn baǵýǵa jetpeıdi. Bul da er adamǵa psıhologııalyq turǵydan jaǵymsyz áser etedi. Anaý bir jyldary mektepterde er adamdar azaıyp ketti dep dabyl qaqtyq. Rasynda másele boldy. Ustazdardyń eńbekaqysy laıyqty deńgeıge jetip edi, qazir mektepterde er muǵalimder kóbeıe bastady. Qýantarlyq emes pe!? Osyndaı jaǵymdy faktorlardy kez kelgen salada jasaýǵa bolady. Er azamat bedeliniń bıiktigi, er adamnyń iriligi degen qundylyqtardy mektepterde oqytý kerekpiz», deıdi professor.

Tóleýǵazy Tókilulynyń balalary búginde ár salada abyroıly eńbek etip júr. Nemereleriniń aldy bilim qýyp, búginde sala doktory atanyp úlgergenderi bar. Professordyń ózi aqsaqaldyq jasqa jetse de, jergilikti joǵary oqý ornynda maman daıarlaýdan qolyn úzgen emes. Al bos ýaqytyn nemere-shóberelerine bólip, ónegeli áńgimelerdiń tıegin aǵytady.

Eske sala keteıik, Prezıdent «Mereıli otbasy» ulttyq baıqaýynyń jeńimpazdaryn quttyqtady.