«Qazaqtyń jazylmaǵan psıhologııasy» qalaı jazyldy?
Qazaqtyń ulttyq salt-dástúrleri men oıyndarynyń psıhologııalyq mánine taldaý buǵan deıin kóp qalamger bara qoımaǵan tyń taqyrypqa arnalǵan eńbek. Bul eńbekte halqymyzdyń san ǵasyrlyq dúnıetanymynyń qorytyndysy, ózegi bolǵan salt-dástúri men ulttyq oıyndary, yrym-tyıymdarynyń psıhologııalyq astaryna ǵylymı turǵyda taldaý jasaldy. Sonyń negizinde ultymyzdyń bala tárbıesine asa jaýapkershilikpen qarap, erekshe mán bergeni, ár saltynda, ár oıynynda psıhologııalyq tereń astar jatqany naqty kórinis tapqan.
Birinshiden, ásirese jastar umyt bola bastaǵan qazaq salt-dástúrlerimen, ulttyq oıyndarymen tanysyp, olardyń aty-zatyn, qaı kezde oryndalyp, qalaı oınalatynyn biledi. Kitap ult jadynan óshe bastaǵan keıbir dástúrimiz ben ulttyq oıynnyń qaıta jańǵyrýyna, nasıhattalýyna septigin tıgizedi, keń taralýyna ıgi yqpal etedi. Ekinshiden, kitapty oqyǵan jurtshylyq salt-dástúrler men ulttyq oıyndardyń psıhologııalyq mánin túsinýge, olardyń astaryndaǵy ulttyq tanym-túsinikti paıymdaýǵa múmkindik alady. Psıholog mamannyń kitaptaǵy keıbir ózindik baıyptaýy salt-dástúrlerge, ulttyq oıyndardy basqa qyrynan tanýǵa, olar jóninde jańasha oı qorytýǵa túrtki bolyp, burynǵy tujyrym-túıinderdi tolyqtyrýǵa septigin tıgizýi múmkin ekenin de joqqa shyǵarmaımyz, - deıdi kitapqa pikir jazǵan akademık Sherýbaı Qurmanbaıuly.
Kitapqa 90-ǵa jýyq salt-dástúr men 20-dan astam ulttyq oıyn toptastyrylǵan.
Osy kúnge deıin burynǵy keńes keńistiginde orys tildi aýdıtorııamen jumys istep, elimizdegi sot júıesiniń zorlyq-zombylyq máselelerimen, qylmyskerlerdiń psıhologııasymen 12 jyl aınalysqan edim. Ǵylymı izdenisterimdi ózge elde jasaǵan mamanmyn. Byltyr qazaq tildi aýdıtorııamen jumysymdy bastaımyn dep kezdeısoq jaǵdaıda soraqylyqtardyń ishine enip kettim. Itaıaqtan tamaq ishken sábıdiń, kókala qoıdaı bop taıaq jegen balanyń, atasynan, ákesi men aǵasynan, jezdesinen seksýaldy zorlyq kórgen, t.s.s. jandardyń taǵdyryn kórip, birneshe aıda qazaqtan jıirkenip kettim. Bar túıgenim – qazaqtyń qan «tazalyǵy» búginde óz basynyń sory eken, «taza» bıologııa psıhıkalyq travmalardy kóterip júre berýge múmkindik berip, tirini jansyzǵa aınaldyrady eken. Janym baıyz tappaı, birneshe maqala jazyp, qazaqy jýrnalıst Erjan Jaýbaımen birge birneshe baǵdarlama daıyndadyq. Bul az, qazaqqa óz psıhologııasy kerek, – deıdi kitap avtorlarynyń biri psıholog Nurgúl Moldabaıqyzy.
Kitapqa engen salt-dástúr, ulttyq oıyndar buǵan deıin halyq aýyz ádebıetterinde, jekelegen ádebıetshilerdiń, etnograftardyń jınaqtaǵan eńbekterinen iriktelip alyndy.
Oqymaǵan jerim joq, qaıda barsam da «Qorqyttyń kóri» – qazaqtyń ulttyq dástúri shyǵady. Máselen, bireýdiń qazasynan qalǵan jarany emdeý – psıhologııalyq jumystyń eń aýyry. Ol qazaqtyń joqtaýymen tolyq mazmundas. Qyz turmysqa shyqqanda, álemdik psıhologııa syńsý aıttyr deıdi. Osyny úırendim el kezip júrip. Osyndaı tól tirshiliktiń negizi – psıhologııasy bola tura qazaq qoǵamy búginde psıhologııany ilim dep qabyldamaı, ermekke aınaldyra bastapty. Mysaly, psıhotehnıkanyń hırýrgııalyq túri sanalatyn EMDR-di mamannyń qadaǵalaýymen qoldaný kerek, qazaq óz betimen qoldanyp, tirilmeıtin, sharýasy bitken adamǵa aınalýda. Sondyqtan Erjandy ózim izdep, halqymyzdyń salt-dástúrin jınaqtap berýin suradym. Psıhologııalyq turǵydan taldaý jasap, álemde salt-dástúrden artyq psıhologııanyń joq ekenin kórsetkim keldi, – deıdi psıholog.
Álem psıhologııasynyń úrdisi salt pen psıhologııany úsh qaınasa sorpasy qosylmaıtyn uǵym retinde qarastyrady.
Bul qazaqqa saı kelmeıdi, sebebi ár salt – qazaq ekzıstentsııasynyń tiregi, tunyp turǵan psıhologııasy. Alaıda, sol salt-dástúr eshqashan psıhologııalyq turǵydan saralanbaǵan. RGB-nyń shań basqan zaldarynda tulǵa men lıchnosttiń Speranskıı kókemizdiń 1838 jyly Sibir qyrǵyzdary jarǵysymen tuspa-tus oılap tapqan konstrýktisi ekenin bildim. Al ony psıhologtarynyń kóbi bilmeıdi. 100 jyldan astam otarlaı almaǵan osy uǵym paıda bolǵan soń 10-aq jylda ne bolǵany ózińizge belgili. Speranskıı qaldyrǵan muraǵa qaraǵanda irgetasyn qazaq halqynyń ózi qalaǵan ilim qundy, mańyzdy ekenin siz bilseńiz. Kitap - kúmánniń, qazaq áıelderi men balalarynyń eńiregen kóz jasyn kórgenimniń nátıjesi. Tabıǵatynan alystaǵan qazaq úshin qaıǵyrýymyzdyń saldary, – deıdi Nurgúl Moldabaıqyzy.
Kitap «Muqaba» baspasynan 5100 danamen shyqty.
Kitap avtorlarynyń biri - jýrnalıst Erjan Jaýbaı.
Sársen Amanjolov atyndaǵy ShQMÝ-diń «Jýrnalıstıka» fakýltetin bitirgen. Qazaq jylqysyna arnalǵan Argymaq.kz ulttyq tanymdyq portalynyń negizin qalaýshy, bas redaktory. BAQ.KZ aqparat agenttiginiń tilshisi. «Nur Suńqar» syılyǵynyń, «Halyq alǵysy» memlekettik medaliniń ıegeri.
Súıindikova Nurgúl Moldabaıqyzy psıhologııa men psıhoterapııanyń, atap aıtqanda:
- sot psıhology-sarapshysy,
- ekzıstentsıaldyq analız jáne logoterapııa,
- psıhıkalyq travmalardyń protsessýaldyq psıhoterapııasy,
- ekzıstentsıaldyq baǵytta toptyq psıhoterapııa tarmaqtaryn meńgergen.
Nurgúl Súıindikova psıhologııalyq keńes berý jáne oqytý ortalyǵynyń negizin qalaýshy, psıholog jáne medıtsınalyq emes baǵyttaǵy psıhoterapevt.
Psıhologııalyq joǵary bilimin (onyń ishinde magıstratýra men aspırantýra) Reseıde Ekonomıka joǵarǵy mektebinde, Máskeý Geshtalt ınstıtýtynda, Kalýga memlekettik ýnıversıtetinde, Ýkraına Klassıkalyq ýnıversıtetinde, «GLE-International» (Vena) Logoterapııa men ekzıstentsıaldyq analız halyqaralyq uıymynda, Sibir fenomenologııalyq jáne ekzıstentsıaldyq ınstıtýtynda jetildirgen.
