Qazaqtyń tuńǵysh antropology Orazaq Smaǵulov 90 jasta
UǴA korrespondent-múshesi ári akademıgi, Bolonııa Ǵylym akademııasynyń korrespondent-múshesi (Italııa, 2005) Orazaq Smaǵulov 1930 jyly 1 qazanda Qostanaı oblysy Meńdiqara aýdany Uıalysaı aýylynda dúnıege kelgen. Úsh jasynda anasy ashtyqtan ólip, ózi ólim aýzynan aman qalǵan eken.
Ol Y.Altynsarın atyndaǵy Meńdiqara pedagogıkalyq ýchılışesin, Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-nyń tarıh fakýltetin bitirgen. Tarıh fakýltetinde oqyp júrip, antropolgııa ǵylymyna qyzyǵýshylyǵynyń arqasynda Almaty medınstıtýtynyń keshki bóliminde de bilimin jetildiredi.
«Medınstıtýtta antropologııany oqytatyn ne ustaz, ne oqýlyq joq eken. Maǵan áýeli máıithanamen jumys isteý tapsyryldy. Ol jerden adamnyń dene qurylysy men ishki aǵzalarynyń ornalasý tártibin tolyq úırenip shyqtym. Men bitiretin jyly Táńir qoldap Máskeýden jergilikti ult ókilinen bir adamdy antropologııaǵa beıimdeımiz degen qaǵaz kele qaldy. Sóıtip qazaq balasy arasynan alǵashqy bolyp 1957 jyly antropolog bolý úshin QazKSR Ǵylym akademııasynyń joldamasymen Máskeýge attandym», - deıdi bir áńgimesinde ǵalym.
O. Smaǵulov 1958 jyly Máskeý ýnıversıteti bıologııa fakýltetiniń janynda Ǵylymı-zertteý ınstıtýty men antropologııa murajaıynda taǵylymdamadan ótip, Máskeýde antropologııa mamandyǵy boıynsha aspırantýraǵa túsedi. 1961 jyldan bastap uzaq ýaqyt ǵylym akademııasynda tarıh, arheologııa jáne etnografııa ınstıtýtynda qazaq halqynyń fızıkalyq antropologııasymen aınalysty. Ǵalym Qazaqstanda tuńǵysh etnostyq antropologııa zerthanasyn Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh jáne etnologııa ınstıtýtynda uıymdastyryp, elimizdiń Ortalyq memlekettik murajaıynyń fızıkalyq antropologııa zerthanasynyń irgesin qalaǵan.
Ǵalym Orazaq Smaǵulov óziniń sanaly ǵumyrynyń basym bóligin qazaq halqynyń shyǵý tegi men geneologııasyna arnaǵan. Onyń zertteýleriniń nátıjesinde qazaq halqynyń 40 ǵasyr boıy osy Uly dalada mekendep kele jatqany naqty dáleldermen kórsetilip otyr. Uzaq jyldar boıǵy eńbeginiń arqasynda «Proıshojdenıe kazahskogo naroda» atty ǵylymı qundy eńbek jazyp shyqty. Ol kitapqa qazaq etnosynyń bet-beınesi, qan júıesi, tis morfologııasy, sezimi, maı búrmesi, teri bederleri men qańqa súıekterine jarty ǵasyrǵa taıaý ýaqyt júrgizgen keshendi, salystyrmaly zertteýiniń nátıjeleri toptastyrylǵan.
«Meniń fızıkalyq-antropologııamen aınalysqanyma 50 jyldan asty. Osy fızıkalyq-antropologııalyq materıaldarǵa súıensek, qazaqtar osy óńirde 4 myń jyl boıy mekendep keledi. Bizdiń babalarymyz ejelgi tas, temir dáýirlerinde, antıkalyq qola dáýirinde, bertindegi Túrki qaǵanaty zamanynda dál osy atamekeninde ómir súrgen. Naqty ǵylymı dálelderdiń ózi urpaqtar sabaqtastyǵynyń 40 ǵasyrǵa jetetinin kórsetedi. Halqymyzdyń osyndaı kóne tarıhyn aıǵaqtaıtyn materıaldardy qazirgi qazaqtardyń dene qurylysynan, qandarynan, teri bederlerinen, dám sezimderinen, qańqa súıekterinen, tis qurylystarynan anyqtaı aldyq», - deıdi Orazaq Smaǵulov.
Sh.Ýálıhanov atyndaǵy syılyqtyń laýreaty, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym jáne tehnıka qaıratkeri, «Qurmet» ordeniniń, Halyqaralyq Túrki akademııasynyń «Altyn Juldyz» medaliniń ıegeri Orazaq Smaǵulov 2014 jyldan bastap Nur-Sultan qalasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq mýzeıinde fızıkalyq antropologııa zerthanasyn ashyp, qazirgi kúni de sonda qyzmet etip keledi.
