Qazaqtyń kúnbaǵys maıy álemdik naryqty qalaı jaýlap jatyr
ASTANA. KAZINFORM – 2024 jyldyń qorytyndysyna qarasaq, Qazaqstan kúnbaǵys maıyn eksporttaıtyn álemdegi TOP-10 eldiń qataryna enip, 8-orynǵa turaqtaǵan. Áıtse de elimizde kúnbaǵys ósirý tabysty kásipke jata ma, bolashaǵy bar baǵyt pa? Osy jóninde Kazinform agenttiginiń analıtıkalyq sholýshysy taldaý jasady.
Maı eksporttaý 4,8 ese artqan
Qalaı alǵanda da elimiz maıly daqyl ónimderiniń álemdik naryǵynda pozıtsııasyn nyǵaıtyp keledi. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń málimetinshe, keıingi úsh jylda elimizde kúnbaǵys maıyn óndirý kólemi 2,5 esege, al eksporty 4,8 esege kóbeıgen. Qaptalǵan maı ımporty kerisinshe 11%-ǵa azaıǵan eken.
2024 jyly aldyńǵy jylmen salystyrǵanda kúnbaǵys maıynyń eksporty 31%-ǵa ósip, 364,5 myń tonnadan 476,5 myń tonnaǵa jetti. Eksporttyń basym bóligi Ózbekstan men Qytaıǵa baǵyttalǵan, odan keıin Tájikstan, Aýǵanstan, Latvııa, Iran jáne Qyrǵyzstan tur.
Tájikstan Qazaqstannan maı satyp alatyn elder qataryna bıyl ǵana qosyldy. Qańtar-sáýir aılarynyń aralyǵynda bul elge 4,4 myń tonna kúnbaǵys maıy jiberilgen.
Qazaqstan Respýblıkasynyń «Maıly daqyldardy qaıta óńdeýshilerdiń ulttyq qaýymdastyǵy» tóraǵasy ıAdykar Ibragımovtyń aıtýynsha, elimiz aýyl sharýashylyǵynyń maıly daqyldar salasyndaǵy eksporttyq jospardy tolyq oryndap úlgergen. 2023 jyly Qazaqstan halqyna arnaǵan Joldaýynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Úkimetke agroónerkásip keshenindegi óńdelgen ónimderdiń úlesin 70%-ǵa deıin arttyrý mindetin júktegen edi. Sonymen qatar 2025 jylǵa deıin shıkizattyq emes taýarlardyń eksportyn eki esege kóbeıtý jóninde tapsyrma bergen.
– Biz bul kórsetkishke 2024 jyly-aq qol jetkizdik. Eger 2020 jyly elimizde tońmaı, maı ónimderiniń eksporty 500 myń tonnadan sál assa, 2024 jyly bul kórsetkish 1 mln tonnadan asyp ketti. ıAǵnı, biz tońmaı, maı ónimderiniń eksportyn fızıkalyq kólem jaǵynan da, valıýtalyq túsim boıynsha da eki ese arttyrdyq, – dedi ıAdykar Ibragımov.
Sarapshynyń aıtýynsha, 2023 jyly kúnbaǵys tuqymyn syrtqa shyǵarýǵa 20% kóleminde, biraq ár tonnaǵa keminde 100 eýro bolatyn eksporttyq baj salyǵy engizildi. Osy sátten bastap sala qarqyndy damı bastaǵan. 2024 jyly Qazaqstan kúnbaǵys maıyn jetkizýde álemdik ondyqqa endi. Qazir baj salyǵyna qaramastan, Qytaı baǵytyna kúnbaǵys tuqymyn eksporttaý jalǵasyp jatyr.
Byltyr otandyq kúnbaǵys maıyn óndirý kólemi 2023 jylmen salystyrǵanda 18,3%-ǵa artqan, ıaǵnı, 534,2 myń tonnadan 632,2 myń tonnaǵa deıin ósti. Al bıyl qańtar-mamyr aralyǵynda bul kórsetkish 2024 jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda 20,7%-ǵa ósip otyr. Naqtyraq aıtsaq, 274,7 myń tonnadan 331,5 myń tonnaǵa jetti.
Mundaı ósim elimizde kúnbaǵys egýge arnalǵan alqaptardyń ulǵaıýymen de baılanysty. 2024 jyly maıly daqyldardyń egis kólemi 2 898 myń gektarǵa deıin artty. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń málimetinshe, ótken jyly jalpy ónim kólemi 3 337 myń tonnany qurap, ortasha ónimdilik 12,2 ts/ga boldy. Al aldyńǵy 2023 jyly bul kórsetkish 2 184 myń tonna bolsa, ónimdilik – 8,8 ts/ga ǵana edi. Resmı derekterde bıyl maıly daqyldardyń egis alqaptary 3,4 mıllıon gektarǵa jetkeni kórsetilgen.
Qazaqstanda óndirilgen ósimdik maılarynyń eksporty 2024 jyly 27,1%-ǵa ósip, 509 mln dollarǵa bardy.
Kúnbaǵys qaldyǵyn eksporttaıtyn TOP-3 el
Kúnbaǵys maıynyń qaldyǵy da birshama paıdaǵa jaraıdy. Maıdy syǵyp alǵannan keıin aqýyzǵa baı qaldyq qalady. Ony mal men qusqa azyq retinde jaratýǵa bolady. Bir sózben aıtqanda, jem de óndire alamyz.
Qazaqstan tek óz qajettiligin ǵana emes, sonymen qatar Ortalyq Azııa elderin de kúnbaǵystan shyqqan jemmen qamtamasyz etip otyr. Eýrokomıssııanyń derekterine qarasaq, Qazaqstan kúnbaǵys qaldyǵyn Eýropalyq odaq elderine eksporttaý boıynsha TOP-3 eldiń qataryna engen. Buny da aýyz toltyryp aıtar jetistikke sanaımyz.
Kúnbaǵys ósirý sharýalarǵa tıimdi me?
Álemdik naryqtaǵy suranysty eskersek, maıly daqyldardy ósirý qazir óte tıimdi sala sanalady. 2024 jyly Qazaqstanda 1,8 mln tonna kúnbaǵys jınaldy, bul álemdegi ónimniń shamamen 4%-yn quraıdy. Bul kórsetkish boıynsha elimiz Reseı, Ýkraına, Eýropalyq odaq jáne Argentınadan keıin 5-orynda tur.
ıAdykar Ibragımovtyń aıtýynsha, qazir fermerlerdiń basym bóligi maıly daqyldarǵa, sonyń ishinde kúnbaǵysqa bet buryp jatyr.
– Maýsym basynda kúnbaǵys tuqymynyń tonnasy shamamen 160 myń teńge bolsa, kóp ótpeı 270 myń teńgege jetti. Іshki naryqtaǵy suranys fermerlerge básekege qabiletti baǵa usynyp, ónimin tıimdi ótkizýge jáne daqyldy basqa aýylsharýashylyq ónimderimen salystyrǵanda áldeqaıda tabysty etýge múmkindik beredi. Fermerlerdiń ózderi kúnbaǵysty ósimdik sharýashylyǵyndaǵy eń tabysty daqyl dep esepteıdi, – deıdi «Maıly daqyldardy qaıta óńdeýshilerdiń ulttyq qaýymdastyǵynyń» tóraǵasy.
Ekonomıkalyq tıimdilik
Qazaqstandyq fermerler munymen toqtap qalmaq emes. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi aldaǵy jyldary maıly daqyldarǵa arnalǵan egis kólemin 3,9 mln gektarǵa deıin ulǵaıtyp, ósimdik maıyn óndirýdi 2030 jylǵa qaraı 1,2 mln tonnaǵa jetkizýdi josparlap otyr. Aldaǵy ýaqytta aınalym qarajatyn shıkizat satyp alýǵa bólý jáne jańa ınvestıtsııalyq jobalardy iske asyrý josparlanypty.
Elimiz osylaısha aldaǵy 3-5 jylda kúnbaǵys maıyn eksporttaýshy elder arasynda álemdegi úzdik úshtik qataryna qosylýdy maqsat etip otyr.
ıAdykar Ibragımov elimizge ımporttalatyn tońmaı, maı ónimderiniń kólemi týraly da aıtyp berdi. Onyń málimetinshe, jyl saıyn álem elderi shamamen 43 mln tonna tońmaı, maı ónimderin ımporttaıdy. Bul – Qazaqstannyń ótken maýsymda eksporttaǵan kóleminen 42 ese kóp.
– Mysaly, Qytaı jyl saıyn shamamen 18 mln tonna ósimdik maıy men qaldyǵyn satyp alady. Ortalyq Azııa naryǵy Qazaqstan men Aýǵanstandy qospaǵanda jyl saıyn shamamen 1,5 mln tonna ósimdik maıy men qaldyǵyn tutynady. Iran naryǵy jylyna shamamen 3,5 mln tonna ósimdik maıy men qaldyǵyn ımporttaıdy. Al Eýropa elderi jyl saıyn shamamen 20 mln tonna qaldyq, ıaǵnı, jem satyp alady. Munyń barlyǵyn qosqanda 43 mln tonna kólem shyǵady. Osynyń bári Qazaqstan úshin orasan zor eksporttyq áleýet baryn kórsetedi, – dedi ol.
Ibragımovtyń aıtýynsha, Qytaı baǵyty boıynsha Qazaqstannyń úlesi 2%-dan da az. Tómen kórsetkish ekeni túsinikti. Degenmen sarapshylardyń boljaýynsha, aldaǵy birneshe maýsymda elimiz bul úlesti birneshe esege arttyra alady.
Ósimdik maıy men qaldyq eksportynan bólek, otandyq óndirýshiler tereń óńdeýmen de aınalysa bastady. Sarapshy qazir Qazaqstanda maı rafınatsııasy boıynsha jobalar qolǵa alynyp jatqanyn tilge tıek etti.
– 2025 jyldyń sońyna deıin qýattylyǵy jylyna 231 tonna bolatyn eki rafınatsııa jobasyn iske qosý josparlanǵan. Rafınatsııa elimizge qaptalǵan maı kólemin arttyrýǵa múmkindik beredi. Mundaı ónim eksportqa jaqsy ótedi. Óndiris kólemi artqan saıyn eksport ta ulǵaıady. Mysaly, Aýǵanstan, Túrikmenstan, Qyrǵyzstan sııaqty elder kóbine daıyn ónim satyp alady, – dedi sarapshy.
Tereń óńdelgen ónimder, mysaly, tońmaı, spredter, margarın óndirý týraly aıtatyn bolsaq, «Maıly daqyldardy qaıta óńdeýshiler qaýymdastyǵy» bul baǵytta Qazaqstan úshin qosymsha naryqtar ashylady dep senip otyr.
– Kúnbaǵys maıyn eksporttaý boıynsha álemde 8-orynǵa jaıǵasýymyz – halyqaralyq deńgeıde moıyndalý. Biraq biz úshin bul shegi bolmaý kerek. Biz kúnbaǵys maıyn eksporttaıtyn elder arasynda TOP-3-ke enýdi josparlap otyrmyz. Bul úshin bizde barlyq resýrs bar, óıtkeni qazir respýblıka boıynsha kúnbaǵys egýge jaramdy jer kólemi 4 mln gektardan asady. Jylyna 1,7-1,8 mln tonna maı óndirýge múmkindik beredi. Eger biz sonyń 1,5 mln tonnasyn eksporttaı alsaq, álemdegi TOP-3 kórsetkishine jetemiz. Birinshi orynda Ýkraına, al ekinshi orynda Reseı ekeni belgili. Endi Qazaqstan úzdik úshtikke shyǵýy múmkin, – dep qorytyndylady sarapshy.
Jalpy, tońmaı, maı salasy Qazaqstannyń agroónerkásiptik keshenindegi eń mańyzdy ári bolashaǵy bar baǵyttardyń biri sanalyp otyr. Bul sala jańa jumys oryndaryn ashýǵa, óndiris pen shıkizattyq emes ónim eksportynyń artýyna yqpal etip, el ekonomıkasyna eleýli demeý kórsetýi múmkin.