QAZAQSTANNYŃ JEŃІSKE QOSYLǴAN ÚLESІ: Soǵys jyldarynda Qazaqstan KSRO-nyń qaýipsiz jerge kóshirilgen 1,5 mln. azamatyna baspana boldy

ASTANA. QazAqparat - Adamzat tarıhyndaǵy alapat qandy qyrǵyn oryn alǵan Uly Otan soǵysy jyldary KSRO aýmaǵynan mıllıondaǵan adam ata qonystarynan basqa jaqqa kóshirildi. Máselen, Keńes Úkimeti Tóralqasynyń 1941 jylǵy 28 tamyzdaǵy qaýlysymen Edil boıynda turyp jatqan nemister qonys aýdarý týraly sheshim shyǵaryldy. Osy qaýlydan keıin Lenıngrad aımaǵynan 96000 nemis pen fınderdi jer aýdarý kózdelip, olardyń 15000-y Qazaqstanǵa jiberý uıǵarylǵan.

1941 jyldyń 6 qyrkúıeginen bastalǵan kúshtep kóshirý kezinde nebári 5 kúnniń ishinde Máskeý qalasynan jáne Máskeý oblysynan 8617 nemis jáne Rostov oblysynan 21400 nemis Qazaqstannyń Qaraǵandy (8000 adam), Qyzylorda (8000 adam), Ońtústik Qazaqstan oblystaryna (10017 adam) jer aýdardy. Jalpy, 1941-1945 jyldary KSRO-da 1,4 mıllıonǵa jýyq nemis tursa, soǵys bastalǵannan keıin bul etnos jan-jaqqa kúshtep taratyldy jáne nemis avtonomııasy joıyldy. 1941-1942 jyldary Qazaqstanǵa nemisterdiń 1 209 430 adamy qonys aýdaryldy.

1943 jyly 12 qazanda Qarashaı avtonomııasy joıyldy da, 14 qazanda KSRO HK qarashaılardy jer aýdarý jóninde qupııa qaýly qabyldady. Sonyń negizinde qarashaılardyń 11711 otbasy (45529 adam) Qazaqstanǵa kóshirildi. Al 1944 jyly 7 naýryzda Sheshen-Ingýsh AKSR-in joıý týraly jarlyq shyǵyp, Qazaqstanǵa 89901 otbasy (406375 adam) ornalastyryldy. Sol jyldyń 5 naýryzynda balqarlardyń taǵdyry da osylaı sheshilip, 4660 otbasy (21150 adam) elimizge ákelindi. Osyndaı qaýly, jarǵylardyń saldarynan 1944 jyly qalmaqtar (2668 adam), túrikter (13260 adam), kúrdter (5530 adam) ata qonystarynan alastatyldy. Sol jyldary ásirese ata-anasynan aıyrylyp, jetim qalǵan balalar da Qazaqstanǵa kóptep kóshirildi.

Tolyqtaı alǵanda, Uly Otan soǵysy jyldarynda Qazaqstanǵa KSRO-nyń jaý qolynda qalǵan batys aýdandarynan 1,5 mıllıonǵa jýyq adamy qonys aýdaryldy. Árıne, munshama mol halyq qonys aýdarylǵannan keıin olardyń aldyna kóptegen qıyndyqtardyń shyqqandyǵy sózsiz. Onyń biri baspana jetispeýshiligi edi. Degenmen bir úzim nanyn bólip berýge daıar qazaqtyń baýyrmaldyǵynyń arqasynda olar sol bir qıyn zamanda aman qalyp, halqymyzdyń shapaǵatyn molynan kórdi. Aıta keterligi, maıdanǵa jaqyn aımaqtardan qonys aýdarýshylardyń kópshiligi aýyldar men selolarǵa ornalastyryldy. Sonymen birge qalalardaǵy soǵysqa deıingi turǵyn úı problemasy odan ári shıelenise tústi. El úshin aýyr bolǵan osy jyldardyń ózinde turǵyn úı qurylysy jalǵastyryla berdi. 1941-1945 jyldary jalpy kólemi 3 317 myń sharshy metr turǵyn úıler paıdalanýǵa berildi.

Birneshe ondaǵan jyl ótkennen keıin soǵys jyldarynda kóptegen ult ókilderiniń Qazaqstanǵa qonys aýdarylýynyń oń nátıjesi bolǵanyn atap ótken oryndy. Soǵys jyldarynda tek Almatynyń ózinde 8 gospıtal, 15 joǵary oqý orny men tehnıkým, 20-ǵa jýyq ǵylymı-zertteý ınstıtýty, 20-dan astam mádenı aǵartý mekemesi quryldy. Ǵylymı mekemeler ujymdarynyń ǵylymı-pedagoıklyq áleýetiniń arqasynda elimizde astronomııalyq observatorııa, til, ádebıet jáne tarıh, hımııa-metallýrgııa, topyraqtaný jáne botanıka, syndy kóptegen ınstıtýttar ashyldy. 1945 jyldyń qazanynda odaqtyq úkimet Qazaq Ǵylym akademııasyn qurý týraly sheshim qabyldady. Al oǵan deıin elimizde KSRO Ǵylym akademııasynyń fılıaly ǵana jumys isteıtin. Soǵys jyldary Qazaqstannyń kınematografııa salasynyń da damýyna zor septigin tıgizdi. Sol jyldary Almatyda Búkilodaqtyń memlekettik kınematografııa ınstıtýty jumys istep, onda qazaq kıno óneriniń maıtalmanyna aınalǵan Serke Qojamqulov, Qalıbek Qýanyshbaev, Elýbaı Ómirzaqov, Sháken Aımanov bilim aldy.

Soǵys jyldarynda Qazaqstanǵa kóptegen kásiporyndar kóshirilip, olar elimizde jańa salalardyń damýyna septigin tıgizdi. Jeńil, tamaq ónerkásipteri qarqyndy damydy.