QAZAQSTANNYŃ JEŃІSKE QOSQAN ÚLESІ: Uly Otan soǵysy jyldarynda Qazaqstan maıdannyń qýatty arsenalyna aınaldy
Elimizdiń Óskemen qorǵasyn-myrysh kombınaty, Qaraǵandy kómir shahtalary sııaqty soǵysqa qajetti ónimder shyǵaratyn ónerkásipteriniń qurylystar shuǵyl arada tolyǵymen aıaqtaldy. Al soǵys júrip jatqan jerlerden jáne maıdanǵa jaqyn aımaqtardan 220 zaýyt pen fabrıkany, kásiporyndary Qazaqstanǵa kóshirý júrgizildi. Máselen, Máskeý qalasy men Máskeý oblysynan Máskeý avıatsııa jasaý zaýyty, Ýrıýpınsk et-konservi zaýyty, Dzerjınskıı atyndaǵy elektrotehnıka zaýyty, Máskeý rentgen zaýyty, № 3 Aleksandr radıo zaýyty, S. Ordjonıkıdze atyndaǵy mehanıka zaýyty syndy 40-qa jýyq Qazaqstanǵa ákelindi. Sonymen qatar Ýkraınadan da Harkov elektrotehnıka zaýyty, Podolsk mehanıka zaýyty, Zaporoje ferroqorytpa zaýyty, Dnepropetrovsk vagon jasaý zaýyty 70 ónerkásip orny men oǵan qajetti jabdyqtar jetkizildi.
Bul kásiporyndardyń barlyǵy da respýblıkanyń Almaty, Qaraǵandy, Shymkent, Petropavl, Semeı, Aqtóbe, Oral qalalarynda ornalastyryldy. Árıne, Qazaqstanǵa ákelingen kásiporyndar óte qıyn jaǵdaıda jumys istegendigi, qajetti mamandardyń tapshylyǵy bolǵandyǵy anyq. Sondyqtanda Qazaqstanǵa maıdan óńirinen kóptegen mamandar da kóshirildi. Máselen, tek qana Donbasstan 3200-ge jýyq shahter, 2000-daı qurylysshy keldi. Maıdan óńirlerinen kelgen ınjener- tehnıkterdiń de sany 700-ge jýyqtady. Osylaısha, Qazaqstan KSRO-nyń negizgi áskerı-ónerkásip bazasyna aınaldy. Oǵan myna derekterdiń ózi naqty dálel bolady. Atap aıtqanda, 1942 jyly Odaqta óndirilgen qorǵasynnyń 85 paıyzyn, kómirdiń 18 paıyzyn, molıbdenniń 60 paıyzyn, oktandy munaıdyń 1 mln. tonnaǵa jýyǵyn Qazaqstan berdi. Soǵys kezindegi on oqtyń toǵyzy Qazaqstanda óndirilgen qorǵasynnan quıyldy. Elimizde soǵys jyldarynda 19 jańa shahta, jyldyq qýaty alty mıllıon tonnalyq úsh kómir razrezi salynyp, paıdalanýǵa berildi. Ólkede kómir óndirý 1940 jylǵy 6,6 mln. tonnadan 1944 jyly 11,2 mln. tonnaǵa jetti.
Jalpy, soǵys jyldarynda 460 zaýyt, fabrıka, shahta salyndy. Petrovskıı mashına jasaý zaýytynyń ekinshi kezeńi, Atyraý teńiz porty men munaı óńdeý zaýyty, Tekeli qorǵasyn-myrysh kombınatynyń alǵashqy kezeńi, Beloýsov baıytý fabrıkasy. Aqmola aýyl sharýashylyǵy mashınasy zaýyty, Almaty vagon jasaý zaýyty, Atyraý munaı óńdeý zaýyty iske qosyldy. Qarý-jaraq, kólik, kıim-keshek, azyq-túlikti maıdanǵa jyldam jetkizý maqsatynda qysqa merzimde Qandyaǵash-Orsk, Jambyl- Sholaqtaý, Taldykorǵan-Tekeli temir jol jelileri tartyldy. Sonyń nátıjesinde shıkizat kózderi ónerkásip oshaqtarymen jalǵasty.
Qazaqstannyń qorǵanys qabileti armııany kıim-keshek, azyq-túlikpen jabdyqtaýmen de anyqtaldy. Soǵys muqtajdyqtaryn qanaǵattandyrýǵa jeńil jáne tamaq ónerkásibiniń óndiris oryndary da beıimdeldi. Jeńil ónerkásipte tigin, toqyma, teri, aıaq kıim salalary jyldam damydy. 1941 jyly Almatyda tigin-toqyma jáne teri-bylǵary fabrıkalary, maıdan úshin jumys isteı bastaǵan fýrnıtýra zaýyty iske qosyldy. 1943 jyldyń basynda respýblıkanyń jeńil ónerkásibi ónim óndirý kólemi jaǵynan burynǵy KSRO-da Reseıden keıingi ekinshi orynǵa shyqty. 1945 jyly 1940 jylmen salystyrǵanda shulyq buıymdaryn óndirý - 11,3 ese, maqta-mata - 7,4 ese, toqyma buıymdary - 4 ese, jún mata - 2 ese, bylǵary aıaq kıim óndirý 1,3 ese ósti. Soǵys jyldary 500-deı dıvızııa soldattary jazǵy kıim-keshekpen, 70 dıvızııa - shınelmen, 67 dıvızııa - qysqy aıaq kıimmen, 59 dıvızııa - jyly kıimmen, 25 dıvızııa - sholaq tonmen qamtamasyz etildi. Soǵys kezindegi dıvızııalardaǵy ásker sany 10000 adamǵa jetkenin eskersek, taýarlardyń keltirilgen tizimi boıynsha qandaı mólsherde ónim daıyndalǵanyn esepteý qıyn emes. Tolyqtaı alǵanda, respýblıka ónerkásibi óndirisi soǵys jyldary 37 paıyzǵa ósti. Bul nátıjelerge úlken qajyrly eńbektiń arqasynda qol jetkizildi. Respýblıka ındýstrııasynyń odan arǵy damýy, onyń jańa salalarynyń, ásirese jetekshi salalarynyń paıda bolýy Qazaqstandy maıdannyń qýatty arsenalyna, mańyzdy ekonomıkalyq aýdandardyń birine aınaldyrdy.
