Qazaqstannyń zamanaýı brondy mashınalaryna shetelden suranys túsip jatyr
Belgili bolǵandaı, forým qorytyndysy boıynsha 2019-2030 jyldarǵa arnalǵan Qazaqstan mashına jasaý salasyn damytýdyń keshendi josparynyń jobasy usynylady. Jalpy, bul qujat orta merzimdi kezeńde salany damytýdyń strategııalyq kórinisine aınalady dep kútilýde. Atap aıtqanda, «Tórtinshi ónerkásiptik revolıýtsııa jaǵdaıynda damýdyń jańa múmkindikteri» atty taqyrypta ótetin forým saladaǵy aýqymdy maqsat-mindetterdi talqylaýdy josparlap otyr.
Esterińizde bolsa, 2017 jyly Qazaqstan mashına jasaýshylarynyń V forýmynda QR Premer-Mınıstriniń birinshi orynbasary Asqar Mamın Qazaqstan eń aldymen Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqtyń, odan keıin Qytaıdyń, EAEO-ǵa kirmeıtin kórshi elderdiń naryqtaryn ıgerýge nıetti ekenin atap ótken edi. Bul baǵytta Qazaqstan 2020 jylǵa deıin 17 elge, onyń ishinde Eýropalyq odaqtyń naryǵyna mashına jasaý salasynyń ónimderin shyǵara bastamaq. Osyrette A. Mamın Eýropalyq odaq naryǵyna kirý úshin kóp jumys atqarý kerektigin aıtyp otyr. Degenmen, qazirdiń ózinde jekelegen ónimderge Eýropalyq odaq organdarynan ruqsat qaǵazyn alyp úlgergen.
Negizinen, kóbisi elimizdegi mashına jasaý salasy týraly áńgime bola qalsa, birden avtokólikter óndirisi, aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy týraly aıta bastaıdy. Árıne, bul salalarda Táýelsizdik jyldarynda Qazaqstan tıisti jetistikterge qol jetkizip te úlgerdi. Biraq ta búginde Qazaqstanda qorǵanys salasynyń da tehnıkalary qarqyndy túrde óndirilip jatqanyn kóbi bile bermeıdi. Osy oraıda «QazAqparat agenttigi búginde qorǵanys salasyn áskerı tehnıkamen jáne quraldarmen qamtamasyz etip otyrǵan Astanadaǵy úsh kásiporynnyń jumysy jaıynda málimetterdi nazarǵa usynýdy jón kórdi.
Qazaqstannyń brondy tehnıkasy synaqtan ótti
«Qazaqstan Paramaýnt Injınırıng» JShS - Ortalyq Azııadaǵy zamanaýı brondy dóńgelekti mashına shyǵaratyn eń iri kásiporyn. Kásiporyn brondy tehnıkanyń tómendegi túrlerin shyǵarady:
- 4h4 dóńgelekti formýlasyndaǵy «Arlan» BDM;
- 4h4 dóńgelekti formýlasyndaǵy «Alan» BDM;
- 6h6, sondaı-aq 8h8 dóńgelekti formýlasyndaǵy «Barys» BTR-ler.
Kásiporyn kúsheıtilgen mınaǵa qarsy MRAP úlgisindegi brondy mashınalar shyǵarýǵa múmkindik beretin ınnovatsııalyq tehnologııaǵa ıe. Zaýyt aýmaǵy 13 500 sharshy metrdi quraıdy. Kásiporynnyń joǵary tehnologııaly qondyrǵylary jumystyń tolyq tsıklin júzege asyrýǵa múmkindik beredi. Zaýyttyń óndirý kúshi - jylyna 120 mashına. Búginde kásiporynda jumys isteıtin 160 adamnyń tek úsheýi ǵana sheteldikter.
«Qazaqstan Paramaýnt Injınırıng» basshysy Erbol Sálimovtyń sózine qaraǵanda, búginde zaýytta óndirilgen tehnıkany Qazaqstan armııasy, kúsh qurylymdar alyp jatyr.
«Qazirgi kezde sheteldik áskerıler de bizdiń ónimderge qyzyǵýshylyq tanytyp jatyr. Ásirese, Taıaý Shyǵys pen Ońtústik-Shyǵys Azııa elderinen suranystar bolyp jatyr. Alaıda bizdiń zaýyttyń iske qosylǵanyna kóp ýaqyt óte qoıǵan joq. Al álemdegi iri óndiristerdiń 80-100 jyldyq tarıhy bar. Bizdegi sekildi tehnıkany óndiretin shamamen 5-6 el ǵana bar. Mashınalarymyzdy alýǵa nıetti sheteldikter birinshi kezekte: «Ózderińniń armııalaryńa qansha mashına jasadyńyzdar?» dep suraıdy. Bul rette elimizdiń Qorǵanys mınıstrliginiń de qoldaýy kerek, sebebi bizdiń tehnıkany jarnamalaýǵa kómek jasasa degen ótinish bar. Bizdiń zaýyttyń iske qosylǵanyna nebári 2,5 jyl ǵana ótkenin aıtqanymyzda, osy sapaly tehnıkany Qazaqstanda óndirip jatqanymyzǵa eshkim senbeıdi. Sondyqtan sońǵy jyldary biz qoǵamǵa bul tehnıkany ózimiz shyǵaryp jatqanymyzdy dáleldeýmen kelemiz. Zaýytta árbir jabdyqty ózimiz jasaımyz jáne osyny óte mańyzdy dep sanaımyn», - dedi Erbol Sálimov.
Onyń sózine qaraǵanda, qazirgi kezde Qorǵanys mınıstrligi óndirilip jatqan mashınalarǵa kóńili tolyp otyr. 7 mamyrdaǵy parad kezinde zaýyttyń barsha tehnıkasynyń múmkindikteri kópshilik nazaryna usynyldy.
«Aldaǵy 2 jylda aýqymdy eksportqa shyǵýdy josparlaýdamyz. Búginde birqatar Taıaý Shyǵys elderimen ýaǵdalastyqtar bar. Eksportqa baǵyttalatyn negizgi mashına - «Barys» 6h6. Bul tehnıka atalǵan óńirde suranysqa ıe», - dedi óndiris basshysy.
Aıta keteıik, 8h8 dóńgelekti formýlasyndaǵy «Barys» BTR-leri 2016 jylǵy KADEX-ten keıin aýqymdy synaqpen qamtyldy. Qorǵanys mınıstrliginiń eskertpelerinen keıin mashına jetildirilip, bıyl áskerı tehnıka qys mezgilindegi ekstremaldy tabıǵı-klımattyq synaqtardan sátti ótti.
«Aldaǵy jyly 8h8 dóńgelekti formýlasyndaǵy mashınalardyń birinshi partııasyn Qorǵanys mınıstrligine jaýyngerlik synyqtar úshin tapsyrýdy josparǵa engizdik», - dep naqtylady Erbol Sálimov.
Zaýyttyń aldaǵy maqsaty konstrýktorlyq bıýrony damytýǵa arnalyp otyr. Bastapqyda tehnologııa ońtústikafrıkalyq «Paramount Group» kompanııasynan alyndy. Endigi kezekte kásiporyn basshylyǵy jeke konstrýktorlyq mektebin damytpaq.
«Qazirgi kezde qurylǵan bıýroda «Bolashaq» baǵdarlamasy boıynsha bilim alǵan jas mamandar qyzmet etýde. Osy konstrýtorlyq bıýrony jetildirý arqyly bizde jańa mashınalar men tehnologııalar bolady dep aıta alamyz», - dedi ol.
Otandyq optıkalyq qurylǵylar tıimdioigin dáleldedi
2013 jyly Astanada TMD aýmaǵynda teńdesi joq «Qazaqstan ASELSAN ınjınırıng» qazaq-túrik birlesken zaýyty ashyldy. Elektrondy-optıkalyq qurylǵylar shyǵaratyn bul óndiristiń ónimderi búginde joǵary suranysqa ıe. Onda qazirgi kezde kózdeýishter, monokýlıarlar, túnde kórý bınokýlıarlary; jylýbeıne kózdeýishteri; barlaý jáne radıobaılanys quraldary; jer betindegi nysanalarǵa jaryq túsirýge arnalǵan yqsham lazerli keshenderi; qashyqtyqtan basqarylatyn áskerı modýlderi; ınfraqyzyl lınzalar jáne elektrondy platalar óndiriledi. 
Belgili bolǵandaı, bul qurylǵylardy búginde Qazaqstan áskerıleri paıdalanyp júr. Túnde kórý quraldary sarbazdar úshin óte qajet. Qazirgi kezde zaýyttaǵy júıelik ónimder jaýyngerlik parad aıasyndaǵy kórmege jiberilgen. Bes jyldyń ishinde óndiris ónimderiniń sapalyq qasıetterin joǵary deńgeıde dáleldeı aldy. Máselen, 2017 jyly Túrkııaǵa jylýbeınelik dúrbiler eksporttalǵan, sonymen qatar Ózbekstanǵa túnde kórý qurylǵylary satyldy.
«Bizde qyzmet etip júrgen mamandardyń kóbisi «Bolashaq» baǵdarlamasy boıynsha bilim alǵan bilikti mamandar. Ózim osy zaýyt jumysyna qajetti mamandyq boıynsha Ulybrıtanııadan oqyp keldim. Jalpy, osynda 100-ge jýyq maman qyzmet etýde. Degenmen bizdegi protsesterdiń kóbisi avtomattandyrylǵan. Bul qurylǵylardy shetelden satyp alý qymbatqa túsetini belgili. Al bizdiń zaýytta óndirilgen qurylǵylardy bizdiń áskerıler úshin ózimiz jóndep beremiz. Sáıkesinshe, bul qyzmetterimiz Qazaqstannyń qorǵanys salasyna tıimdi»,- dedi zaýyttaǵy óndiris ınjeneri Áıgerim Sársembaeva.
Zaýytta óndirilgen qurylǵylar kúndelikti testileýden ótkiziledi. Osy oraıda olardy terbeliske, ystyq pen sýyqqa tózimdiligi, sý astynda ylǵal ótkizbeý qasıetterine egjeı-tegjeıli tekseriledi. Ystyqqa tózimdilik synaǵy kezinde qurylǵy 9 saǵat boıy testileýmen qamtylady.
Zaýyttaǵy optıka bóliminiń aǵa ınjeneri Osman Atabekuly óndiriletin biregeı qurylǵylardy tanystyrdy. «Bul optıkanyń shıkizatyn satyp alyp, ózimiz lınza óndirip, ony eki jaǵynan qaptaımyz. Máselen, bir lınzanyń baǵasy shamamen 250 AQSh dollar somasynda bolsa, keıinnen ony tolyqtaı óńdep shyǵarǵannan soń, onyń baǵasy 1300 dollarǵa deıin jetedi. Eń mańyzdysy, búginde tolyqtaı óńdeýden ótken daıyn ónimdi emin-kerkin satyp alý múmkindigi joq. Bul óte qupııa aqparat. Bir lınzany jasaýǵa shamamen 12-13 saǵat ýaqyt kerek. Qazirgi kezde bizdegi daıyn ónimderge Reseıden, Qytaıdan jáne Túrkııadan suranys bar», - dedi O. Atabekuly.
Qazaqstanda jaýyngerlik jańa tikushaq paıda bolýy múmkin
«Eýrokopter Qazaqstan ınjınırıng» zaýytyn «Qazaqstan ınjınırıng» Ulttyq kompanııasy» AQ men «Eýrokopter» frantsýz kásiporny birlesip qurǵan. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń tapsyrmasymen 2010 jyldyń 27 qazanynda Frantsııada birlesken kompanııa qurý týraly ekijaqty kelisimge qol qoıyldy.
«4 jylda biz 26 tikushaqty (ES145) qurastyryp shyǵardyq. Sonyń ishinde 18-i tótenshe jaǵdaılar vedomstvosyna, al 8-i Qorǵanys mınıstrligine paıdalanýǵa berildi. Negizi, bizdiń zaýyt úsh modelge arnalǵan, ıaǵnı ES145, ES130, AS 350 tikushaqtary bar. Bolashaqta qarý-jaraqpen jaraqtalatyn (N 145M) tikushaqtarǵa tapsyrys bolady degen oıdamyz», - dedi zaýyttyń tehnıkalyq bóliminiń jetekshisi Rýslanbek Isetov.
Atap aıtqanda, osy zaýyttan shyqqan tikushaqtar qorǵanys salasynda áskerılerdi tasymaldaý jumystaryna jumyldyrylady. Al tótenshe jaǵdaılar salasyndaǵy tikushaqtar medıtsına, apattyq-qutqarý, órt sóndirý sharalaryna arnalǵan.
«Qazirgi kezde osy angarda tikushaqtardy qurastyrý men kúrdeli jóndeý jumystary júrgiziledi. Búginde 2011-2014 jyldar aralyǵynda jınaqtalǵan tehnıkalardyń barlyǵyn kúrdeli jóndeýmen qamtýdamyz. Shtattaǵy 40-jýyq adam bolsa, onyń ishinde 10 maman osy óndiristik bólimde», - dedi R. Isetov.
Tótenshe jaǵdaılar men qorǵanys salalarynda keńinen paıdalanylyp júrgen EC145 tikushaǵynyń tehnıkalyq sıpattamasy:
Jolaýshylar sany - 1+9;
Tikushaq kóteretin joǵary massa - 3 585 keli;
Syrtqy ilmeke taǵylatyn júk salmaǵy - 1 500 keli;
Otyn bagynyń syıymdylyǵy - 694 keli;
Qozǵaltqyshy - 2 týrbovaldy Turbomeca Arreil 1E2;
Jyldamdyǵy - 278 km/saǵ;
Standartty otyn bagymen ushý qashyqtyǵy - 651 shaqyrym;
Baǵyndyra alatyn eń joǵary bıiktigi - 5 485 metr.
