Qazaqstannyń sý kóligi salasyndaǵy jobalar nátıjesi qandaı
Táýelsizdik jyldary ishinde elimizdiń sý kóligi salasy ózgeriske ushyraǵany belgili. Osy oraıda atalǵan saladaǵy jetisterdi oqyrman nazaryna usynýdy jón kórdik.
Aqtaý teńiz porty qazirgi ýaqytta Kaspıı teńiziniń júk aǵyndaryn qalyptastyrýda jáne aýystyryp tıeýde jetekshi pozıtsııalardyń birin alady. 2003-2005 jyldary port aılaqtaryn qaıta jańartý boıynsha jumystar júrgizildi. Bul 13 myń tonna dedveıt tankerin qabyldaýǵa múmkindik berdi. 2015 jyly «Aqtaý portyn soltústik baǵytta keńeıtý» jobasy aıasynda 3 qurǵaq júk termınalynyń qurylysy aıaqtaldy, nátıjesinde porttyń ótkizý qabileti shamamen 21 mln tonnany qurady.
Baýtıno porty Túpqaraǵan shyǵanaǵynda ornalasqan jáne Kaspıı teńiziniń qazaqstandyq sektoryn ıgerý aıasynda teńiz operatsııalaryn júrgizý bazasy retinde qyzmet etedi. Teńizde júzý qaýipsizdigin qamtamasyz etý maqsatynda 2007 jyly kemeler qozǵalysyn basqarý júıesi paıdalanýǵa engizildi. Bul 20 mıl radıýsta kemelerdiń qozǵalysyn baqylaýǵa jáne jylyna 5000 kemege deıin qamtamasyz etýge múmkindik beredi.
«Nurly jol» memlekettik baǵdarlamasyn iske asyrý aýqymynda Quryq portynda 2015-2018 jyldary qýaty jylyna 6 mln tonna parom keshenin salý jobasy iske asyryldy.
2016 jyly Quryq portynda qýaty 4 mln tonna temirjol paromdyq termınaly iske qosyldy, onyń operatsııalyq qyzmeti 2017 jyly bastaldy. Júkterdiń negizgi nomenklatýrasyn munaı ónimderi, halyq tutynatyn taýarlar, hımıkattar, jabdyqtar men metall ónimderi quraıdy. Sonymen qatar, 2018 jyly Quryq porty qurylysynyń ekinshi kezeńi aıaqtaldy - dońǵalaqty tehnıkany óńdeýdi qamtamasyz etetin qýaty jylyna 2 mln avtomobıl paromdyq termınaly.
Nátıjesinde, Qazaqstannyń teńiz porttarynyń ótkizý qabileti 27 mln tonnaǵa jetti.
Qazirgi kezde Qazaqstannyń memlekettik teńiz keme tiziliminderinde shamamen 300 keme tirkelgen, onyń ishinde 10 – saýda kemesi, al 10 jyl buryn barlyǵy 80 keme bolǵan. Bul rette otandyq saýda flotyn damytý «Qazaqteńizkólikfloty» ulttyq teńiz tasymaldaýshysyn 1998 jyly qurýymen baılanysty. 2005 jyldan bastap 12 myń tonna dedveıtti menshikti munaı quıý tankerlerimen operatsııa bastaldy.
2013 jyly qazaqstandyq flot árqaısysynyń júk kótergishtigi 5 myń tonna bolatyn eki qurǵaq júk kemelerimen tolyqty. 2017 jyly júk kótergishtigi 7 myń tonna bolatyn taǵy 2 qurǵaq júk tasıtyn keme salyndy.
Qazirgi ýaqytta joǵaryda atalǵan kemeler Kaspııde qurǵaq júkterdi tasymaldaýdy júzege asyrady, sondaı-aq Aqtaý jáne Baký porttary arasyndaǵy konteınerlerdi tasymaldaý boıynsha fıderlik jelige tartylǵan. Sondaı-aq, ashyq teńizderde 115 myń tonna Aframax tıpti 2 tanker jumys isteıdi.
«Kemeler ekıpajdary quramyndaǵy Qazaqstan azamattarynyń úlesi sońǵy 10 jylda 3 esege ósti jáne jalpy sany shamamen 1500 adam quramynda 73%, al komandalyq quram deńgeıinde 42 % quraıdy. 2012 jyly Qazaqstan-Brıtan tehnıkalyq ýnıversıteti janynan Halyqaralyq sanattaǵy teńizshilerdi daıarlaýdy júzege asyratyn Qazaqstan Teńiz akademııasy ashyldy. Qurylǵan sátten bastap atalǵan mekemede kemeniń komandalyq quramynyń 111 mamany daıarlandy», - delingen QR Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrligi málimetinde.
Aıta keteıik, 2015 jyly Qazaqstan Respýblıkasy teńizshisiniń jeke kýálikterin berý bastaldy. Teńizshilerdi arnaıy qysqa kýrstar boıynsha daıarlaýdy (teńizde aman qalý, kemedegi órtpen kúres, alǵashqy medıtsınalyq kómek kórsetý, kemedegi medıtsınalyq kútim jáne t.b.) júzege asyratyn «YKK» teńiz oqý-jattyǵý ortalyǵy quryldy.
2020 jyldan bastap ulttyq kásibı dıplomdardy berý júıesi engizildi. 2021 jyly qazan aıynda Qazaqstan Halyqaralyq teńiz uıymynyń (IMO) «Aq tizimine» engizildi, sonyń nátıjesinde atalǵan dıplomdar halyqaralyq deńgeıde tanyldy. Qazaqstan IMO múshesi bolyp sanalady jáne ol qabyldanǵan 16 negizgi konventsııaǵa qosyldy. 2017 jyly Qazaqstan IMO aýdıtinen sátti ótip, barlyq halyqaralyq talaptarǵa sáıkes ekenin rastady.
Atap aıtqanda, ishki sý joldarynda keme qatynasy Ertis, Jaıyq-Kaspıı jáne Іle-Balqash sý basseınderinde júzege asyrylady, joldardyń jalpy uzyndyǵy 4 myń shaqyrymnan artyq quraıdy.
Ertis ózeniniń qazaqstandyq bóligi boıynda toqtaýsyz keme qatynasyn qamtamasyz etý maqsatynda 1978 jyly qurylysy bastalǵan Shúlbi keme qatynasy shlıýzi 2004 jyly paıdalanýǵa engizildi.
Eske salsaq, 2009-2010 jyldary ózen porttaryn qaıta jasaý olardyń ótkizý qabiletin arttyrýǵa múmkindik berdi: Atyraý –1 mln tonnaǵa, Pavlodar – 3 mln tonnaǵa deıin.
Nátıjesinde, ózen kóligimen júk tasymaldaý kólemi 132 myń tonnadan 1,5 mln tonnaǵa deıin ósti.
Bolashaqta, 2019 jylǵy aqpanda EEO memleket-músheleri arasynda qol qoıylǵan Keme qatynasy týraly kelesimdi eskere otyryp, ishki sý joldary boıynsha Reseımen ekijaqty tasymaldy ulǵaıtý, sondaı-aq Qytaımen Ertis ózeni boıynsha sý-kóliktik qatynasyn uıymdastyrý josparlanǵan. 2025 jylǵa qaraı boljanatyn tasymal kólemi 3,8 mln tonnany quraıtyn bolady.
