Qazaqstannyń avtomobıl ónerkásibi qalaı damýda jáne keleshegi qandaı
Bári neden bastaldy
Otandyq avtomobıl ónerkásibiniń tarıhy 2003 jyly alǵashqy «NIVA» avtokóligi shyǵarylǵan kezden bastalady. Ol kezde óndiris kólemi bar bolǵany birneshe myń birlikti qurady (2010 jyly eń kóbi — 4 myń dana). Shyǵarylatyn ónim jelisin tek VAZ markasynyń avtomobılderi qurady. Elimizdiń avtomobıl naryǵynyń negizgi bóligi ımportqa tıesili boldy.
Kásiporyndardyń naqty mindetterimen damýdyń negizgi kezeńi 2010 jyly motorly kólik quraldaryn ónerkásiptik qurastyrý týraly alǵashqy kelisimderge qol qoıýmen bastaldy. Degenmen, tájirıbe kórsetkendeı, salany damytý jóninde qabyldanǵan kelisimderdiń tıimdiligi az boldy, satylatyn otandyq avtomobılderdiń úlesi 2016 jyly tek 26%-dy qurady. Yntalandyrýdyń jańa ádisteri qajet boldy.
Osyǵan baılanysty Úkimet qosylǵan qun salyǵy (QQS) boıynsha preferentsııalar, kádege jaratý alymyn engizý, jeńildikpen nesıe berý jáne lızıng baǵdarlamasyn ázirleý, ónim eksportyn qoldaý sharalary sekildi salany yntalandyrý sharalaryn qabyldady. Ónerkásiptik kooperatsııa baǵdarlamasy iske qosyldy.
Salany damytýǵa «SaryarqaAvtoÓnerkásip» JShS strategııalyq áriptesi — SMS–JAC Motors tulǵasyndaǵy iri transulttyq ınvestor tartyldy. Osynyń barlyǵy salany damytý, yntalandyrý baǵdarlamalaryn engizý boıynsha jańa tásilderdi engizýdiń arqasynda múmkin boldy.
Kommertsııalyq tehnıka óndirisine keler bolsaq, elimizge jahandyq oıynshylar tartyla bastady. 2005 jyly Qazaqstanǵa kelgen alǵashqy iri óndirýshi KamAZ boldy. Sodan keıin Daewoo, Hyundai, IVECO, ANKAI jáne basqa da markalar óz óndiristerin ashty.
Sonyń nátıjesinde, qysqa merzim ishinde salyq aýdarymdary esebinen bıýdjetti júıeli túrde tolyqtyratyn, irgeles salalardy esepke ala otyryp, ondaǵan myń jumys orny bar tutas sala quryldy. Avtoóndirýshiler sany artyp, adal básekelestik damı bastady.
Búgingi tańda mashına jasaý — óńdeý ónerkásibiniń qarqyndy damyp kele jatqan salalarynyń biri.
Indýstrııaldy-ınnovatsııalyq damý memlekettik baǵdarlamasyn iske asyrý jyldary (2010 jyldan bastap) elimizde shamamen 400 mlrd teńge somasyna 130-dan astam jańa mashına jasaý óndirisi iske qosyldy. 14 myńnan astam jumys orny ashyldy.
Bul kásiporyndar ónimniń barlyq derlik túrin shyǵarýdy ıgerip úlgerdi (jıyntyqtaýshy jáne qosalqy bólshekterden joǵary dáldikti tehnıkany qurastyrýǵa deıin) jáne munaı-gaz, metallýrgııa jáne agroónerkásip sekildi ekonomıkanyń bazalyq sektorlarynyń qajettilikterin qamtamasyz etedi.
Qazirgi tańda Qazaqstanda avtokólik quraldarynyń barlyq sanattarynyń óndirisi qolǵa alynǵan. Elimizde 167 avtomobıl modeli, onyń ishinde 39 jeńil model, 22 álemdik brend jınalady.
Avtomobıl jasaý — Qazaqstannyń mashına jasaý salasynyń draıveri
QR-nyń 2015-2019 jyldarǵa arnalǵan ındýstrıaldy-ınnovatsııalyq damý memlekettik baǵdarlamasynda avtoónerkásip basym salalar qatarynda kórsetilgen. Memlekettik baǵdarlamada álemdik trendter Qazaqstannyń avtomobıl ónerkásibin damytýǵa yqpal etetini, oǵan qosa metallýrgııa, rezeńke buıymdarynyń óndirisi, shyny óndirisi, toqyma ónerkásibi, elektr jabdyqtary men quraldary óndirisi, ǴZTKJ jáne t. b. sekildi irgeles salalardy damytýǵa da septigin tıgizetini aıtylǵan.
Eki besjyldyqta avtomobıl jasaý Qazaqstannyń mashına jasaý salasynyń draıverleriniń birine aınaldy. Іri torapty qurastyrýdan (DKD) usaq torapty qurastyrýǵa (CKD) kóshý boldy. Mysaly, shanaqtardy dánekerleý jáne boıaý boıynsha tehnologııalyq operatsııalar qolǵa alyndy.
Qazirgi tańda elimizde satylatyn avtomobılderdiń 60%-y Qazaqstanda shyǵarylǵan.
Avtoónerkásipti jergiliktendirýdiń ortasha deńgeıi 33%-dy quraıdy, al keıbir úlgiler boıynsha eń joǵarǵy deńgeıi 50%-dan asady.
2010 jyldan bastap óndiris kólemi 12,5 esege ósti (2010 jylǵy 4 myń birlikten 2019 jyly 50,4 myń birlikke deıin). Mashına jasaýdyń jalpy kólemindegi avtoónerkásip úlesi 2010 jylǵy 4%-ǵa qaraǵanda 26%-ǵa jetti. Ónerkásiptegi avtoónerkásip úlesi 1,9% qurady.
2019 jyly avtomobıl ónerkásibinde 359,5 mlrd teńgege 50 447 birlik kólik quraly óndirildi, naqty kólem ındeksi (NKI) 162,5%-dy qurady. Onyń ishinde 44 077 jeńil avtomobıl óndirildi, óndiris ósimi 46,8%-dy qurady.
Satylymdaǵy qazaqstandyq avtomobılderdiń úlesi 59%-ǵa deıin artty (2018 jyly – 49%), QR-da eń kóp satylatyn avtomobıl brendiniń 5-ten 4-i — otandyq óndiriske tıesili.
Qazaqstandyq avtobıznes qaýymdastyǵynyń málimetinshe, 2019 jyly 16 332 Hyundai avtomobıli (+75,7%), 14 623 birlik Lada (+9,8%) jáne 5 366 Ravon avtomobıli (+912%) óndirildi. Sondaı-aq bestikke Kia (3683 birlik) jáne JAC (2 775 birlik) markalary kirdi.
QR-da óndirilgen avtokólikterdiń jartysy derlik iri avtokólik óndirýshi «SaryarqaAvtoÓnerkásipke» tıesili. Bıyl Qostanaı zaýyty óndiristi eki ese ulǵaıtyp, jalpy somasy 186 609 mln teńgege 25 802 danaǵa deıin jeńil avtomobılder, júk kólikteri men avtobýstar shyǵardy.
Qazaqstandyq avtoónerkásip — eksporttyq naryqtarda
Іshki qazaqstandyq naryqtyń shaǵyn kólemin eskere otyryp, otandyq mashına jasaýshylardy uzaq merzimdi josparlaý eksporttyq kólemderdi ulǵaıtýdy qarastyrýy tıis. Memlekettik organdar tıisti jumystardy júrgizip jatyr. Máselen, Qazaqstan Respýblıkasynda ekologııalyq taza avtomobılder óndirisin yntalandyrý tetigi aıasynda avtoónerkásip kásiporyndaryn eksporttyq qarjylandyrý kózdelgen.
Marketıngtik ilgeriletýmen qatar, el ishinde daıyn ónimdi tasymaldaýǵa jáne eksporttyq naryqtarda ónimdi sertıfıkattaýǵa jumsalǵan shyǵyndardyń bir bóligin óteý sharalary kórsetiledi. Bul bizdiń kásiporyndarǵa syrtqy naryqtarǵa qol jetkizýdi jeńildetýge múmkindik berdi.
Óz kezeginde, otandyq kásiporyndar kásiporyndarda júrgiziletin tehnologııalyq operatsııalardyń sanyn arttyryp, jergilikti quraýyshtar men materıaldardy paıdalanyp, sondaı-aq iri serııaly óndiriske shyǵýy tıis.
Sonymen qatar Qazaqstanda avtokomponenttik bazany damytý josparlanýda.
Atqarylǵan jumystardyń nátıjesinde eksport 2018 jylmen salystyrǵanda 10 esege artty. 2019 jyldyń qorytyndysy boıynsha 2 629 avtokólik eksporttaldy. Avtomobılder kóbinese Reseı Federatsııasy men Ózbekstanǵa eksporttalady. Sheteldik satylymdardyń negizgi bóligin 2019 jyly JAC (1471), Hyundai (716) jáne Ravon (442) markalary qurady. Bul markalarǵa kórshiles elderde markalardyń dıstrıbıýtorlary tapsyrys beredi.
Avtomobıl ónerkásibindegi úrdister
Sońǵy jyldary avtoóndirýshiler jańa naryqtarǵa qol jetkizý, óziniń ótkizý jelisin keńeıtý, jańa tehnologııalar alý maqsatynda strategııalyq seriktesterdi izdestirýde. Sońǵy ýaqytta avtomobıl salasyn damytýdyń negizgi baǵyttary otynnyń jańa túrlerin paıdalaný, jańa konstrýktsııalyq materıaldardy qoldaný, jaılylyqty arttyrý esebinen janarmaı tutynýdy aıtarlyqtaı tómendetý; sapalyq jáne baǵa belgileri boıynsha da, nysanaly maqsaty boıynsha da modeldik qatarlardy ártaraptandyrý boldy.
Sońǵy ýaqytta avtomobıl salasynyń ereksheligi modeldik qatarlardy údemeli ártaraptandyrý boldy.
Qazaqstandyq mashına jasaý ekologııalyq taza kóliktiń damýymen baılanysty jalpy álemdik trendten qalys qalyp jatqan joq. 2014 jyly elektromobılderdiń birinshi partııasy shyǵaryldy, sondaı-aq otandyq óndiristiń 15 elektroavtobýsy qoldanysta.
Avtomobıl ónerkásibin damytý sharalary
QR Úkimeti salany yntalandyrý boıynsha sharalardy qabyldady, onyń ishinde QQS boıynsha artyqshylyqtar, jeńildikpen nesıelendirý jáne lızıng baǵdarlamasyn ázirleý, ónim eksportyn qoldaý sharalary bar.
2019 jyly maýsym aıynda 2019-2024 jyldarǵa arnalǵan mashına jasaýdy damytý jónindegi Jol kartasy bekitildi, ol mashına jasaýdyń barlyq shaǵyn salalaryn qamtıdy jáne qoldaý sharalary boıynsha is-sharalar keshenin qarastyrady. Olar - salyq artyqshylyqtary, qarjylaı jáne shıkizattyq qoldaý, bilikti kadrlarmen qamtamasyz etý jáne taǵy basqalary.
Kooperatsııalyq baılanystardy damytý úshin 2019 jyly 3 sáýirde Qazaqstan men Reseı Federatsııasynyń arasynda Birlesken is-qımyl baǵdarlamasy qabyldandy. Ol kelesi jobalarda kooperatsııany qarastyrady.
Ónerkásiptik kooperatsııa baǵdarlamasy aıasynda «KAMAZ» JAQ, «AVTOVAZ» JAQ jáne «Hende Motor Manýfaktýrıng Rýs» JShQ júk avtomobılderiniń jetekshi bilikteriniń basty berilis redýktorlaryn shyǵarý zaýytyn, quıý zaýytyn jáne ǵylymı-zertteý ınjınırıng ortalyǵyn salý boıynsha birlesken jobalardy iske asyrýdy pysyqtaý bastaldy.
Almaty qalasynda «Hyundai» jeńil avtomobıl markasyn shyǵaratyn «Hyundai Trans Kazakhstan» JShS jańa zaýytynyń qurylysy bastaldy, onyń qýattylyǵy birinshi kezeńde jylyna 30 000 birlikti, al ekinshi kezeńde 45 myń birlikti quraıdy.
SMS – JAC Motors «SaryarqaAvtoÓnerkásip» JShS alańynda óndiris kólemin arttyrý jáne shyǵaratyn avtomobılder jelisin keńeıtýden basqa, avtokomponentter óndirisin jolǵa qoıýdy josparlap otyr.
Qytaı seriktesterimen yntymaqtastyq aıasynda shınalar men dvıgatelder shyǵaratyn zaýytty iske qosý josparlanǵan, bul Qazaqstandaǵy avtokomponent bazasyn damytýǵa qýatty serpin beretin bolady.
Sonymen qatar, QR densaýlyq saqtaý jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrleri Qazaqstan Respýblıkasynda sanıtarlyq kólikti jańartý boıynsha Jol kartasyn bekitti, bul sanıtarlyq kólikti lızıngtik qarjylandyrý tetigi esebinen jańartýǵa múmkindik beredi.
Jol kartasyna sáıkes, oblys ákimdikterindegi, respýblıkalyq mańyzy bar qalalardaǵy densaýlyq saqtaý basqarmalary úshin lızıngtik qarjylandyrý sharttary mynadaı: lızıng merzimi 5 jyl, syıaqy mólsherlemesi otandyq taýar óndirýshiler úshin 7%-dan aspaıdy, avans tólemi qarastyrylmaǵan, jeńildik usynylatyn kezeń 12 aıǵa deıin. 2019 jyly 800 jedel járdem kóligine jáne 2019-2020 jyldary 18 jyljymaly medıtsınalyq keshen úshin 10 mlrd teńge bólindi.
Avtomobıl óndirýshilerdi qoldaý
Avtoóndirýshilerge óńdeý ónerkásibindegi basqa kásiporyndarmen qatar arnaıy ınvestıtsııalyq kelisimsharttar aıasynda salyq jáne kedendik jeńildikter usynylady.
Bul sharalar jeńildikti nesıelendirý baǵdarlamalarymen qatar avtokólik quraldarynyń qazaqstandyq ekologııalyq taza óndirisin damytýdy yntalandyrady.
Qazaqstan Respýblıkasynda ekologııalyq taza kólik quraldarynyń shyǵarylýyna baılanysty, 2018 jyldan bastap avtoóndirýshiler tolyǵymen besinshi ekologııalyq klasqa kóshti, onyń ishinde kommertsııalyq tehnıkany daıyndaýda da, elektromobılder óndirisi ıgerildi.
Ekologııalyq taza kólik quraldaryn óndirýde (Evro-4 jáne odan joǵary ekologııalyq klastarǵa sáıkes keletin, elektrodvıgatelderi bar) jáne ónerkásiptik qurastyrý týraly kelisim aıasynda jergiliktendirýdi kezeń-kezeńmen arttyrý boıynsha talaptardy oryndaý kezinde óndirýshiler óndiristik protsester boıynsha shyǵyndardyń ornyn toltyrý túrindegi yntalandyrýǵa ıe bolýǵa úmitker bola alady.
Avtomobıl ónerkásibiniń jergiliktendirilýiniń ortasha deńgeıi 33% quraıdy, jekelegen modelder boıynsha eń joǵarǵysy 50%-dan asady. Yntalandyrýshy damytý sharalarymen birge jergilikti qamtý úlesi men óndiris kólemin arttyrý shyǵarylatyn kólik quraldarynyń qunyn tómendetýge baǵyttalǵan.
Óńdeý ónerkásibin qoldaýdyń jalpy sharalarynan basqa, jeńildikpen avtonesıelendirý jáne jeńildikti lızıng baǵdarlamalary óziniń nátıjeliligin kórsetti, onyń aıasynda «BRK-Lızıng» AQ jumys istegen 4 jyl ishinde 50 mlrd teńge bólindi (42 mlrd teńge - avtonesıelendirýge, 8 mlrd teńge – lızıngke).
2019 jylǵy qazan aıynan bastap «BRK-Lızıng» AQ arqyly Ulttyq banktiń jeńildikpen avtonesıelendirý baǵdarlamasy iske qosyldy, sol arqyly 5 jyl boıy 100 mlrd teńge bólý kózdelgen (jyl saıyn 20 mlrd teńgeden).
Baǵdarlama turǵyndar arasynda zor suranysqa ıe, búginde qarajatty ekinshi ret ıgerý júrgizilýde.
Elimizdiń avtobýs parkin jańartý
2019 jyldyń 12 aıynda avtobýs shyǵarý kólemi 2,5 ese ósti (1 076 birl.).
Qosymsha yntalandyrý retinde 2018 jyldan bastap qazaqstandyq óndiris avtobýstaryn lızıngke ótkizý baǵdarlamasy jumys isteıdi. Respýblıkalyq bıýdjetten «BRK-Lızıng» AQ-yna 33,5 mlrd teńge bólindi, búginde 1 550 birlik avtobýsty jetkizýge qarjylandyrý jasaldy.
«BRK-Lızıng» AQ málimeti boıynsha, 2020 jylǵy qańtar aıyndaǵy jaǵdaı boıynsha Qazaqstan Respýblıkasynda tozǵan avtobýstar parkin jańartý jónindegi keshendi jospar aıasynda 904 Yutong avtobýsy, 330 Ankai avtobýsy, 181 Daewoo avtobýsy, 75 Golden Dragon avtobýsy jáne 60 DongFeng avtobýsy óndirilý ústinde jáne olardyń bir bóligi jetkizilip qoıdy.
Qazaqstandaǵy avtomobıl ónerkásibiniń damý keleshegi
Sóz sońynda elimizdegi avtomobıl salasynyń damýy úshin perspektıvalardyń shynymen de joǵary ekenin atap ótken jón. Óıtkeni otandyq avtomobıl jasaýdy damytý memlekettiń ortasha merzimdik jáne uzaq merzimdik josparlaý boıynsha baǵdarlamalyq qujattarda belgilengen múddelerine jáne basymdyqtaryna saı keledi.
Bıyl Qazaqstanda 10-nan astam jańa avtomobıl modeliniń óndirisi bastalady. Qysqa merzim ishinde avtomobıl ónerkásibi ónimderiniń jalpy kólemin 100 myń avtomobılge deıin jetkizý josparlanǵan, onyń ishinde 10-15 myńy — Reseıge, Qyrǵyzstanǵa, Ózbekstanǵa, Tájikstanǵa, Belarýske, Ázerbaıjanǵa jáne basqa da elderge eksporttalatyn bolady.
Almaty qalasynda qýattylyǵy jylyna 45 myń birlikti quraıtyn «Hyundai» zaýyty ashyldy. Zaýyt Indýstrııalyq aımaq aýmaǵynda ashyldy. Jańa zaýyt qurylysyna salynǵan ınvestıtsııalar kólemi 25 mlrd teńgeni qurady. Jobalyq qýattylyǵy — jylyna 30 000 birlik. Ekinshi kezegin jáne shanaqty dánekerleý jáne boıaý boıynsha tehnologııalyq operatsııalarmen shyǵarylatyn alǵashqy avtomobıl óndirisi 2020 jyldyń qyrkúıek aıyna josparlanǵan. Kásiporyn óndiriste 700-ge jýyq jańa jumys ornyn qurýǵa múmkindik beredi. Qazaqstan óńirlerinde dıler jelisin qurý shaǵyn jáne orta bıznestiń damýyna oń yqpalyn tıgizetin bolady.
Osy jyldyń qańtar aıynyń sońynda QR Premer-Mınıstri A. Mamınniń qatysýymen «Ýzavtosanoat» AQ jáne «KazakhExport» eksporttyq saqtandyrý kompanııasy» AQ arasynda yntymaqtastyq týraly kelisimge qol qoıyldy, sondaı-aq «SaryarqaAvtoÓnerkásip» JShS men «UzAuto Motors» AQ arasynda avtomobılderdiń mashına jıyntyqtaryn jetkizý týraly shartqa qol qoıyldy.
Keleshekte avtomobıl ónerkásibinde:
2021 jyldyń basynan bastap kólik quraldaryn ónerkásiptik qurastyrý týraly jańa kelisimderge kóshý jolymen jergilikti qamtý úlesin ulǵaıtý jumystaryn jalǵastyrý;
qazaqstandyq avtoóndirýshilerdiń seriktesterimen óndiristik kooperatsııany damytý, onyń ishinde avtokomponentter óndirisi;
elektromobılder óndirisin ıgerýdi jalǵastyrý kózdelgen.
