Qazaqstannyń syrtqy saıasaty: bıylǵy kelissózder qandaı nátıje beredi
Qazaqstan halyqaralyq saıasatta bedeli bar el retinde tanylǵan. 1992 jyly Birikken Ulttar Uıymyna múshe bolǵannan keıin eń iri álemdik jáne aımaqtyq deńgeıdegi uıymdarǵa múshe atandy. Bıyl syrtqy saıasat salasynda aýqymdy jumystar atqaryldy. Keler jyldarǵa belgilengen josparlar da az emes. Qazaqstan basshylyǵy álemdegi barlyq alpaýyt eldermen kelissóz júrgizip, óz bastamalaryn jarııalady. Jalpy, osy kelissózder Ortalyq Azııadaǵy turaqtylyq, elimizdiń ekonomıkalyq turǵyda damýy salasyndaǵy iri jobalarǵa qatysty. Osy oraıda Kazinform Qazaqstannyń halyqaralyq arenadaǵy is-qımyly boıynsha bıylǵy derekterge qatysty sholýdy kópshilik nazaryna usynyp otyr.
«Ortalyq Azııa +» formatyndaǵy yntamaqtastyq
Bıyl Ortalyq Azııanyń bes memleketi men álemniń alpaýyt elderi túrli baǵyttar boıynsha kezdesip, biraz taqyrypty talqylady. Eýropa odaǵy jáne AQSh, Qytaı sııaqty iri memleketter Ortalyq Azııamen dıalogqa múddeli ekenin jarııalady. Bul rette, Qazaqstannyń óńirlik qaýipsizdikke, Aýǵanstan máselesin retteýge kóńil bólip otyrǵanyn erekshe atap ótken jón.
Osy jyly 19 mamyrda Qasym-Jomart Toqaev birinshi «Ortalyq Azııa – Qytaı» sammıtine qatysty. Memleket basshysy óz sózinde alǵashqy «Ortalyq Azııa – Qytaı sammıti – óte mańyzdy tarıhı oqıǵa ekenin atap ótti.
«Sońǵy jyldary Ortalyq Azııa elderiniń ekonomıkalyq qarym-qatynasy jańa deńgeıge kóterildi. Byltyr Qazaqstannyń osy aımaqtaǵy memlekettermen alys-berisi 19 paıyzǵa ósti. ıAǵnı, 8 mıllıard dollar boldy. Aldaǵy ýaqytta bul kórsetkishti 15 mıllıardqa deıin jetkizýdi kózdep otyrmyz. Aımaqtyń Qytaımen saýda-sattyǵy da qarqyndy damyp keledi. Byltyr bul kórsetkish 70 mıllıard dollarǵa jetti. Onyń 45 paıyzy (31 mlrd dollar) Qazaqstanǵa tıesili. Qytaı men Ortalyq Azııa arasyndaǵy taýar aınalymyn 2030 jylǵa qaraı 100 mıllıard dollarǵa jetkizýge barlyq múmkindik bar. Osy rette, taýar túrlerin kóbeıtý arqyly eksportty ulǵaıtý mańyzdy. Mysaly, Qazaqstan shıkizatqa jatpaıtyn 135 túrli taýardyń Qytaıǵa eksportyn kóbeıte alady. Qazaq-qytaı shekarasyndaǵy «Qorǵas» halyqaralyq saýda ortalyǵy pandemııaǵa baılanysty úsh jyl toqtap turdy. Ótken aıda onyń jumysy qaıta jandandy. Ortalyq Azııa memleketterin osy saýda-logıstıka habynyń áleýetin birge paıdalanýǵa shaqyramyn. Bul – ásirese, Qytaımen ortaq shekarasy joq memleketter úshin asa mańyzdy. Biz qytaılyq ınvestıtsııalyq seriktestermen birlesip, shekarada ekinshi qurǵaq port salýdy josparlap otyrmyz. Osy saladaǵy tájirıbeni eskere otyryp, bul portty jańa talapqa saı jasaımyz», - dedi Prezıdent.
2 maýsymda «Ortalyq Azııa – Eýropalyq Odaq» sammıti aıasynda Prezıdent Eýropalyq Keńes Prezıdenti Sharl Mıshelmen kezdesti. Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan Eýropa Odaǵymen strategııalyq seriktestikke basa mán beretinin atap ótti.
Sonymen qatar Memleket basshysy prezıdentterdiń Sholpan-Ata qalasynda ótken «Ortalyq Azııa – Eýropalyq Odaq» formatyndaǵy ekinshi kezdesýine qatysty. Ortalyq Azııa elderi buryn-sońdy bolmaǵan geosaıası shıeleniske qaramastan, aımaqtyq dıalogti kúsheıtip otyr. Qasym-Jomart Toqaevtyń pikirinshe, Ortalyq Azııa men EýroOdaq arasyndaǵy yntymaqtastyqtyń perspektıvasy mol.
«Ótken jyldyń qorytyndysy boıynsha Eýropadan Qazaqstanǵa tartylǵan ınvestıtsııa 23 paıyzǵa artyp, 12,5 mıllıard dollarǵa jetti. Táýelsizdik jyldarynda biz shetelden 350 mıllıard dollardan astam tikeleı ınvestıtsııa tarttyq. Onyń jartysyna jýyǵy EýroOdaq elderine tıesili. Eýropalyq Odaq – Qazaqstannyń eń iri saýda seriktesi. Bizdiń syrtqy saýdamyzdyń 40 paıyzdan astamy osy uıymnyń úlesine tıesili. Byltyr Qazaqstannyń EýroOdaq elderimen ózara taýar aınalymy 40 mıllıard dollardy qurady. 2025 jylǵa qaraı bul kórsetkishti 50 mıllıard dollarǵa jetkizý úshin bizde barlyq múmkindik bar dep sanaımyn», – dedi Prezıdent.
20 shildede Qasym-Jomart Toqaev «Ortalyq Azııa + Shyǵanaqtaǵy arab memleketteriniń yntymaqtastyǵy keńesiniń» birinshi sammıtine qatysyp, sóz sóıledi. Prezıdent óz sózinde Ortalyq Azııa men Shyǵanaqtaǵy arab memleketteri basshylarynyń búgingi kezdesýi, eń aldymen, ýaqyt talaby jáne kópjaqty yntymaqtastyqty múlde jańa deńgeıge kóterý jolynda ózara túsinistik bar ekenin kórsetetinine nazar aýdardy. Onyń aıtýynsha, bizdiń elderimiz ekijaqty formatta berik ári úılesimdi memleketaralyq qatynas ornatty. Senimdi ári belsendi saıası dıalog, saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq damyp, mádenı-gýmanıtarlyq baılanystardy turaqty túrde nyǵaıyp keledi.
Bıyl 14 qyrkúıekte Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Ortalyq Azııa memleketteri basshylarynyń V Konsýltatıvtik kezdesýine qatysty.
«Ózara tıimdi saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq dáıekti túrde keńeıip keledi. Bıznes arasyndaǵy baılanystar jandanyp, birlesken kásiporyndar sany arta tústi. Іri aımaqtyq jobalar bárimizge aıtarlyqtaı paıda ákelip qana qoımaı, sonymen qatar Ortalyq Azııa ekonomıkasynyń búkil qurylymyn ózgertedi. Sońǵy bes jylda óńirishilik taýar aınalymy 80 paıyzdan astam ósip, 10,6 mıllıard dollarǵa jetti, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdenttiń aıtýynsha, Ortalyq Azııa saýda, ınvestıtsııa, bıznes, ǵylym jáne ınnovatsııa salalary boıynsha jańa ekonomıkalyq múmkindikter keńistigine aınalady.
20 qyrkúıekte Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Nıý-Iork qalasyna jumys sapary aıasynda Ortalyq Azııa men AQSh memleketteri basshylarynyń sammıtine qatysty. Jıynda S5+1 seriktestigi arqyly ekonomıka, energetıka jáne qaýipsizdik salalarynda Ortalyq Azııanyń egemendigin, ornyqty damýyn jáne órkendeýin odan ári nyǵaıtý úshin birlesip jumys isteý máselesi talqylandy. Sonymen qatar, sharaǵa Qyrǵyzstan Prezıdenti Sadyr Japarov, Tájikstan Prezıdenti Emomalı Rahmon, Túrikmenstan Prezıdenti Serdar Berdimuhamedov, Ózbekstan Prezıdenti Shavkat Mırzıeev qatysty.
Kezdesý barysynda strategııalyq seriktestikti, saıası dıalogty, saýda-ekonomıkalyq, ınvestıtsııalyq jáne gýmanıtarlyq salalardaǵy yntymaqtastyqty odan ári damytý, sondaı-aq Eýrazııa qurlyǵyndaǵy beıbitshilik pen turaqtylyqty saqtaý máseleleri jan-jaqty talqylandy. Sammıtte ekonomıkalyq yntymaqtastyq máselesine, sondaı-aq amerıkalyq kompanııalardyń mańyzdy qazba baılyqtardy ıgerý, jańartylatyn energııa kózderi, óńdeý ónerkásibi jáne basqa da baǵyttardy damytý múmkindikterine basa mán berildi. Budan bólek, pikirtalas barysynda qaýipsizdik problemalaryn, sonyń ishinde kıberqaýipsizdik, terrorızm, ekstremızm, zańsyz mıgratsııa jáne esirtki tasymaly sekildi qaýip-qaterlerdi sheshý úshin yntymaqtastyqty nyǵaıtý perspektıvalary qarastyryldy.
Qazaqstan Almaty qalasynda Ortalyq Azııa men Aýǵanstan úshin BUU-nyń Ornyqty damý maqsattary jónindegi aımaqtyq ortalyǵyn ashý isinde AQSh tarapynyń qoldaýyna senim artatynyn jetkizdi.
29 qyrkúıekte Qasym-Jomart Toqaev Ortalyq Azııa memleketteri basshylarynyń Germanııa Prezıdentimen kezdesýine qatysty. Memleket basshysy jıynda «C5 + Germanııa» dıalogi týraly bastama elder arasyndaǵy yntymaqtastyqqa tyń serpin beretinin atap ótti. Qasym-Jomart Toqaev aımaq memleketteri kóshbasshylarynyń birlesken kúsh-jigerin jumyldyrýǵa bolatyn yqpaldastyqtyń basym baǵyttaryn usyndy. Prezıdent, eń aldymen, saýda-ekonomıkalyq qarym-qatynas, jańa kólik-tranzıt dálizderin damytý, energetıka salasyndaǵy kooperatsııa máselelerine nazar aýdardy. Kezdesý barysynda klımattyń ózgerýine jáne sý tapshylyǵy problemasyna basa mán berildi. Jıynǵa qatysýshylar muzdyqtardyń erýine jáne Ortalyq Azııadaǵy ekologııalyq ahýaldyń ózgerýine baılanysty máselelerdi talqylady. Qazaqstan Prezıdentiniń pikirinshe, Germanııanyń atalǵan problemalardy sheshýdegi tájirıbesi aımaq úshin asa mańyzdy.
Túrki memleketteri syn saǵatta janashyrlyqtyń ozyq úlgisin kórsetti
Osy jyly 16 naýryzda Ankarada Qasym-Jomart Toqaev Túrkııa Prezıdenti Rejep Taııp Erdoǵanmen kezdesti. Memleket basshysy, eń aldymen, joıqyn jer silkinisinen zardap shekken Túrkııa halqyna kóńil aıtty.
«Tabıǵı apat kezinde memleketterdiń bir-birine kómek kórsetýi asa mańyzdy. Buǵan osy joly taǵy da kózimiz jetti. Baýyrlas el qıyndyqqa tap bolǵanda túrki jurty aýyzbirshilik pen janashyrlyqtyń ozyq úlgisin kórsetti. Qazaqstan da túrik baýyrlarǵa birden qol ushyn sozdy», – dedi Prezıdent.
Sonymen qatar, Ankaradaǵy sapar aıasynda Memleket basshysy Túrki memleketteri uıymynyń kezekten tys sammıtine qatysty. Qasym-Jomart Toqaev osyndaı kúrdeli kezeńde Qazaqstan gýmanıtarlyq sharalardan shet qalmaıtynyna toqtalyp, túrki elderi tótenshe jaǵdaı kezinde tıimdi áreket ete bilýi kerek ekenine nazar aýdardy.
«Túrki memleketteri syn saǵatta aýyzbirshilik pen janashyrlyqtyń ozyq úlgisin kórsetti. Osy baýyrmaldyǵymyz nyǵaıa tússin. Árdaıym bir-birimizge qamqor bolyp, yntymaǵymyz jarasa bersin!» – dedi Prezıdent.
Munymen qosa, 3 qarashada Astanada Qasym-Jomart Toqaevtyń tóraǵalyǵymen Túrki memleketteri uıymynyń mereıtoılyq X sammıti ótti. Prezıdent joǵary deńgeıdegi jıynǵa qatysý úshin túrki halyqtarynyń qasıetti qara shańyraǵy – Qazaqstanǵa arnaıy kelgen memleketter basshylaryna aıryqsha iltıpat bildire otyryp, elimizdiń bastamasymen qurylǵan Túrkitildes memleketter yntymaqtastyǵy keńesi qazir tolyqqandy, bedeldi halyqaralyq uıymǵa aınalǵanyna nazar aýdardy.
«Túrki áleminiń keleshegi – 2040» atty qujat bekitildi. Eń bastysy, baýyrlas elderdiń birligin bekemdeı tústik. Ortaq qundylyqtarymyzdy tórtkúl dúnıege tanyttyq. Biz babalar ósıetin oryndap, túrki elderiniń yntymaǵyn nyǵaıtyp kelemiz. Endigi maqsat – ózara senimge jáne baýyrlastyqqa negizdelgen birligimizdi saqtap, óskeleń urpaqqa tabystaý. Túrki álemi jahandyq yqpaly bar eldermen teń dárejede qarym-qatynas jasap otyr. Basqa memleketter bizdiń uıymnyń ustanymdaryna basa mán beretin boldy. Sondyqtan túrki halyqtarynyń yqpaldastyǵyn arttyra túsý – bárimizge ortaq mindet», – dedi Memleket basshysy.
Qazaqstan BUU Jarǵysyn tolyqtaı qoldaıdy
Bıyl 14 shildede Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev BUU Bas hatshysynyń orynbasary, Terrorızmge qarsy kúres basqarmasynyń basshysy Vladımır Voronkovpen jáne BUU Qaýipsizdik keńesiniń Terrorızmge qarsy kúres komıteti Atqarýshy dırektoratynyń atqarýshy dırektory Natalıa Germanmen kezdesti. Memleket basshysy Astanada ótip jatqan Qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq jónindegi Ortalyq Azııa forýmyna qatysqany úshin Birikken Ulttar Uıymynyń delegatsııasyna alǵys aıtty.
«Sizder bul forýmǵa qatysý arqyly atalǵan jıynǵa mańyzdy qoldaý kórsetip otyrsyzdar. Qazirgi álemde bolyp jatqan oqıǵalardy eskersek, konferentsııanyń kún tártibindegi máseleler óte ózekti. Elimiz Birikken Ulttar Uıymynyń Jarǵysyn tolyqtaı qoldaıdy. Men bul jóninde barlyq halyqaralyq is-sharalarda únemi aıtyp júrmin. BUU-ǵa múshe basqa memleketterdiń bári Uıym Jarǵysynda bekitilgen qaǵıdattardy múltiksiz saqtaýy kerek dep sanaımyn. BUU – Qazaqstan úshin balamasy joq ári ámbebap halyqaralyq uıym. Uıymǵa múshe elderdiń árqaısysy onyń qyzmetin jetildirý isine barynsha úles qosýǵa tıis», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Sonymen qatar, 18 qyrkúıekte Qasym-Jomart Toqaev BUU-nyń Ornyqty damý maqsattary jónindegi sammıtine qatysty. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Majarstan Prezıdenti Katalın Novakpen birge BUU-nyń «Ornyqty damý maqsattaryna (ODM) qol jetkizý jolyndaǵy progresti jedeldetýdiń negizgi ótpeli protsesterine qatysty aýqymdy is-qımyldardy jandandyrý» atty Kóshbasshylar dıalogynyń birinshi sessııasynda tóraǵalyq etti. Memleket basshysy óz sózinde Birikken Ulttar Uıymynyń 2030 jylǵa deıingi kún tártibi búgingi óskeleń urpaqtyń jarqyn bolashaq qurýyna berilgen bir ǵana múmkindik ekenin atap ótti.
«Geosaıası qaqtyǵystarǵa baılanysty shıelenise túsken qazirgi jahandyq syn-qaterler bizdiń ujymdyq kúsh-jigerimizge nuqsan keltirip otyr. Bul kedergilerdi eńserýge jekelegen memlekettiń shamasy jetpeıdi. Álemdik qoǵamdastyqtyń birliginiń arqasynda ǵana eleýli jetistikterge qol jetkize alamyz», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
19 qyrkúıekte Memleket basshysy Birikken Ulttar Uıymynyń Bas hatshysy Antonıý Gýterrıshpen kezdesti. Taraptar Qazaqstannyń BUU-men jan-jaqty yntymaqtastyǵynyń basym baǵyttaryn, sondaı-aq qazirgi zamannyń ózekti syn-qaterlerin talqylady.
Al 20 qyrkúıekte Prezıdent BUU Bas Assambleıasynyń 78-sessııasy aıasyndaǵy Jalpy debatta sóz sóıledi. Eń bıik halyqaralyq minberde sóz alǵan Qazaqstan Prezıdenti adamzat balasy buryn-sońdy basynan ótkermegen asa úlken syn-qaterlermen betpe-bet kelip otyrǵanyn jáne geosaıası qaqtyǵystardyń jańa kezeńine ótkenin málimdedi.
Kórshi eldermen qarym-qatynasta oń nátıje bar
Bıyl naýryz aıynyń basynda Memleket basshysy Shymkent qalasynda Ózbekstan Prezıdenti Shavkat Mırzıeevpen beıresmı kezdesý ótkizdi. Eki el basshysy saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq máselelerine erekshe nazar aýdardy. Atap aıtqanda, ózara taýar aınalymyn arttyrý, ınvestıtsııa tartý, ónerkásip, energetıka, aýyl sharýashylyǵy, kólik jáne logıstıka salalaryndaǵy qarym-qatynastardy damytý perspektıvalary týraly sóz boldy.
10 sáýirde Ázerbaıjan Respýblıkasynyń Prezıdenti Ilham Álıev Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń shaqyrýymen Astanaǵa resmı saparmen keldi. Dostyq jáne senim aıasynda ótken kelissózder barysynda memleket basshylary strategııalyq áriptestik pen odaqtastyqtyń jaı-kúıi men ony nyǵaıtý, barlyq salalardaǵy ekijaqty yntymaqtastyqty keńeıtý perspektıvasyn talqylady, sondaı-aq óńirlik jáne halyqaralyq kún tártibindegi ózekti máseleler boıynsha pikir almasty.
Aıta keteıik, 4 mamyrda Aqordada Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev pen Tájikstan Prezıdenti Emomalı Rahmonnyń kezdesýi ótti. Jalpy, sapar aıasynda joǵary deńgeıde ekijaqty kelissózder júrgizilip, birqatar mańyzdy qujatqa qol qoıyldy.
17 mamyrda Prezıdent Qytaı Halyq Respýblıkasyna memlekettik saparmen bardy. Sapar aıasynda Memleket basshysy QHR Tóraǵasy Sı Tszınpınmen kezdesti. Kezdesý barysynda eki el arasyndaǵy strategııalyq seriktestikti odan ári nyǵaıtý, saýda jáne ekonomıka, ınvestıtsııa, kólik-logıstıka, energetıka salalaryndaǵy yntymaqtastyqty keńeıtý, sondaı-aq mádenı-gýmanıtarlyq baılanystardy tereńdetý máseleleri qarastyryldy. Budan bólek, 17 qazanda da eki el basshysy kelissóz júrgizdi.
Osy jyly 9 qarashada Qasym-Jomart Toqaev pen Vladımır Pýtın Qazaqstan men Reseıdiń XIX Óńiraralyq yntymaqtastyq forýmynyń plenarlyq otyrysyna qatysty. Kórshi el basshysy Qazaqstanǵa resmı saparmen keldi.
Qasym-Jomart Toqaev Óńiraralyq yntymaqtastyq forýmy 20 jyl ishinde eki eldiń ózara tıimdi strategııalyq seriktestigin nyǵaıtýǵa zor úles qosyp, óziniń mańyzdylyǵy men tıimdiligin kórsetkenin atap ótti. Qazaqstan men Reseıdiń saýda-ekonomıka, ınvestıtsııa salalaryndaǵy jáne ónerkásiptik kooperatsııadaǵy yqpaldastyǵy jyldan-jylǵa turaqty túrde artyp keledi. Qazir ekijaqty taýar aınalymy 27 mıllıard dollarǵa jetti. Bul – rekordtyq kórsetkish.
Munymen qosa, 23 qarashada Memleket basshysy UQShU Ujymdyq qaýipsizdik keńesiniń sessııasyna qatysty. Jıynda Belarýs Respýblıkasynyń Prezıdenti Aleksandr Lýkashenko, Qyrǵyz Respýblıkasynyń Prezıdenti Sadyr Japarov, Reseı Federatsııasynyń Prezıdenti Vladımır Pýtın, Tájikstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Emomalı Rahmon, sondaı-aq UQShU Bas hatshysy Imanǵalı Tasmaǵambetov boldy.
Sessııa barysynda UQShU-ǵa múshe memleketterdiń ujymdyq qaýipsizdigin qamtamasyz etýdiń ózekti aspektileri talqylandy. Sonymen qatar uıym qyzmetiniń basty baǵyttary boıynsha bıyl atqarylǵan jumystardyń qorytyndysy jasalyp, aldaǵy kezeńniń jospary aıqyndaldy. Budan bólek, memleketter basshylary jahandyq kún tártibindegi máseleler jóninde pikir almasty.
