Qazaqstannyń orman arıfmetıkasy: Qansha aǵash otyrǵyzylyp, qanshasy otalady
ASTANA. KAZINFORM – Qaǵaz júzine qarasa, elimizde orman alqaby ulǵaıyp keledi. Alaıda, olardyń qanshasy sharpyǵan qyzyl jalyn saldarynan órtenip, qanshasy otalyp jatyr? Orman sharýashylyǵy máselesine kelgende «debet kredıtpen» sáıkes kele me? Kazinform agenttiginiń tilshisi osy máseleniń mán-jaıyn anyqtap kórýge tyrysty.
Qazaqstannyń orman qory
Elimizdiń ormanyna qatysty sóz qozǵalǵan kezde statıstıka qyzyqty «kýlbıtti» kórsetedi. Al ony tereńirek zertteı tússeńiz, «matreshka» áserin kóz aldyńyzǵa alyp keledi. Tsıfrdan tsıfr týyndap, nátıjesinde orman qory men orman sózderi sınonım bolmaı shyǵady.
Durysyraq túsindireıik. Qazaqstannyń orman qory 31,4 mıllıon gektardy qamtıdy. Bul - el aýmaǵynyń 11,5 paıyzy. Mundaı derekti Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi Kazinform agenttiginiń resmı saýalyna bergen jaýabynda keltiredi. Degenmen, osy orman qorynyń jalpy kóleminiń tek 13,9 mıllıon gektaryn ǵana orman alqaby jaýyp jatyr. Bul - jalpy aýmaqtyń nebári 44,3 paıyzy ǵana. Demek, orman qorynyń jartysynan kóbi túptep kelgende orman emes.
– Memlekettik orman qorynyń basym bóligi – 74,5 paıyzy (23,3 mln gektar) oblys ákimdikteriniń qaramaǵynda, Orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesi komıtetiniń qaramaǵynda – 24,8 paıyz (7,8 mln ga), al qalǵan 0,7 paıyzy (0,3 mln ga) basqa vedomstvolarǵa tıesili, – dep málim etti mınıstrlikten.
Sońǵy 10 jyldaǵy resmı statıstıka oń dınamıkany kórsetip otyr: Qazaqstannyń memlekettik orman qory jańa jerlerdiń qosylýy men qoldanystaǵy erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaqtardyń keńeıýi esebinen 29,3 mln gektardan 31,3 mln gektarǵa deıin, ıaǵnı 7 paıyzǵa artqan. Ormanmen jabylǵan aýmaq 1,27 mıllıon gektarǵa ósken.
2021 jyldan beri Qazaqstanda aýqymdy bastama – Memleket basshysynyń 2 mıllıard aǵash otyrǵyzý jónindegi tapsyrmasy júzege asyrylyp keledi. Ekologııa mınıstrliginiń derekterine sáıkes, osy bastama aıasynda 2021 jyldan 2024 jylǵa deıin 736,9 myń gektar jerge aǵash otyrǵyzylǵan. Al 2025 jyly 142,5 myń gektarǵa aǵash otyrǵyzý josparlanǵan. Jalpy alǵanda, bes jyl ishinde shamamen 880 myń gektar jerge jańadan aǵash otyrǵyzý jumystary júrgizilmek. Biraq, munyń qanshasy shyn máninde tolyqqandy ormanǵa aınaldy?
- Jyl saıyn memlekettik orman qory aýmaǵynda shamamen 40 myń gektar jas óskin ormanmen jabylǵan aýmaqqa aınalady, - dep atap ótedi vedomstvodan.
Bul kórsetkish tabystyń naqty ólshemi de: másele qansha kóshet otyrǵyzylǵanynda emes, olardyń neshesi «ormanmen jabylǵan aýmaq» mártebesine jetip, ıaǵnı jersinip, ósip-óngeninde, ekojúıe qalyptastyrǵanynda bolyp tur.
Qalǵany – áli ósip-jetilýi kerek jas kóshetter. Olardy qurǵaqshylyqtan, órtten, zııankesterden jáne adam áreketinen qorǵaý qajet.
Aıta ketý kerek, buǵan deıin keıbir ákimdikter otyrǵyzylǵan kóshetterdiń sany týraly jalǵan aqparat bergeni tirkelgen.
6 myń orman órti
Bir jerde jas orman kóshetteri otyrǵyzylyp jatsa, endi birinde eski orman alqaptary órt qushaǵyna oranyp jatyr. Sońǵy 10 jylda Qazaqstanda 6 myńnan astam orman órti tirkelip, 800 myń gektardan astam aýmaqty sharpyǵan. Onyń ishinde 250 myń gektary ormandy alqap bolǵan.
- Onyń ishinde joǵarǵy órtpen (orman tolyǵymen joıylǵan) qamtylǵany – 95 myń gektar, al tómengi órtpen (orman joıylmaǵan) qamtylǵany – 155 myń gektar orman. 10 jyl ishindegi keltirilgen zalal shamamen 190 mlrd teńgeni qurady, – dep atap ótti Ekologııa mınıstrligi.
Bul tsıfrlardyń árqaısysy – ekojúıeniń qanshalyqty osal ekenin kórsetetin dabyl. Bul - jaı ǵana órtengen aǵashtar emes, flora men faýnanyń joǵalýy, topyraqtyń tozýy jáne kómirtek shyǵaryndylarynyń artýy. Eki jyl burynǵy «Semeı ormany» rezervaty aýmaǵynda ǵana bolǵan bir ǵana órttiń ózinde 60 myń gektardan astam orman janyp ketti. Tergeý nátıjesinde anyqtalǵandaı, órt sóndirý tehnıkasy normatıvterge saı bolmaǵan, al erte áreket etý júıesi múldem jumys istemegen.
Aǵashtardyń ushar basyna deıin qyzyl jalyn sharpyǵan ormannyń jaǵdaıy ne bolady degen zańdy saýal týyndaıdy. Órt aǵashty sharpyǵan kezde syrtqy qabyǵy janady. Al mundaı orman qaıta qalpyna kele ala ma?
– Aǵashtardyń joǵarǵy órt túri men qarqyndylyǵyna baılanysty zaqymdanýyn baǵalaý maqsatynda orman qory aýmaǵyndaǵy órtterdiń keltirgen zalalyn esepteý, anyqtaý jáne óteý erejelerine sáıkes (Qazaqstan Respýblıkasy Aýyl sharýashylyǵy mınıstriniń 2015 jylǵy 27 qańtardaǵy № 18-02/42 buıryǵymen bekitilgen), aǵashtardyń keıingi tolyq nemese ishinara qýraýy baǵalanady, – dep atap ótedi mınıstrlik.
Osydan keıin ǵylymı uıymdardy tarta otyryp, orman patologııalyq tekserý júrgiziledi. Tekserý nátıjesinde sanıtarlyq nemese ózge de kesý túrleri, sondaı-aq qorǵanysh sharalary – hımııalyq óńdeýden bastap bıologııalyq tásilderge deıin – qoldaný týraly sheshim qabyldanady.
- Sonymen qatar, tájirıbe kórsetkendeı, qylqan japyraqty ormandar joǵarǵy órtten keıin ózdiginen qalpyna kelmeıdi, – dep atap ótken Ekologııa mınıstrligi órtten keıin kesý júrgizilgen jerlerde tabıǵı qalpyna kelý belgileri tirkelgenin joqqa shyǵarmaıdy.
Orman otalady, jańqalar ushady
Resmı derekterge qaraǵanda, elimizde orman aǵashtaryn zańsyz kesý faktileriniń sany tómendep keledi. Usynylǵan esep kóńilge senim uıalatady.
– Sońǵy jyldary ormandy zańsyz kesý faktileriniń azaıýy baıqalady. Aýmaqty qorǵaý jónindegi memlekettik ınspektorlar tarapynan aǵashtardy zańsyz kesýge jol bermeý jumystary júrgizilip jatyr. Sondaı-aq, memlekettik orman kúzeti halyq arasynda túsindirý jumystaryn kúsheıtip, áńgimelesý men dárister ótkizip keledi, – dedi vedomstvodan.
Buǵan qosa, mınıstrlik «Qazaqstan Ǵarysh Sapary» UK» AQ-men birlesip, orman qoryn zańsyz kesý faktilerin anyqtaý úshin turaqty túrde ǵaryshtyq monıtorıng júrgiziletinin atap ótedi.
Shyndyǵynda da, Qazaqstanda orman qorǵaý salasyndaǵy zańnama kúsheıtildi. Aıyppul kólemi birneshe ese artty, sanktsııalar qatańdatyldy, normalar naqtylandy.
– Orman aǵashtaryn zańsyz kesý faktilerin azaıtý maqsatynda QR Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodeksine (381-1, 386 jáne 505-baptar) ózgerister engizildi. Ol zańsyz aǵash kesý, joıý nemese aǵashtar men butalardy zaqymdaý úshin salynatyn aıyppuldy bes ese arttyrýdy kózdeıdi. Bul aıyppuldar quqyq buzýshylyq tirkelgen jerge (eldi meken, orman qory, erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaqtar) jáne quqyq buzýshynyń sanatyna (jeke tulǵa, kásipkerlik sýbektisi, laýazymdy tulǵa) baılanysty esepteledi, – dep túsindiredi mınıstrlik.
Salystyrý úshin birneshe derek keltirsek: eger 2015 jyly 650 zańsyz aǵash kesý faktisi (19,4 myń tekshe metr) tirkelse, 2024 jyly – 180 fakti (8,6 myń tekshe metr), al 2025 jyldyń 27 maýsymyndaǵy jaǵdaı boıynsha – 86 fakti (2,6 myń tekshe metr) bolǵan.
Kólemi qysqaryp keledi. Degenmen, zańdy túrde kesiletin órtten zardap shekken aǵashtardyń kólemi - júzdegen myń tekshe metr.
Ekologııa mınıstrliginiń derekterine sáıkes, tek 2020 jyldan 2024 jylǵa deıingi aralyqta memlekettik orman qory aýmaǵynda 1,6 mıllıon tekshe metr órtten zaqymdanǵan aǵash kesilgen. Bul – óte kóp. Eger bir jańa úlgidegi orman tasıtyn vagonnyń júk syıymdylyǵy 158 tekshe metr dep eseptesek, onda bul - keminde 10 myńnan astam temirjol vagonyna teń kólemdegi aǵash.
Tabigat.gov.kz saıtynan orman kesý jumystarynyń ınteraktıvti kartasymen tanysýǵa bolady. Kartada aǵash kesý núkteleri túrli tústermen belgilengen:
- Qyzyl – zańsyz kesý
- Sary – ınspektor tekserip jatyr nemese málimet joq
- Kók – ruqsat etilgen kesý.
Biraq, orman úshin ony brakoner me, álde orman bıleti bar zańdy aǵash kesýshi me, kim otaǵany báribir. Óıtkeni, aǵash qalaı desek te qulaıdy.
2023 jylǵy iri orman órtinen keıin «Semeı ormany» rezervatyn tilsiz jaýdan qorǵaý boıynsha qandaı jumystar atqaryldy? Bul saýalǵa Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi Orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesi komıteti tóraǵasynyń orynbasary Maqsat Elemesov jaýap berdi.