Qazaqstannyń búgingi dıplomatııasynyń erekshelikteri
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstannyń dıplomatııalyq belsendiligi men túrli uıymdarǵa qatysýy - eldiń kópvektorly saıasatynyń mańyzdy bóligi, dep jazady Kazinform agenttiginiń halyqaralyq sholýshysy.
Dıplomatııanyń transformatsııasy
Búgingideı sergeldeń zamanda, halyqaralyq saıasat erejeleri kún sanap ózgerip jatqan tusta kez kelgen memlekettiń syrtqy saıasaty qatty qysymǵa ushyrap otyr. Álemniń túkpir-túkpirinde túbegeıli ózgeristerge tikeleı qatysy joq memleketterdiń ózinde de qandaı kúrdeli jumystar júrip jatqanyn tek sala mamandary ǵana biledi. Óıtkeni bul álemde bári bir-birimen ózara baılanysty, bir eldiń baǵyty, basymdyqtary aýyssa, bul basqa eldiń múddesine yqpal etýi yqtımal.
Halyqaralyq saıasattyń qanshalyqty názik dúnıe ekenin eskersek, bizge belgili barlyq kelissózder men konsýltatsııalarda qysym deńgeıi qandaı ekenin elestete berińiz. Al biz bilmeıtin kezdesýlerde she? Búgingi tańda jahandyq deńgeıdegi dıplomatııa syrt kózge kórinbeıtin, tasadaǵy jasyryn formatqa aýysyp otyr. Sebebi memlekettik múdde túsinigi áli de ózekti, biraq qazirgi jaǵdaıda memlekettik múddeni qalaı qamtamasyz etý kerek ekenin eshkim bilmeı otyrǵandaı. Sondyqtan jańa syn-qaterlerge jaýap retinde álemdik dıplomatııa jańa jumys rejımine kóshti.
Qazaqstan – óńirlik deńgeıdegi mańyzdy oıynshy
Eger jahandyq deńgeıde soǵys pen beıbitshilik máseleleri sheshilip jatsa, jekelegen elder deńgeıinde ulttyq múdde údesinen shyǵý turǵysynan kúrdeli jumystar júrgizilip jatyr. Eýrazııanyń qaq ortasynda ornalasqan Qazaqstan sekildi elder úshin bul ásirese kókeıkesti másele.
Geografııalyq ornalasýynyń ózi Qazaqstan Respýblıkasyn aımaqtyq deıgeıdegi mańyzdy oıynshyǵa aınaldyrady. Óıtkeni elimiz Qytaı, Reseı jáne AQSh sekildi uly derjavalardyń, Eýropalyq odaqtyń, Úndistan, Iran, Túrkııa syndy óńirlik derjavalar men Parsy shyǵanaǵyndaǵy arab elderi múddeleriniń toǵysqan jerinde jatyr. Túrli elder qyzyǵýshylyǵy túıisken jerde ornalasqan elde jahandyq ári aımaqtyq básekelestiktiń bolmaýy múmkin emes ekeni túsinikti jaǵdaı.
Qazaqstan men tutas Ortalyq Azııa óńiri úshin osyndaı kúrdeli jaǵdaıda kópvektorly syrtqy saıasat ustaný - jalǵyz ońtaıly jol. Bul elimiz úshin de, onyń múddesi úshin de mańyzdy. Bizdiń óńirdiń tóńireginde qalyptasqan básekelestik turǵysynan da onyń máni zor. Sebebi, eger memleket syrtqy arenada ózindik orny bar, belsendi oıynshy retinde ózin tanyta bilse, uly derjavalar arasyndaǵy baqtalastyqta da bul faktor eskerýsiz qalmaıtyny haq. Alaıda eger áńgime syrtqy saıasat sýbekti emes, geosaıasat obektisi jóninde bolsa, jaǵdaı basqasha bolatynyn kórip otyrmyz. Ondaı jaǵdaıda bul el óz taǵdyryn ózi sheshpeıdi, onyń bolashaǵyn aıqyndaıtyn máselelerdi onyń qatysýynsyz, uly derjavalar ózderi talqyǵa salady.
Kópvektorly saıasat sapaly syrtqy saıasatty talap etedi. Óıtkeni óziniń kúntártibi bolýy jáne jarııa dıskýssııalarǵa da, jahandyq deńgeıdegi syrtqy saıasatta erekshe mánge ıe bolǵan jabyq is-sharalarǵa da belsendi qatysý asa mańyzdy.
Osy turǵydan alǵanda Qazaqstannyń jarııa dıplomatııalyq belsendiligi, túrli halyqaralyq uıymdarǵa qatysýy elimizdiń kópvektorly saıasatynyń mańyzdy bóligi. Atap aıtqanda, qaýipsizdik máselesine kelgende, biz úshin Ujymdyq qaýipsizdik sharty uıymynyń da, Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń da, Túrki memleketteri uıymynyń da máni birdeı, árqaısynyń róli zor. Sebebi, bul degenimiz árqashanda ózektiligin joǵaltpaıtyn qaýipsizdik máselesinen bólek, osy baǵyttaǵy barlyq negizgi oıynshylarmen tyǵyz qarym-qatynasta bolýdyń, baılanys ornatýdyń amaly.
Táýelsiz ymyrager
Bul óz kezeginde jahandyq ári óńirlik deńgeıde senimdi seriktestik ornatýǵa muryndyq bolady. Bizdiń jaǵdaıda, Qazaqstannyń derbes ustanymyna degen senim – bul da kapıtal. Biz ony óte kúrdeli kezeńderde deldaldyq qyzmetke aıyrbastaı alamyz. Iran ıadrolyq baǵdarlamasy, odan keıin Sırııadaǵy qaqtyǵys kezinde osyǵan kýá boldyq. Aýǵanstandaǵy ahýalǵa qatysty da osylaı deýge bolady.
Óıtkeni belgili bir jaǵdaılarda keıbir máseleler boıynsha qaıshylyqtar tyǵyryqqa tirelip qalatyny bárine aıan. Eger shıelenistiń qatysýshylary kóp bolsa, onyń sheshimin tabýda kim ymyrager bola alady degen suraq týyndaıdy. Kóp jaǵdaıda osyndaı deldaldyń rólin Qazaqstan atqara alady, sebebi bizdiń elimizdiń ondaı tájirıbesi de, eń bastysy ózge elderdiń senimi de bar.
Bul jerde 11 naýryz kúni Saýd Arabııasynda AQSh pen Ýkraına ókilderi arasynda ótken asa mańyzdy kelissózderden keıin AQSh memlekettik hatshysy Marko Rýbıo men Qazaqstannyń syrtqy ister mınıstri Murat Nurtileýdiń telefon arqyly tildesýin erekshe atap ótý qajet. Biz ol áńgimeniń naqty ne týraly bolǵanyn bilmeımiz, biraq ondaı telefon qońyraýy shalynýyna jaı ǵana halyqaralyq kúntártibindegi ózekti máselelerdi talqylaýdan góri basqa da óte mańyzdy sebep bolǵany aıqyn. Bul tusta Qazaqstannyń túrli kúrdeli shıelenisterdi sheshýdegi ymyrager el retindegi baı tájirıbesi áńgime arqaýyna aınalǵanyn boljaýǵa bolatyndaı.
Árıne, qazirgi álemde qaqtyǵystar men qaıshylyqtar tym kóp bolyp ketti. Bul jaǵdaıda Qazaqstanǵa óziniń kópvektorly saıasatynyń tıimdiligin saqtap turý úshin kóp ter tógýge týra keledi. Osy maqsatta orta derjavalar tujyrymdamasynan bastap, úlken oıynshylar arasynda óz jolyn tabýǵa deıin múmkindikterdiń barlyǵyn paıdalaný qajet.
Búkil mán-jaıdy bilmeı turyp, Qazaqstannyń kópvektorly saıasatyna baǵa berý qıyn. Biraq qalyptasqan ahýal osyny talap etip tursa, amal neshik. Dıplomatııa jahandyq deńgeıde kóleńkege ketip jatyr, biraq odan onyń tıimdiligi azaıyp jatqan joq, jaı ǵana nátıjesi bizdiń kózimizge kórinbeıtin boldy. Kez kelgen daǵdarys múmkindikter ashatyny belgili. AQSh-ta Donald Tramp bılik basyna kelgennen beri orta derjavalardyń pozıtsııalary álsirep qalǵandaı kóringenimen, shyn máninde olardyń óz múmkindikteri bar. Tek qana sol múmkindikterdi múlt jibermeý kerek.