Qazaqstannyń boljamdy ári jaýapty halyqaralyq seriktes beınesi qalyptasyp keledi - Farhad Mamedov
BAKÝ. KAZINFORM – Keıingi jyldary Qazaqstandy shetelde orta derjava dep ataı bastady. El óńirlik pishimdi nyǵaıtyp, halyqaralyq protsesterge de belsendi túrde qatysady. Mundaı pikirdi Kazinform agenttiginiń menshikti tilshisine suhbat bergen ázerbaıjandyq saıasattanýshy, Ońtústik Kavkaz zertteý ortalyǵynyń basshysy Farhat Mamedov bildirdi.
Farhad Mamedovtyń paıymdaýynsha, ondaǵan jyl boıy qalyptasqan dástúrli odaqtar quldyrap, halyqaralyq qaýipsizdik júıesiniń daǵdarysy bolyp jatqan kúrdeli jalpy álemdik geosaıası jaǵdaıda Ortalyq Azııa óńiri teketires alańyna aınalmady. Buǵan Ortalyq Azııa elderi kóshbasshylarynyń konsýltatıvtik kezdesýleri úlken septigin tıgizip otyrǵany sózsiz. Atalǵan kezdesýlerdegi jetekshi rólge Qazaqstan ıe bolyp otyr.
- Konsýltatıvtik kezdesýler óńir ishilik yqpaldastyqqa, ózara úlken baılanystylyqty qalyptastyrýǵa, aımaq ishindegi qarama-qaıshylyqtardy sheshýge negiz bolady. Bul osy aımaqtyń basty jetistigi ekendigi sózsiz. Munyń ústine syn-qaterlerdi joıatyn jáne teń quqyly yntymaqtastyq pen ózara tıimdi yqpaldastyq úshin negiz jasaıtyn basty qaǵıdattar aıasynda jeke ortalyqazııalyq biregeılik qalyptasyp keledi, - dedi sarapshy.
Ázerbaıjandyq saıasattanýshy Ortalyq Azııa óńiri teńizge shyǵatyn joly joq el ekendigine nazar aýdardy. Sondyqtan logıstıkalyq tizbekke qol jetkizý úshin jaqyn kórshilerimen joǵary deńgeıdegi qarym-qatynasty damytýǵa múddeli. Sonymen qatar, aımaqtyń barlyq eli jeke geosaıası jáne geoekonomıkalyq kúsh birligimen ózara árekettesetin jekelegen aımaqtyq pishim qalyptasyp keledi. Sarapshynyń pikirinshe, bul oraıda «Ortalyq Azııa+» formaty aımaq elderiniń syrtqy saıasatyn shektemeıdi, kerisinshe Qytaı, Reseı, AQSh, Japonııa, Germanııa, Úndistan sııaqty iri oıynshylarmen óńirlik jobalardy júzege asyrýǵa múmkindik beredi.
- Demek, Ortalyq Azııanyń aımaqtyq pishimi ózara is-qımyl úshin ózindik platforma jasaıdy. Eger qandaı da bir eldiń, máselen belgili bir geosaıası kúshpen áriptestik qarym-qatynasta artyqshylyǵy bolsa, onda bul pishim arqyly sol resýrs óńir elderine de taratylady, - dep sanaıdy ol.
Farhad Mamedov osy turǵyda Qazaqstan Ortalyq Azııanyń barlyq eli arasynda halyqaralyq uıymdarda eń kóp ókildik etetin memleket ekenin jáne Kaspıı teńizi arqyly soltústik jáne batys baǵytta shyǵatyndyqtan, aımaq elderi arasynda kópir rólin atqaratynyn atap ótti.
- Beıbitshilik pen qaýipsizdikti qamtamasyz etetin ınstıtýttardyń álsireýi aıasynda jeke tulǵanyń róli artady. Endi biz bir tulǵanyń óz memleketin ǵana emes, sonymen birge el basshylarynyń ondaǵan jyldar boıy qalyptasqan odaqtardy jáne ıntegratsııalyq jobalardy qalaı ózgertip jatqanyn, qalaı túbegeıli ózgerte alatynyn kórip otyrmyz, - dedi spıker.
Sarapshy Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń zamanaýı halyqaralyq úrdisterdi anyqtap, túsine alatyn halyqaralyq uıymdarda jumys isteý tájirıbesi mol ekenin atap ótti.
- Memlekettiń ımıdji dál osy basshylardyń qyzmeti arqyly qalyptasady. Qazaqstannyń bir-birimen ashyq qaqtyǵysta turǵan geosaıası ortalyqtardyń múddelerin úılestire alatyn kelissózder alańyn usynatyn boljamdy, jaýapty seriktes, halyqaralyq oıynshy beınesi qalyptasyp keledi, - dep atap ótedi saıasattanýshy.
Farhad Mamedov «orta kúsh» termınine túsinikteme bere kele, onyń halyqaralyq qaýipsizdik júıesindegi ózgerister aıasynda jańa mazmunǵa ıe bola bastaǵanyn atap ótti. Mundaı jaǵdaıda «orta derjava» sanatyna jatqyzýǵa bolatyn memleketterdiń ekinshi eshelony geografııalyq turǵyda ornalasqan aımaqtarynda jaýapkershilikti óz moınyna alady. Teń quqyly dıalog pen múddelerdi kelisý arqyly qaýipter men táýekelderdi barynsha azaıtý, sonymen birge múmkindikterdi arttyrý maqsatynda memleketter ózara árekettesetin pishimder qurylady.
- Bul turǵyda halyqaralyq protsesterde tepe-teńdik elementterin, erejelerdi, maqsattar men nusqaýlardy sol uıymǵa qatysýshy memleketterdiń ózderi qalyptastyratyn pishim mańyzdy. Al bul oraıda memleket basshylary mańyzdy jáne erekshe ról atqarady. Onyń ishinde óńirlik pishimderdi nyǵaıtyp, Túrki memleketteri uıymy sııaqty uıymdardy ilgeriletýge belsendi atsalysatyn Qasym-Jomart Toqaev ta bar, - dedi sarapshy.
Ol sondaı-aq Qazaqstan óz memlekettiliginiń turaqtylyǵy synynan ótkenin jáne bul synaqty Prezıdenttiń basshylyǵymen eńsergenin aıtady. Qysqa merzim ishinde ishki qaýip-qater joıylyp, ishki saıası, áleýmettik-ekonomıkalyq, qarjylyq jáne qoǵamdyq salany qamtıtyn aýqymdy reformalar bastaldy.
- Bul reformalardyń mazmunyn azamatqa ashyq kórsetip, olardy júzege asyrý barysynda týyndaıtyn máseleler eskerilip, tıisti ózgerister engiziletin eń mańyzdy elementter sanalady. Munyń barlyǵy azamat pen memleket múddesi arasyndaǵy baılanys deńgeıin arttyrýǵa negiz jasaıdy, - dedi ol.
Sarapshy Qasym-Jomart Toqaevtyń reformalary bir jaǵynan kúshti memleket qurý ıdeıasyna qyzmet etse, ekinshi jaǵynan qazaqstandyqtardyń óz eliniń taǵdyryn basqarýdaǵy belsendiligin arttyrýǵa baǵyttalǵanyn aıtady.
Aıta ketsek, Ózbekstan Ǵylym akademııasy Memleket jáne quqyq ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Ravshan Nazarov ta keıingi 6 jylda Qasym-Jomart Toqaevtyń usynysymen qabyldanyp, óńirdegi yntymaqtastyqty ilgeriletýge sep bolǵan saıası sheshimderge qatysty pikir bildirgen edi. Sarpashy Qazaqstan jahandyq deńgeıde tıimdi dıalog júrgizip, ózekti syn-qaterlerdi sheshý úshin kúsh biriktiretin senimdi seriktes ekenin dáleldegenin aıtty.