Qazaqstannyń bedelin nyǵaıtty: dıplomatııadaǵy tanymal áıelder
ASTANA. KAZINFORM – Halyqaralyq áıelder kúninde syrtqy saıasat qyzmetindegi belgili dıplomat-áıelder, sondaı-aq elimizdi álemniń túkpir-túkpirinde tanytyp júrgen názik jandy dıplomattar týraly áńgimelep berýdi jón kórdik.
Qazaqstandyq dıplomatııanyń qalyptasýy men damý jolyn genderlik teńdik turǵysynan biregeı dep sanaýǵa bolady. Shynynda da, barlyq ýaqytta óz memleketteriniń syrtqy saıası máselelerin áıelderge júrgizýge senip tapsyrǵan elder kóp bolǵan joq. Búgingi tańda syrtqy ister mınıstrleri arasynda olardyń sany 25 paıyzdan aspaıdy. Keńes dáýirinde mundaı pretsedentter sırek boldy. Olardyń qatarynda 1966 jyly Qazaq KSR Syrtqy ister mınıstri Baljan Bóltirikovanyń taǵaıyndalýy bar. Ol BUU trıbýnasyna kóterilgen alǵashqy qazaq qyzy retinde, Bas Assambleıa sessııasynda keńestik dıplomattar delegatsııasynyń múshesi retinde tarıhqa endi.
- B.Bóltirikovanyń jarqyn mansaby ózin dıplomatııalyq salada júzege asyrýǵa umtylǵan kóptegen qazaqstandyq áıelder men qyzdardy shabyttandyrdy desek artyq aıtqandyq emes. Keıingi jyldary sotsıalıstik Qazaqstandaǵy dıplomat áıelderdiń paıyzy joǵary bolmaǵanyna qaramastan, olarǵa jaýapty laýazymdar senip tapsyryldy. Al 20 jyldan astam ýaqyt ótken soń, ıaǵnı 1989 jyly Elshi Aqmaral Arystanbekova Qazaq KSR-inde Syrtqy ister mınıstri boldy. Qazaqstannyń Táýelsizdik alý kezeńi jahandyq syrtqy saıası úderisterdiń tarıhy úshin genderlik teńdikti teńestirý faktisimen erekshelendi: Qazaqstan BUU-ǵa kirgen sátten bastap jalpy 33 jyldyń ishinde 17 jyl boıy elimizdiń atynan osy bedeldi halyqaralyq uıymda áıelder ókildik etti. Osylaısha, BUU janyndaǵy Qazaqstannyń alǵashqy turaqty ókili retinde osy laýazymdy jeti jyl atqarǵan Elshi A. Arystanbekova boldy. Ol sol kezde BUU-ǵa kirgen 176 memleket arasynda tórtinshi áıel elshi boldy, - delingen QR Syrtqy ister mınıstrliginiń málimetinde.
BUU-nyń túrli alańdarynda halyqaralyq quqyq, adam quqyqtary, qaýipsizdik pen beıbitshilikti nyǵaıtý jónindegi mańyzdy bastamalarmen sóz sóılegen Aqmaral Haıdarqyzy bizdiń jas táýelsiz memleketimizdiń halyqaralyq bedelin qalyptastyrýǵa eleýli úles qosty.
Atap aıtqanda, A.Arystanbekovanyń BUU janyndaǵy Qazaqstannyń turaqty ókili retindegi murageri Mádına Jarbosynova boldy. Onyń osy laýazymdaǵy qyzmeti 1999-2003 jyldar aralyǵynda Qazaqstannyń túrli salalardaǵy, ásirese áıelder men balalardyń quqyqtaryn qorǵaýdaǵy kópjaqty yntymaqtastyǵyn keńeıtip, jandandyrdy. 2025-2028 jyldary M. Jarbosynova áıelderge qatysty kemsitýshiliktiń barlyq formalaryn joıý jónindegi BUU Komıtetiniń (CEDAW) múshesi retinde óz qyzmetin halyqaralyq deńgeıde jalǵastyrady.
Taǵy bir tanymal áıel-dıplomat – Elshi Birǵanym Áıtimova 2007 jyldan 2013 jylǵa deıin Qazaqstannyń BUU janyndaǵy turaqty ókili strategııalyq laýazymyn atqardy. Onyń jumysy elimizdiń beıbitshilikti, qaýipsizdikti, genderlik teńdikti jáne turaqty damýdy qamtamasyz etýdegi rólin kúsheıtýge yqpal etti. Onyń jahandyq halyqaralyq kún tártibindegi kóptegen máseleler boıynsha belsendi ustanymy BUU qyzmetiniń qaǵıdattary men halyqaralyq quqyqty ustanatyn el retindegi Qazaqstannyń bedelin nyǵaıtty.
- Beıbitshilik pen qaýipsizdikti qamtamasyz etý máseleleriniń álemdik qoǵamdastyq úshin ózektiliginiń artýy qazaqstandyq dıplomat áıelder men áskerı baıqaýshy áıelderdiń BUU bitimgershilik úderisteri men mıssııalaryna úlken deńgeıde qatysýyna ákeldi. Budan basqa, dıplomat áıelderdiń áleýeti BUU Qaýipsizdik Keńesiniń Beıbitshilik jáne áıelder qaýipsizdigi máseleleri jónindegi 1325-qararyn oryndaý jónindegi Ulttyq is-qımyl josparyn iske asyrýǵa baǵyttalatyn bolady. Qazaqstan Parlamenti Májilisiniń Halyqaralyq ister, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy Aıgúl Quspan qazaqstandyq dıplomatııanyń taǵy bir kórnekti ókili retinde belgili. A. Quspan – bul komıtetti basqarǵan alǵashqy áıel ekenin atap ótken jón. Mundaı joǵary senim oǵan dıplomat mansabyndaǵy kóp jyldyq tájirıbesiniń arqasynda berildi. Ol Qazaqstannyń Belgııadaǵy elshisi, EO jáne NATO janyndaǵy ókildiktiń basshysy bolyp jumys istedi. Onyń dıplomatııalyq toptardaǵy kásibıligi men bedeli Qazaqstan Respýblıkasynyń, sondaı-aq shet memleketterdiń memlekettik nagradalarymen joǵary baǵalanǵan. 2001 jyly A. Quspanǵa Lıýksembýrg Uly Gertsogtiginiń Memlekettik syılyǵy – «Emen táji» ordeni berildi, - dep atalyp ótken QR Syrtqy ister mınıstrligi aqparatynda.
BUU-dan basqa, Qazaqstannyń áıel dıplomattary basqa halyqaralyq uıymdarda belsendi jumys istedi. Mysaly, Elshi Janar Aıtjanova Qazaqstannyń Dúnıejúzilik saýda uıymy men halyqaralyq uıymdardaǵy ókili boldy. Onyń qyzmettik tiziminde Qazaqstannyń Eýropa odaǵyndaǵy jáne Belgııadaǵy, sondaı-aq basqa da elderdegi dıplomatııalyq jumysynan basqa – Qazaqstannyń Ekonomıkalyq ıntegratsııa isteri jónindegi mınıstri, Ekonomıkalyq damý jáne saýda mınıstri laýazymdary bar. Árıne, onyń baı tájirıbesi Qazaqstannyń syrtqy ekonomıkalyq baılanystaryn nyǵaıtýǵa yqpal etti.
Qazirgi kezde Qazaqstan Syrtqy ister mınıstrligi qurylymynda dıplomat áıelderdiń shamamen 22 paıyzy joǵary laýazymdarǵa ıe jáne odan ári mansaptyq ósý úshin úlken áleýeti bar. Sonymen qatar, jyl saıyn olardyń sany artyp keledi. Bul ulttyq dıplomatııadaǵy áıelderdiń kóbeıýine jáne yqpalynyń artýyna negiz bolmaq.
2022 jyldan bastap 24 maýsymda Birikken Ulttar Uıymy Bas Assambleıasynyń bastamasy boıynsha Halyqaralyq dıplomatııadaǵy áıelder kúni atap ótiledi.
Bul kún áıelder kóshbasshylyǵyn aıqyn kórsetýge, dıplomatııalyq saladaǵy jetistikterin moıyndaýǵa jáne sheshimder qabyldaý men saıası ómirdiń barlyq salalarynda áıelderdiń tolyq jáne teń qatysýyna qol jetkizý úshin áli de qajet joldy kórsetýge baǵyttalǵan.