Qazaqstanǵa endaýment qorlar ne úshin kerek

ASTANA. KAZINFORM — Búgin Májilistiń jalpy otyrysynda endaýment qorlardyń jumysyn retteıtin jańa zań birinshi oqylymda qaralady. Resmı ataýy — «Nysanaly kapıtal qorlary týraly» zań jobasy. Osy qujatty talqylap jatqan jumys tobynyń jetekshisi, Májilis depýtaty Juldyz Súleımenovamen suhbattasqan edik.

— Juldyz hanym, áýeli endaýment qor degenniń eldegi qaptaǵan qorlardan aıyrmashylyǵy týraly aıtaıyqshy. Qazaqstanda dál qazir neshe endaýment qor bar?

— Endaýment qordyń túrli qorlardan basty aıyrmashylyǵy ınvestıtsııalyq tabysyn ǵana jaratýǵa bolatynynda. Mysaly, bir endaýment qor ashtyńyz deıik. Oǵan nıettesterińiz ben túrli demeýshiler júzdegen mıllıon teńge kómek aýdarýy múmkin. Siz qordy endaýment qor dep ataǵandyqtan donorlar aýdarǵan aqshanyń bir de bir tıynyn jumsaı almaısyz. Búkil qordyń shotyndaǵy aqshany túrli qundy qaǵazdar men oblıgatsııalarǵa, startap jobalarǵa ınvestıtsııa retinde salasyz. Osy ınvestıtsııalardan túsken kiristi ǵana qordyń jarǵysynda kórsetilgen qaıyrymdylyq baǵdarlamasyna jumsaı alasyz. Endaýment qor týraly eń birinshi bilýimiz kerek dúnıe osy.

Qazaqstanda qazir shamamen 20-dan astam endaýment qor tirkelgen.

Keıingi kezde endaýment qorlar joǵary oqý oryndarynyń bilim berý qyzmetin qoldaý úshin ǵana emes, basqa da salalarda ashyla bastady. Mysaly, Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń bastamasymen qazaq tilin qoldaýǵa arnalǵan arnaıy endaýment qor quryldy. Sondaı-aq Ulttyq ǵylymı kardıohırýrgııa ortalyǵy janynan ashylǵan «Júrek ortalyǵy» medıtsınalyq endaýment qory bar.

AQSh nemese Ulybrıtanııa sııaqty damyǵan elderde endaýmentter júzdegen jyl boıy jumys istep keledi. Olardyń qyzmeti naqty rettelgen. Al donorlarǵa beriletin salyqtyq yntalandyrýlar jeke sektor men nıetti demeýshilerdiń belsendi qatysýyna yqpal etedi.

AQSh-ta ýnıversıtet endaýmentteriniń jıyntyq qarjy kólemi 800 mlrd dollardan asady. Al Ulybrıtanııada Oksford ýnıversıtetiniń endaýmenti shamamen 7,5 mlrd fýntqa jetken.

— Endaýment qorlar búginge deıin qaıyrymdylyq qorlary týraly zań aıasynda jumys istep keldi. Astana halyqaralyq qarjy ortalyǵyna tirkelip, brıtan zańnamasy boıynsha jumys istep jatqandary da bar. Osyndaı múmkindikter bola tura «Endaýment qor týraly» zań qabyldaýǵa qandaı qajettilik týyndap otyr?

— Ondaı qajettilik qoldanystaǵy zańnamanyń shekteýleri men kemshilikterinen týyndaıdy. Búginge deıin endaýment qorlar «Qaıyrymdylyq qyzmet týraly» zań aıasynda jumys istep keledi. Arnaıy zańnamanyń joqtyǵy endaýment qorlardyń ınvestıtsııa tartý múmkindikterin shekteıdi.

Nysanaly kapıtaldy tıimdi ınvestıtsııalaý úshin ashyqtyq pen qarjynyń tıimdi jumsalýyn retteıtin quqyqtyq tetikter qajet. Jańa zań jobasy osy máselelerdi retteıdi.

Sonymen birge, jeke ınvestıtsııalardy tartýǵa jáne bilim berý, ǵylym men ınnovatsııa salalarynda uzaq merzimdi qarjylandyrýdy qamtamasyz etýge jol ashady.

— Bizde bálenshe áýlıeniń atyndaǵy qor, túgenshe batyrdyń atyndaǵy qor deıtin qurylymdar kóp qoı. Bir ǵana Abaıdyń atyn jamylǵan birneshe qor bar. Endaýment qor týraly zańnyń aıasynda osyndaı qorlardyń jumysyn birizdendiretin qosymsha baptar ázirledińizder me?

— Abaı Qunanbaıuly sekildi tanymal tulǵalardyń esimin paıdalanatyn qorlar Azamattyq kodekste belgilengen jalpy normalarǵa baǵynýy tıis. Atap aıtqanda, memlekettik rámizder men tanymal tulǵalardyń atyn ruqsatsyz jáne teris maqsattarda, ásirese kommertsııalyq paıda tabý úshin paıdalanýǵa tyıym salynady.

Azamattyq kodekstiń 150-babynda tarıhı tulǵalar men sımvoldardyń ataýyn paıdalanýǵa qatysty normalar kózdelgen. Bul bap ataýlardy qoldaný basqa adamdardyń quqyqtaryna nuqsan keltirýi nemese shatastyrýǵa sebep bolýy múmkin jaǵdaılarda, sondaı-aq kommertsııalyq maqsatta qoldanýǵa jol bermeıdi.

Sonymen birge, Zań jobasynyń 10-baby 1-tarmaǵyna sáıkes Endaýment qoryn qurý kezinde benefıtsıardyń, ıaǵnı adresattyń belgili bir aýrýhana, mektep nemese ýnıversıtettiń jazbasha kelisimi qajet. Bul norma depýtattyq korpýstyń usynysymen jumys tobynda qabyldandy. Tanymal tulǵalardyń atyn teris pıǵylda paıdalanýǵa jol bermeıdi.

— Sizder zań jobasynda endaýment qor qurýǵa qajet bastapqy kapıtaldyń eń tómengi shegi belgilengen be?

— «Nysanaly kapıtal qorlary (endaýment qorlar) týraly» zań jobasynda endaýment qor qurý úshin bastapqy kapıtaldyń eń tómengi shegi belgilenbegen. Bul qordy erikti negizde qurý múmkindigin bildiredi, ıaǵnı, bastapqy kapıtal kólemin ıkemdi túrde belgileýge bolady.

Sonymen birge, zań jobasynda endaýment qordyń kólemi 10 000 aılyq eseptik kórsetkishten (39 mln 620 myń teńge — red.) asqan jaǵdaıda, mundaı qorlar qosymsha talaptardy oryndaýy qajet.

— Zań jobasynda endaýment qordyń ınvestıtsııalyq saıasatymen baılanysty qandaı shekteýler, talaptar bar? Qordyń quryltaıshylary aqshany qandaı salalarǵa ınvestııa retinde sala alady?

— Endaýment qorlardyń aktıvteri retinde tek aqshalaı qarajat qana emes, jyljymaıtyn múlik, baǵaly qaǵazdar men zııatkerlik menshik obektileri de qarastyrylǵan. Qor ýákiletti organ bekitetin úlgi negizinde jasalǵan jarǵy boıynsha jumys isteıdi. Zań jobasy qordyń basqarý qurylymyn belgileıdi. Ol mynandaı: qamqorshylyq keńes — joǵary organ, atqarýshy organ jáne ishki aýdıt qyzmeti. Qamqorshylyq keńes basqarý strategııasyn aıqyndap, ınvestıtsııalyq deklaratsııany jáne qarjylyq jospardy bekitip, qarajattyń maqsatty paıdalanylýyn baqylaıdy, basqarýshy kompanııany tańdaý sheshimderin qabyldaıdy.

Zań jobasyna «endaýment qorlardyń qaıyrymdylyq baǵdarlamalarynda qarastyrylǵan qaıyrymdylyq» uǵymy engizildi. Bul uǵym ınvestıtsııalyq kiris esebinen qarjylandyrylatyn qaıyrymdylyq kómekti júzege asyrý merzimderi men tártibin qamtıtyn sharalar júıesi dep naqtylandy. Mundaı túsindirme «QR Qaıyrymdylyq týraly» Zańmen qaıshylyqtardy jáne shatasýdy bolǵyzbaý úshin engizildi.

Al qaıyrymdylyq baǵdarlamalary myna salalardy qamtı alady: bilim, ǵylym jáne ınnovatsııalyq qyzmet, buqaralyq sport, dári-dármekpen qamtamasyz etý, medıtsınalyq qyzmetter jáne halyqty áleýmettik qorǵaý.

Árbir endaýment qordyń qaıyrymdylyq baǵdarlamasy bólek ázirlenip, bekitiledi. Paıda alýshy, ıaǵnı adresat endaýment qordan alynǵan qarajatty bekitilgen qaıyrymdylyq baǵdarlama boıynsha ǵana jáne endaýment qor qalyptastyrǵan baǵyttar boıynsha ǵana paıdalana alady.

Endaýment qordyń qarajatyn tıimdi jáne kásibı deńgeıde basqarý úshin arnaıy lıtsenzııasy bar kásibı basqarýshy kompanııalarǵa senimgerlik basqarý ınstıtýty engiziledi. Endaýment qor ınvestıtsııalyq kirisi 15 000 AEK (59 mln myń teńge — red.) jetkende aktıvterin senimgerlik basqarýǵa beriletin edi. Jańa redaktsııada 15 000 AEK emes, 10 000 AEK-te senimgerlik basqarýǵa beriletin boldy. Bul — depýtattyq korpýstyń túzetýi.

Sonymen birge, depýtattar barlyq qurylǵan endaýment qorlarǵa táýelsiz aýdıt júrgizetin norma engizdi.

Ákimshilik basqarýǵa kóp qarajat ketpes úshin, qarajat naqty áleýmettik baǵdarlamalarǵa jumsalýy úshin ákimshilik shyǵystarǵa shekteýler qataıtyldy: burynǵy redaktsııada ınvestıtsııalyq tabystyń 30% jáne teris ınvestıtsııalyq tabys bolǵan jaǵdaıda aktıvterdiń ortasha qunynyń 1% bolsa, qazir 15% jáne 0,5% bolyp belgilendi.

— Bul zańnyń uzaq merzimdi nátıjesi qandaı bolady dep oılaısyz?

— Eń bastysy, endaýment qorlar — bilim, ǵylym, ınnovatsııalyq saıasat, medıtsına, dári-dármek, áleýmettik qoldaý baǵdarlamalaryna arnalady.