QAZAQSTANDYQ BATYRLAR: Temir Masın

ASTANA. QazAqparat - Keńes Odaǵynyń Batyry Temir Masın 1907 jyly Bókeı ordasynda dúnıege kelse, 1947 jyly Oral qalasynda kóz jumdy.

Qazirgi Jáńgir han atyndaǵy tarıhı mektepte bilim alǵan Temir Jantekeuly keıin osyndaǵy pedtehnıkýmdy bitirdi. Sosyn muǵalimdik jolyn bastaǵan ol bul qyzmette de belsendiligimen kózge túsip, soǵysqa deıin-aq mektep dırektory, aýdandyq oqý bóliminiń meńgerýshisi, MTS bastyǵynyń saıası jumys jónindegi orynbasary qyzmetterin atqaryp úlgeredi.

Uly Otan soǵysynyń alǵashqy kúninen bas­tap-aq maıdanǵa attanǵan ol 1941 jyl­dyń shildesinen 1945 jylǵa deıin qatardaǵy jaýyngerden maıorǵa deıin kóterilip, áskerı joldan ótken. 51-atqyshtar dıvızııasy 3-polkinde saıası jetekshi bolǵan ol únemi aldyńǵy shepke suranýmen boldy. 1942 jyly kishi leıtenanttar kýrsyn bitirgennen keıin 922-atqyshtar polki­niń (250-atqyshtar dıvızııasy, 3-ar­mııa, 1-Belorýssııa maıdany) rota komandıri bolyp taǵaıyndalady. Te­mir Masın urys barysynda talaı ret júrekjutqan qolbasshy ekenin tanyta bildi.

1944 jyly maýsymnyń 25-inde eki pýlemet stanogynyń rascheti jáne vzvod jaýyngerlerimen birge ol Ve­lıkaıa Lıada- Ozerana (Rogachev aýdany, Gomel oblysy) jolynda nemisterdiń qarsy shabýylyna toı­tarys berdi. Degenmen ómirindegi eń basty da sheshýshi shaıqasy 1944 jyly shildeniń 1-inde ótip edi.

Sol kúni Mogılev-Mınsk jolyn Staromartıanov derevnıasy tusynan basyp alý jóninde buıryq beriledi. Kapıtan T.Masınniń rotasy ózi júretin eki zeńbirektiń kómegimen nemister ornalasqan beki­niske tutqıyldan shabýyl jasap, joldy jaýdan tartyp alady. Kúshi basym jaý strategııalyq mańyzdy nysandy qaıtkende de qaıtaryp alý úshin úzdiksiz shabýyl jasaıdy. Biraq keńes jaýyngerleri boı bermeıdi. Rota jaýdyń segiz qarsy shabýylyna tótep berip, fashısterdi úlken shyǵynǵa ushyratty: nemistiń 800 soldaty men ofıtseri mert bolyp, 74 avtokóligi men 43 mototsıkli isten shyǵady. Temir Masın basynan qatty jaraqat alǵanyna qaramastan, qosymsha kúsh kelgenshe rotany basqaryp, saptan ketpeıdi. Berilgen jaýyngerlik tapsyrmany úlgili oryndaǵany úshin T.J.Masınge 1945 jylǵy naýryzdyń 24-inde Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berildi.

Batyl komandır Lenın, ja­ýyn­ger­lik Qyzyl Tý, Dańq ordenderi­­men, medaldarmen marapattalǵan.

1945 jyldyń shildesinde gvar­dııa maıory T.Masın beıbit eńbekke oraldy. Ol Taıpaq aýdandyq partııa komıtetiniń ekinshi hatshysy bolyp saılandy. Óziniń bar kúsh-jigerin soǵys­tan kúızelgen eldiń hal-ahýalyn jaqsar­týǵa jumsady. Osylaısha ómir joly jalǵasa berer me edi kútpegen jaǵdaı kılikpegende.

1947 jyldyń maýsymynda Azynabaı-Taıpaq dalasynda joıqyn órt boldy. T.Masın barlyq kúsh pen tehnıkany jumyldyra otyryp, órtpen aıanbaı kúresti. Órt sóndirildi, alaıda Temir Masınniń ózi adamdardy qutqara júrip, aýyr kúıik aldy, Dárigerlerdiń qanshama kúsh salǵanyna qaramastan, 1947 jylǵy tamyzdyń 8-inde qaıtys boldy.

Batyr Oral qalasynda jerlengen, qabiri basyna, sondaı-aq Bókeı ordasy aýdany ortalyǵy Saıqyn aýylynda eskertkish ornatylǵan. Qalada onyń atynda kóshe, Bókeı ordasy aýdanynda orta mektep bar. Aqjaıyq aýdanynyń Bazartóbe aýylynda batyrdyń músini qoıylǵan.

Oraldyq belgili jýrnalıst Tıhon Álipqalı oblystyq teleradıokomıtette jumys istep júrgen kezinde Uly Jeńistiń 30 jyldyǵy qarsańynda batysqazaqstandyq Keńes Odaǵynyń Batyrlary Sálim Aıtqulov pen Nıkolaı Chýrıkovty Oral qalasyndaǵy Temir Masın beıiti basynda telehabarǵa túsirgenin aıtady. Sonda Sálim Neǵmetuly: -Órtke sharpylǵan sátine de kýámin. Kıimi túgel janyp ketken. Tula boıynda saý jer joq. Júresinen eki tizesin qushaqtap, esi kiresili-shyǵasyly teńselip otyr eken. Batyrlardyń arasynda da alabóten, asqaq tulǵalanyp turatyn edi-aý, jaryqtyq! - dep kózine jas irikken eken. Mine, Batyrlar bir-birin osylaı qasterleı bilgen. Endeshe, Temir Masındi eki márte Batyr dese de bolady.

Jyl saıyn Jeńis kúni meıramynda batysqazaqstandyqtar Oraldaǵy Temir Masın músinine de taǵzym etip, gúl shoqtaryn qoıady.