Qazaqstandyq jaýyngerdiń týǵan-týystaryna tósbelgiler tabystaldy
ASTANA. KAZINFORM — Ekinshi dúnıejúzilik soǵysta erlikpen qaza bolǵan 9 birdeı qazaqstandyq jaýyngerdiń týǵan-týystaryna tósbelgiler tabystaldy. Olar «Memorıaldy aımaq» izdestirý tobymen birlesip, batyr babalarynyń beıitin izdegen. Saltanatty sharaǵa Qazaqstannyń ár óńirinen batyrlardyń urpaǵy jınaldy.
Aqnur Taıshybaevanyń ákesi Kálmen Taıshybaev 1941 jyldyń kúzinde 32 jasynda «Qyzyl ásker» qataryna qabyldanyp, qan maıdanǵa attanǵan. Otbasynyń asyraýshysy sarbaz bolyp sapqa turǵanda Aqnur apa 1,8 aı bolǵan sábı edi. Al, sińilisi áli ómirge kelmegen-di. Aıtýynsha, alǵashynda maıdangermen hat-habar almasyp turǵan. Keıin aradaǵy baılanys úzilgen. Sońǵy ret Týla qalasyna bara jatyrmyz degen habarlama kelgen. Odan keıin kóz jazyp qalypty.
— Ákemniń ómirden ótkenin anama 1942 jyldyń aqpanynda ǵana aıtypty. Onyń ózinde maıdanda qaza tapty dep emes, iz-tússiz joǵalyp ketti degen habarlama kelgen. Al, men ájemniń qolynda óstim. Áli esimde, 1945 jyly jeńis týy jelbiregende barlyǵy qýanyp toılap jatty. Soǵystan aman oralǵandar parad jasady. Sol kezde men 6 jastaǵy balamyn. Ájem ekeýmiz elge oralǵan sarbazdardan ákem týraly suraıtynbyz. Kórdim, bildim degen jan bolmady. Osy ýaqytqa deıin izdestirdik. Bizdiń qolymyzdaǵy qujattarmen arhıvtegi derekter kóp jaǵdaıda sáıkes kelmedi, - deıdi keıýana.
Astana qalasyndaǵy «Memorıaldy aımaq» izdestirý jasaǵy osydan týra 5 jyl buryn Kálmen Taıshybaevtyń Týla oblysyna qarasty Volohova aýylynda jerlengenin anyqtaǵan. Іle, birden urpaǵyna habar beredi. Osylaısha Aqnur apa araǵa 79 jyl salyp tynymsyz izdeýdiń arqasynda ákesiniń jatqan jerip taýyp zıarat etedi. Bala-shaǵa nemerelerin ertip, batyr babasynyń basyna elden topyraq aparyp salypty. Sondyqtan óshken úmitimdi qaıta jaqqan «Memorıaldy aımaq» uıymyna alǵysym sheksiz, dep aǵynan jaryldy ol.
— Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy Rýzaı aýdanynyń qyzy Altynshash Syzdyqova bizdiń famılııany biletin. Reseıdiń Volohov degen jerinen Taıshybaev degen kisiniń atyn kóripti. Eskertkishi tur eken. Sizderge kim bolady dep surapty sińilimnen. Al, sińilim maǵan habarlasyp, bálen jyl ákemizdi izdep edik, búgin mine qýanyshty habar keldi. Sondaı jerde baýyrlastar zıratyna jerlenipti dep súıinshi surady. «Ákem kórden tirilip kelgendeı» qatty qýandym. Ákemizdiń qaıda jatqanyn taba almaı ketetin bolsam, sender izdeńder dep nemerelerime ylǵı amanat etip aıtyp otyratynmyn. Osy kúndi kórýdi buıyrtypty. Sodan byltyr otbasymyzben baryp qaıttyq. Súıegin elge ákelip, arýlap jerleıik dep edik, bizge ruqsat bermedi. Dese de týǵan jerdiń topyraǵyn jetkizdim. Sondyqtan, meniń bir armanymdy oryndaǵan izdestirý jasaǵyna alǵysymdy bildiremin, — dedi aqjaýlyqty áje.
Al, bul medaldar jeńistiń 80 jyldyǵyna arnalǵan mereıtoılyq tósbelgiler emes. Bul maıdan dalasynda jer jastanǵan batyrlarǵa «Eren erligi men Otan aldyndaǵy adaldyǵy úshin» berilip otyr. «Memorıaldy aımaq» izdestirý jasaǵynyń bastamasymen qolǵa alynǵan. Tizimde sońǵy jyldary jerlengen jeri anyqtalǵan 9 birdeı jaýynger bar. olar qan maıdanǵa Qazaqstannyń túkpir-túkpirinen attanǵan.
— Endi bul is-sharada maıdan alańynda shaıqasyp, erlikpen qaza bolyp, iz-tússiz joǵalǵan. Keıin izdestirý toptarymen tabylǵan qazaqstandyq jaýyngerlerdiń otbasylaryna izdestirý tobynyń atynan medaldar tabystaý rásimi ótip jatyr. bul sharanyń mańyzy óte zor. Shaıqas alańynda qaza bolǵan atalaryn izdep kelgen, týǵan-týystaryn erekshelep kórsetý maqsatynda jastarǵa úlgi bolý maqsatynda áskerı-patrıottyq tárbıe berý maqsatynda uıymdastyryp otyrmyz. Maıdan dalasynan áli kúnge deıin 26 myńnnan astam qazaqstandyq sarbaz iz-tússiz joǵalǵan bolyp eseptelinedi. Sol sebepti osyndaı izdestirý toptarynyń jasaqtarynyń qyzmetteri, jumystary óte mańyzdy búgingi tańda. Jáne de mýzeı retinde sol izdestirý jasaqtarynyń qyzmetine ózimizdiń úlesimizdi qosyp, ıyq tirese jumys istep kelemiz. Seriktestigimiz ári qaraı da jalǵasa beredı, - deıdi QR memlekettik áskerı-tarıhı mýzeıiniń bastyǵy Dáýlet Qydyrov.
«Memorıaldy aımaq» izdestirý jasaǵy 1978 jyly qurylǵan eń alǵashqy qoǵamdyq birlestik. Osy ýaqyttyń ishinde atalmysh toptyń bastaýymen júzdegen jaýyngerdiń máıiti tabylyp, kópke deıin beımálim bolyp kelgen esimder anyqtaldy. Al, el Táýelsizdigin alǵaly beri 3 myńnan astam sarbazdyń jerlengen jerin anyqtap, qulpytas ornatqan. Alda áli atqarar jumys shash etekten. Áli kúnge deıin 260 myńnan astam qazaqstandyq sarbazdyń qaıda jerlengeni belgisiz.
— Batyrlardyń esimin ulyqtaý — bizdiń perzenttik paryzymyz. Osy ýaqytqa deıin qanshama batyr babamyzdyń beıitin taýyp, keıbirin elge ákelip arýlap jerledik. Al, búgin batyrlardyń urpaǵyna arnaıy tósbelgilerdi tabystap otyrmyz. Bul meniń, jalpy aıtqanda bizdiń ujymnyń kópten bergi armany edi. Aldaǵy ýaqytta mundaı sharalardy dástúrli túrde ótkizip turatyn bolamyz, - deıdi «Memorıaldy aımaq» izdestirý jasaǵynyń jetekshisi Maıdan Qusaıynov.
Qazir Qazaqstanda 6 birdeı izdestirý jasaǵy jumys isteıdi. Olardyń maqsaty — bir, jospary — aıqyn. Olar Reseı, Ýkraına, Belarýs jáne Qazaqstannyń birneshe óńirinde zertteý jumystaryn júrgizip, oń nátıjelerge qol jetkizip keledi.
Tarıhqa kóz júgirtsek, 1941-1945 jyldar aralyǵynda 1,5 mıllıonǵa jýyq qazaqstandyq ásker qataryna shaqyrylyp, qan maıdanǵa attanǵan. Onyń 600 myńnan astamy erlikpen qaza taýyp, 300 myńǵa jýyǵy habar-osharsyz ketken. Al, qalǵany elge aman oralǵan. Jalpy, burynǵy Keńes Odaǵynyń 27 mıllıonǵa jýyq adamyn jalmaǵan qandy qyrǵynǵa elimizden attanǵandardyń ishinen 500-den astam jaýynger 1934 jyly bekitilgen eń joǵarǵy Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyn ıelengen bolatyn, onyń 100-den astamy — qazaqtar.
Buǵan deıin Ulttyq ulan sarbazdary 101 jastaǵy ardagerdi Uly jeńistiń 80 jyldyǵymen quttyqtaǵanyn jáne Jeńistiń 80 jyldyǵyna oraı soǵys ardagerlerine tólenetin tólemaqy mólsheri 2,5 esege ulǵaııatynyn jazǵan bolatynbyz.