Qazaqstandaǵy lańkestik oqıǵalar «qalypty salafılik» degen uǵymdy joqqa shyǵardy - Aınur Ábdirásilqyzy
- Aınur Ábdirásilqyzy, qazir dinı ahýal máselesi qoǵam nazarynda turǵan ózekti taqyryptardyń biri ekeni ózińizge belgili. Osy oraıda ózińiz basqaryp otyrǵan ortalyqtyń elimizdegi dinı ahýaldy zerttep-zerdeleý barysyndaǵy qyzmetimen oqyrmandy tolyǵyraq tanystyrsaq degen oıdamyz. Jalpy, eldegi dinı ahýaldy zerdeleý qalaı júzege asyrylady?
- Árbir zerdeleý jumysy ǵylymı-teorııalyq jaǵy men qoldanbaly-tájirıbelik qyry qatar qarastyrylyp, keshendi túrde júzege asyrylǵanda ǵana tıimdi ári shynaıy nátıje beredi. Sondyqtan bizdiń ortalyq birinshi kezekte dinı ahýaldy zerdeleýdiń otandyq jáne sheteldik tájirıbesin zerttep, osy baǵytta ádistemelik quraldar men aqparattyq-anyqtamalyq materıaldar ázirleý jumystarymen aınalysady.
Sonymen bir mezgilde jasaqtalǵan ádisteme negizinde dinı ahýaldy zerdeleý ortalyqtanǵan túrde júzege asyrylyp otyrady. Bul oraıda elimizdegi dinı ahýaldy zerdeleýdiń eki negizgi tetigi qalyptasqan. Birinshisi - aǵymdaǵy aqparattyq-taldamalyq zertteýler, ekinshisi - tájirıbelik (óńirlik) zertteýler.
Aǵymdaǵy zertteýler dinı jáne dinı emes BAQ-tar men ǵalamtor resýrstaryna turaqty túrde júrgiziletin monıtorıngtiń qorytyndylaryn, jergilikti ákimdikter janyndaǵy Din isteri basqarmalary men Din máseleleri jónindegi zertteý mekemeleriniń qyzmet nátıjelerin, dinı birlestikterdiń is-áreketin, oryn alǵan oqıǵalar men uıymdastyrylǵan sharalardy, sarapshylar qaýymdastyǵynyń zertteýleri men tujyrymdaryn, shetelderdegi dinı ahýaldy esepke ala otyryp, aı saıyn júrgiziledi.
Al tájirıbelik-óńirlik zertteýlerdiń jóni bólek. Bul - bizdiń ortalyq qyzmetkerleriniń aptalap-aılap, at ústinen túspeı júrip, elimizdiń túkpir-túkpirin aralap, turǵyn halyqpen tikeleı júzdesip jasaıtyn arnaıy issaparlyq zertteýleri.
Tájirıbelik zertteýlerge kirispes buryn bizdiń tarapymyzdan birinshi kezekte óńirlerdegi dinı ahýaldy tikeleı qadaǵalaıtyn jergilikti ákimdikter janyndaǵy Din isteri basqarmalary men Din máseleleri jónindegi zertteý mekemeleri júrgizgen jumystar men áleýmettanýlyq zertteýler qorytyndysyna taldaý jasalady. Óńirlerge barǵannan keıin osy taldaýdyń shynaıy ahýalmen sáıkestigi salǵastyryla tekseriledi.
Osy maqsatta jergilikti turǵyn halyqtyń ártúrli sanatymen kezdesýler ótkizilip, fokýs-toptyq taldaý jumystary júrgiziledi. Saýalnamalar alynyp, suraq-jaýap pishimindegi sharalar uıymdastyrylady. Jergilikti baspa jáne elektrondyq BAQ jarııalanymdary zerdelenedi. Dinı birlestikter men olardyń janyndaǵy qaıyrymdylyq qorlar qyzmeti taldanady. Dástúrli emes dinı aǵymdar ókilderiniń is-áreketi zerttep-zerdelenedi.
Osy jumystardyń nátıjelerine taldaý jasala otyryp, jergilikti dinı ahýaldyń naqty jaı-kúıi jaıly qorytyndy shyǵarylady. Boljam ǵana jasalmaıdy, bolashaq baǵyttar da belgilenedi, qaı salada basym jumys júrgizip, nendeı sharalardy jetildirý qajettigi aıqyndalady. Sandardy sóıletsek, 2015 jyly óńirlerge jasalǵan issaparlar barysynda 183 is-shara ótkizilip, 10283 turǵyn qamtylǵan, 2105 qatysýshydan saýalnama alynǵan bolatyn. Al zertteý qorytyndylary Din isteri komıteti men tıisti memlekettik organdarǵa berilip qana qoıǵan joq, kezeń-kezeńimen BAQ betterinde maqala, suhbattar túrinde jaryq kórip, jurtshylyq nazaryna usynylyp ta úlgerdi.
- Ózińiz aıtyp ótken turǵyn halyqtyń ártúrli sanattaryna kimder jatady? Óńirlik zertteýler jyl boıy júrgizile me, álde naqty bir merzimge josparlana ma?
- Dinı birlestikter ókilderi, meshit jamaǵaty, eńbek ujymdary, stýdent jastar, mektep oqýshylary, «Dintaný negizderi» pániniń muǵalimderi, memlekettik qyzmetkerler, aqparattyq-túsindirý toptarynyń músheleri, áıelder aýdıtorııasy, jumyssyzdar, ózin-ózi jumyspen qamtyǵandar, túzetý mekemesinde jazasyn óteýshiler - osy atalǵan toptardyń barlyǵy múmkindiginshe kóbirek aýqymda zerdeleý jumystarynda qamtylady.
Ár aýdıtorııamen jumys júrgizýdiń ózindik erekshelikteri men qıyndyqtary bar. Dinı ahýaldy túsiný jáne baǵalaý deńgeıi ártúrli, qyzyqtyratyn máseleleri san alýan, qundylyqtary da qabysa bermeıtin árbir top úshin ózine tán til, taqyryp, ádis qajet. Saýalnamalar da toptarǵa qaraı túrlenip otyrady. Zerdeleý jumystaryn júrgizýdiń ózi bir tóbe bolsa, nátıjelerdi taldaýdyń ózi bir sala.
Merzimi jónindegi saýalyńyzǵa kelsek, óńirlik zertteýlerdi biz ótken jyly óz usynysymyzben alǵash ret tájirıbege engizip, sáýir-qarasha aralyǵyndaǵy segiz aı kóleminde júzege asyrǵan bolatynbyz. Bıylǵy jyly bul jumysty tamyz-qarasha aralyǵyna josparlap otyrmyz.
Biraq óńirlik zertteý tájirıbesi tek arnaıy issaparlyq zertteýlermen shektelmeıdi. Ortalyqqa jyl boıy elimizdiń barlyq aımaǵynan Aqparattyq-túsindirý toptary quramynda dárister oqý jáne top múshelerine arnalǵan oqytý semınarlaryn ótkizý jóninde suranystar kóptep túsedi. Taqyryptyq baǵytyna qaraı mundaı sharalarǵa mamandardy iriktep jiberip otyramyz. Sonymen qatar Din isteri komıtetiniń josparly aqparattyq-túsindirý sharalaryna da qatysyp, el aımaqtaryn jıi aralaımyz. Keı jaǵdaıda jekelegen óńirlerde birneshe mamanymyzdyń qatysýymen eki-úsh kúndik semınarlar ótkizemiz. Osyndaı sharalar barysynda da zerdeleý jumystaryn qosa qamtyp, taldaýlar men saýalnamalar júrgizemiz. Keshendi túrde júrgizilgen barlyq jumystar nátıjesinde birtutas qorytyndy jasalady.
- Dinı ahýaldy zerdeleýdiń qyzyq ta qıyn sala ekeni áńgimeńizden aıqyndalyp otyr. Biraq Ortalyq qyzmeti bul aıtylǵandarmen shektelmeıtini belgili. Oqyrmandarǵa tolymdyraq málimet berý úshin qyzmetterińizdiń ózge de qyrlaryna sholý jasap ótseńiz.
- Bizdiń ortalyqta elimizdegi dinı ahýal monıtorıngimen qatar din salasyndaǵy ǵylymı-qoldanbaly zertteýler júrgizilip, dinı ádebıetter men aqparattyq quraldarǵa, dinı maqsattaǵy zattarǵa dintaný saraptamasy júrgiziledi. Din máselelerine, dinı birlestikter qyzmetine, dinı bilim men dintaný saraptamasyna qatysty aqparattyq-anyqtamalyq jáne ádistemelik materıaldar, zertteý eńbekteri, taldaý jumystary ázirlenedi.
Respýblıka kóleminde qurylyp, árbir óńirde jumys istep kele jatqan Din máseleleri jónindegi aqparattyq-túsindirý toptarynyń jumystaryna tikeleı qatysý jáne ádistemelik kómek kórsetý de bizdiń ortalyqtyń mindetine jatady. Budan tys ártúrli memlekettik mekemelerde - quqyq qorǵaý organdary, áskerı qurylymdar, bilim jáne ǵylym mekemeleri, medıtsına salasyndaǵy ujymdarda suranys boıynsha dinı ahýaldyń ózekti máselelerine qatysty dárister oqımyz.
Josparly oqytý semınarlary men túrli pishimdegi is-sharalar uıymdastyrý, jastar men áıelder aýdıtorııasyna qatysty maqsatty jumystar júrgizý ortalyq jumystarynyń eleýli bir bóligi bolyp tabylady. Sonymen qatar resmı saıtymyz ben áleýmettik jelilerde aqparattandyrý jumystaryn júrgizemiz.
Joǵaryda atalǵan baǵyttar boıynsha kóptegen basylymdar ázirlep, aýmaqtyq Din isteri basqarmalary arqyly el kólemine taratamyz. Ótken jyldyń ózinde ǵana eki tilde qatar ázirlengen «Dintaný negizderi» pániniń oqytýshylaryna arnalǵan ádistemelik qural, mektep dırektorlaryna, oqý oryndarynyń basshylaryna, kámeletke tolmaǵandardyń isi jónindegi ınspektorlarǵa arnalǵan «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy memlekettik-konfessııalyq qatynastar» atty qosymsha qural, «Din salasyndaǵy ózekti máseleler jónindegi 20 suraq-jaýap» serııasynyń jeti shyǵarylymy, «Dintanýshy-sarapshynyń ústel kitaby», «Zaıyrly memleket jáne din qatynastary: teorııasy men tájirıbesi» atty aqparattyq-anyqtamalyq materıal, «Óńirlerdegi dinı ahýaldy zerdeleýdiń tájirıbelik máseleleri» atty ádistemelik usynymdar, «Qazaqstandaǵy dinı ahýal máseleleri» atty zertteýler jınaǵy, «Imamǵa kómekshi» ústel kitaby jáne «Dintanýlyq zertteýler» sekildi jıyrmadan astam irgeli eńbekter jaryq kórdi.
- Osy tustan saýalymyzdy qazirgi qoǵamda keńinen talqylanyp otyrǵan máselelerge oıystyrsaq. Sońǵy kezeń oqıǵalary lańkestik taqyrybyn kún tártibinen túsirmeı otyr. Aqtóbedegi jaǵdaıǵa qatysty kóptegen materıaldar jaryq kórdi. Sizdiń de «Aqtóbe oqıǵasy salafıliktiń qaýiptiligin aıqyn dáleldedi» atty maqalańyz kópshilik tarapynan qyzý talqylandy. Osy oraıda Aqtóbede lańkestiktiń oryn alýyn óńirdegi quqyq jáne din salasyndaǵy mamandardyń tıisti deńgeıde jumys júrgize almaýynan dep baǵalaýshylarǵa qandaı pikir aıtar edińiz?
- Kemshiliksiz qyzmet tarıhta bolmaǵan. Ár salanyń kúrdelilik deńgeıine sáıkes óz qıyndyqtary, turaqty túrde týyndap otyratyn kúrmeýli máseleleri bolady. Ol - memleket tirshiliginiń ajyramas zańdy úderisi.
Al Aqtóbedegi oqıǵany sala mamandarynyń tıisti deńgeıde jumys júrgizbeýiniń saldary degen pikirmen múlde kelispeımin. Ádette sol salanyń tynys-tirshiliginen beıhabar adamdar ǵana osyndaı ústirt áńgimege áýes keledi. Ádilettilik úshin aıtaıyn, tek din salasyna toqtalar bolsam, elimizdegi on alty óńirdiń ishinde qyzmet belsendiligi jóninen aqtóbelik áriptesterimiz oq boıy ozyq tur der edim. Bul óńirde jergilikti ákimdik quramyndaǵy Din isteri basqarmasy, onyń bastamasymen ashylǵan «Ansar» ońaltý ortalyǵy, jergilikti quqyqtyq baqylaý organdary jáne Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy fılıaldarynyń birlesken jumysy jaqsy jolǵa qoıylǵan. Sońǵy tórt jylda óńirdegi dinı ahýaldyń turaqtanýy - osy qurylymdardyń orasan zor kúsh-jigeriniń nátıjesi.
Elimizde teris pıǵyldy jáne radıkaldy aǵymǵa arbalǵandardy raıynan qaıtarý jónindegi alǵashqy ádistemelik quraldy jasaqtaǵan jáne ony tájirıbe júzinde qoldanyp, eleýli nátıjege qol jetkizgen de aqtóbelik mamandar bolatyn.
- Endeshe, «nege dál osy óńirde lańkestik qaıta bas kóterdi?» degen saýaldyń kókeıde turǵany aıqyn, soǵan keleıik.
- Ol óńirdiń tutastaı alǵandaǵy ahýalyna baılanysty másele. 2011-2012 jyldardaǵy lańkestiktiń eń jıi oryn alǵan óńiri - Aqtóbe ekenin kópshilik áli umyta qoımaǵan bolar. Aqtóbeniń ǵana emes, jalpy batys óńiriniń dinı ahýaly shıryǵysty bolyp qalyptasty. Onyń birneshe sebebi bar.
Birinshiden, Qazaqstannyń batys óńiri - shekaralyq aımaq, onyń Reseımen shektesýiniń dinı ahýalǵa ózindik áseri boldy. 2000-2011 jyldar aralyǵynda Daǵystanda ótken tolassyz terrorıstik aktilerdiń jańǵyryǵy birinshi kezekte batys óńirine jetti. Daǵystanǵa jarylys jasaý úshin ketken qazaqstandyqtardyń batys óńiriniń týmalary bolǵany belgili. ıAǵnı kórshi eldegi dúmpýler men lańkestik ıdeıalar belgili bir dárejede batystyqtar sanasyna áser etti.
Ekinshiden, munaıly-óndiristi batys óńiri - strategııalyq mańyzy zor aımaq. Geosaıası múddelerdi kózdegen syrtqy kúıretýshi kúshterdiń Qazaqstannyń osy óńiriniń ishki turaqtylyǵyn álsiretýge jáne sol jerde tuǵyrlaryn ornyqtyrýǵa kóbirek nazar aýdaratyny aıqyn. Sondyqtan kezinde batys óńirlerine syrt elderden qoldaý tapqan dástúrli emes dinı aǵym ókilderi kóbirek shoǵyrlanyp, belsene jumys júrgizdi. Olarǵa qarsy tıisti aqparattyq-túsindirý jumystary jáne qajet jaǵdaıda shuǵyl sharalar da júrgizilgenimen, «ustalmaǵan ury emes» - quryqtalmaǵan talaılar el arasyna sińip ketti. Ýaqyt óte kele onyń silemi qaıta aıqyndalýda.
Úshinshiden, óndiristi óńirlerge tán toptasý men uıysýǵa beıimdilik sıpaty turǵyn halyq boıynda belsendi ıdeologııalyq baǵdarlarǵa degen qajettilikti oıatady. Bul qajettilikti de dástúrli aǵym ókilderi óz maqsattaryna paıdalanyp, agressııashyl ıdeıalaryn tańyp úlgerdi.
Tórtinshiden, ár óńirdiń mentalıtetiniń erekshelikterine qaraı dinge qulshynysy men dinı qundylyqtarǵa qatynasy ártúrli bolatyny belgili. Bul máselede ońtústik óńirinde salystyrmaly belsendi, ortalyq ólkelerde baısaldy, soltústikte salqynqandylaý qatynas ornyqqan bolsa, batystyq azamattarda qundylyqtarǵa qaltqysyz berilý minezi basym. Din qundylyqtaryn qyzǵyshtaı qorıtyn jaýyngerlik minezdi basqa baǵytqa beıimdep alýǵa da bolatynyn dástúrli emes aǵymdar áreketi aıǵaqtap otyr.
Qazaqstan Respýblıkasy aýmaǵynda búginge deıin sot sheshimimen tyıym salynǵan 670 ekstremıstik mazmundaǵy materıaldyń teń jartysy, ıaǵnı 334-i salafılik aǵymyna tıesili bolsa, sonyń 226-syna batys óńirlerdegi jergilikti sottar tarapynan tyıym salý jóninde sheshim shyǵarylǵan eken. Osynyń ózi óńirdiń tutastaı alǵandaǵy dinı ahýalynyń belgili bir kórsetkishteri bolyp tabylady.
- Sońǵy jaıtty tarata aıtsańyz. Sot sheshimimen tyıym salynǵan salafılik materıaldar kimderge tán?
- Bul materıaldar arasynda salafılik aǵymynyń belgili ıdeologtary sanalatyn Ibn Táımııa, Ibn Baazdan bastap, qazirgi zamanǵy jetekshileriniń, pátýa berýshi sheıhtarynyń, belsendi ýaǵyzshylarynyń kóptegen eńbekteri bar. Materıaldar arasynda kólemdi kitaptar ǵana emes, ártúrli kólemdegi ǵalamtor materıaldary, onyń ishinde mátinder, dybystyq-beıne jazbalar, dárister, ýaǵyz-nasıhattar men úndeýler kezdesedi. Eńbekterine tyıym salynǵan salafılik ýaǵyzshylar arasynda ókinishke oraı, Dilmurat Ábý Muhammad sekildi óz otandastarymyz da bar.
Bul materıaldardy taldap-túsindirý, zııandy ıdeıalaryn tarata aıtý qazirgi Qazaqstan qoǵamy úshin mańyzdy bolǵandyqtan, bizdiń Ortalyq qyzmetkerleri taıaýda osy taqyrypta jeke taldaý materıalyn jarııalamaq.
- Salafılikke tyıym salý máselesine qatysty ǵalamtordaǵy talqylaýlarda «Uıym retinde toptaspaǵan aǵymǵa tyıym salýǵa negiz joq» degen sekildi tujyrymdar boı kórsetip qalady. Oraıy kelip turǵanda osy jaıtqa taldaý jasap ótseńiz: aǵymǵa tyıym salý tájirıbede bar úrdis pe?
- Bolǵanda qandaı! Dástúrli emes dinı aǵymdardan bizden burynyraq jáne aýyryraq zardap shekken Tájikstan, Daǵystan, Ózbekstanda salafıliktiń atyn atap, túsin tústep, keıbiri tipti ýahhabılikke qosaqtap turyp, tyıym salatyn zańnamalyq qujattar qabyldanǵan.
Aıta ketý kerek, Reseıde boı kórsetpese de, terrorıstik uıym retinde tyıym salynǵan «Al-Kaıda v stranah ıslamskogo Magrıba» uıymynyń alǵashqy ataýy «Salafıstskaıa grýppa propovedı ı djıhada» bolatyn. Sondaı-aq óz aýmaǵyndaǵy eshbir tirkelgen dinı birlestikke nemese uıymǵa qatysty bolmasa da reseılikter «Nurshylar halyqaralyq uıymyna» jáne «nurshylyq ıdeologııany nasıhattaıdy» degen dáıekpen túrik lıtseıleriniń qyzmetine tyıym saldy. Memleket qaýipsizdigine qater tóndirse, tutas ıdeologııa turmaq, jekelegen ıdeıalarǵa, ataýlar men nyshan-rámizderge de tyıym salý sharalaryn kóptegen memleketter qoldaıdy.
Alysqa barmaı-aq ózimizdiń Qazaqstan Respýblıkasynyń «Ekstremızmge qarsy is-qımyl týraly», «Terrorızmge qarsy is-qımyl týraly», «Ulttyq qaýipsizdik týraly» zańdaryna kóz salaıyqshy. «Ekstremızmge qarsy is-qımyl týraly» zańnyń 3-babynda kózdelgendeı, elimizde ekstremıstik dep tanylǵan uıymdardyń ataýlaryn jańadan qurylatyn uıymdar ataýyna paıdalanýǵa jol berilmeıdi. Osy zańnyń 13-babynda beıbit mıtıngiler men sherýler ótkizý barysynda ekstremızm nyshandaryn paıdalanýǵa jol berilmeıtini aıtylǵan. Máselen siz izgi maqsattaǵy qoǵamdyq aktsııalar ótkizý barysynda bilip-bilmeı tyıym salynǵan ekstremıstik uıymǵa qatysty bir nyshandy, aıtalyq DAISh uıymynyń qara tústi týyn nemese onyń sýretin qoldana qalsańyz, ol ekstremızm nyshanyn paıdalaný retinde aıyptalady.
«Terrorızmge qarsy is-qımyl týraly» zańǵa nazar aýdarsaq, negizgi uǵym retinde «kúsh qoldaný ıdeologııasy» tirkesiniń paıdalanylǵanyn baıqaısyz. Osy uǵym terrorıstik áreketterdiń týyndaýyn aıqyndaıtyn negizgi ólshem bolyp tabylady jáne zańnyń búkil mátinine tirektik qyzmet atqarady.
«Ulttyq qaýipsizdik týraly» zańnyń eleýli bóligin aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý erejeleri quraıdy, soǵan sáıkes tıisti tyıymdar da belgilengen. Al aqparat keńistigi - ıdeologııalyq sala ekeni, aqparat arqyly ıdeıa nasıhattalatyny barshaǵa belgili. Osy zańda Qazaqstan Respýblıkasy halqynyń rýhanı-mádenı murasynan aıyrylýy ulttyq qaýipsizdikke nuqsan keltiretin qaterler qatarynda kórsetilgen. Al rýhanı-mádenı muradan aıyrý qalaı júredi? Kúıretýge baǵyttalǵan ıdeıa men ıdeologııa arqyly ǵana. Al bul qaterge jol berilmeýi - teris ıdeologııaǵa jol berilmeý degen sóz.
Elimizge teris pıǵyldy aǵymdar ıdeologııasynyń taralýyna eleýli dárejede tosqaýyl bolyp otyrǵan bir tetik bar, ol - Din isteri komıteti tarapynan júrgiziletin dintaný saraptamasy. Osy saraptama barysynda da eń aldymen ıdeıa sarapqa salynady. ıAǵnı «Materıaldyń mazmunynda saıası, dinı nemese ulttyq ekstremızm belgileri bar ma?», «Adamnyń áleýmettik, násildik, ulttyq, dinı, tildik qatystylyǵyna baılanysty onyń quqyǵyn, bostandyǵy men zańdyq múddelerin buzýǵa shaqyratyn belgiler bar ma?», «Zańmen belgilengen azamattyq mindetterdi oryndaýdan bas tartýǵa jáne zańǵa qaıshy áreketterge shaqyratyn úndeýler kezdesedi me?», «Zaıyrly bilim alýdan, zaıyrly mamandyq ıgerýden, aqy tólenetin eńbekten, dárigerlik járdemnen bas tartýǵa, dinı ustanymdar negizinde otbasynyń buzylýyna jeteleıtin ıdeıalar bar ma?» degen saraptama saýaldarynyń barlyǵynda ıdeıa birinshi kezekte tur. Ideıaǵa taldaý jasaý arqyly dintaný saraptamasy jasalǵan materıalǵa oń nemese teris qorytyndy beriledi. Soǵan sáıkes onyń el aýmaǵynda taralý-taralmaý máselesi de sheshiledi.
Qoryta kele myna jaıtty atap ótkim keledi: 2014 jyldyń 18 tamyzynda Astana qalasy Saryarqa aýdandyq sotynyń sheshimimen «At-takfır ýal-hıdjra» uıymy ekstremıstik dep tanylyp, onyń Qazaqstan aýmaǵyndaǵy qyzmetine tyıym salynǵany belgili. Tákfirshilik - bir ıdeologııalyq negizden bastaý alatyn salafıliktiń kóp aǵymdarynyń biri. Sondyqtan tákfirshilikke tyıym salý úderisin salafılik aǵymdardy bólshektep eńserýdiń basy deýge bolady. Al onyń ortasy - joǵaryda aıtylǵan salafılik ádebıetterge tyıym salý bolatyn. Endi aǵymnyń ıdeologııasy men is-áreketine shekteý qoıylsa, bul úderis tolyǵymen aıaqtalady.
Sondyqtan dál osy jerde biz ár nárseni óz atymen ataıtyn sátke tireldik: Aqtóbedegi lańkestikti uıymdastyrýshylar - salafılik aǵym ókilderi.
Bulaı deýimizge ne sebep? Sebebi - birinshiden, lańkesterdiń elge jáne álemge belgili eshbir terrorıstik uıymǵa qatystylyǵy aıqyndalǵan joq. Olardyń sheteldik basqarýshylardan nusqaý alǵan bolýy yqtımal degen boljam bar, solaı bolǵan jaǵdaıda da lańkestikti júzege asyrýshylardyń el ishindegi dástúrli emes aǵymnan tamyr tartatyny anyq.
Demek, kúmándilerden qalatyny - dástúrli emes kózqarastaǵy tanymal teris aǵym - tákfirshi-madhalı-salafıler. Elimizde salafılerdiń ishindegi eń radıkaldy kózqarastaǵylar retinde tákfirshilikke sot sheshimimen tyıym salynǵany belgili, biraq bul salafıliktiń basqa tarmaqtaryn «qalypty» dep aqtaýǵa jol bere almaıdy. Kerisinshe, tákfirshilikke tyıym salý - salafılik aǵymdardy bólshektep eńserýdiń basy retinde qabyldanǵany jón.
Tákfirshilerden tysqarysy - bazbireýler «saıasatqa aralaspaıdy, memleketke qarsy áreketke barmaıdy» dep dáriptep júrgen madhalılik baǵyttaǵy salafıler men olardyń tarapynan birese «sýrýrıler», birese «ıhýandar» dep aıyptalyp júrgen aleksandrııalyq salafıler. Eki aǵym ókilderi de ózderin shartty túrde saıasattan alshaq dep tanytýǵa tyrysady. Demek, árqaısysy ózderin «qalypty» sanaıdy, mundaıda qarsy tarapqa «radıkaldydan» basqa ataý qalmaıdy (ony ashyq túrde málimdemegen jaǵdaıda da). Biraq dinı kózqarastary men ıdeıalary jaǵynan olardyń bir-birinen de, tákfirshi «baýyrlarynan» da aıyrmasy joqqa tán.
- Demek, «qalypty» uǵymynyń ózi shartty bolǵany ǵoı?
- Dál solaı. Bizdiń keńistikte salafılik aǵymdardy ıdeologııalyq jaǵynan «qalypty», «radıkaldy» dep ekige bólip qaraýdyń máni de, negizi de joq. Madhalılerdi erekshelep aqtaýshylarǵa birden toıtarys bereıin: olardyń «qalyptylyǵyn» qýattaıtyn dálelder «jamannyń ishindegi jaqsysyn tańdap», áıteýir bir aǵymǵa moıynsunýǵa májbúr bolyp otyrǵan jekelegen arab elderinde ǵana qoldanýǵa keler (jaramdylyqtan emes, májbúrlikten). Al bizdiń zaıyrly memlekettiń ne dinı, ne tanymdyq, ne saıası keńistigine olardyń «qalyptylyǵy» týraly kózqaras syıymdy emes. Dástúrli emes ustanym ıeleri eshqashan shetin kózqarastan azat bolmaıdy.
Bilikti dintanýshy, teolog mamandarymyzdyń tarapynan sarapshylar shartty túrde «tákfirshi», «madhalı», «sýrýrı» dep bóletin toptaǵylardyń barlyǵy ózin salafıler dep sanaıtyny aıtylyp keledi. ıAǵnı ustanymy, bolmysy bir ekenin olardyń ózderi de moıyndaıdy.
Máseleni aıdalaǵa alyp qashyp, nazarda basqa jaqqa burǵysy keletinder - osy aǵym ókilderiniń bir bóligin bolsa da aqtap alyp, qoǵamǵa sińirip jibergisi keletinder. «Qalypty salafılik» týraly uǵym - solardyń astyrtyn saıasatynyń jemisi. Biraq bul uǵym eshbir ólkede tájirıbe júzinde ózin aqtaǵan joq. Zamanaýı tarıhynyń lańkestikke toly aşy betterinen sabaq ala otyryp, keńesterden keıingi keńistiktegi tarıhı taǵdyry ortaq kórshilerimizdiń barlyǵy «qalypty salafılik» degen qubylystyń joq ekenin moıyndady. Qazir birqatar arab elderi de salafıliktiń shynaıy ıslamǵa jat ustanymdaryn aıaýsyz áshkerelep otyr. Osyndaı jaǵdaıda biz de qorjynymyzdy qaǵyp-silkip, uǵymdarymyzdy qaıta tııanaqtap alýymyz qajet.
Toq eteri: Aqtóbe oqıǵasy «qalypty salafılik» degen túsiniktiń bolmaıtynyn, salafıliktiń bolmysyna qaýipti shetin kózqaras tán ekenin aıqyn dáleldedi. Bul qaıǵyly oqıǵadan sabaq ala otyryp, quqyqtyq retteý, aqparattyq-túsindirý, ǵylymı-zertteý, qoǵamdyq oı-pikir salalarynda tıisti tujyrymdar qalyptastyrý - barshamyzǵa ortaq mindet.
- Sońǵy ári dástúrli suraq: Oryn alǵan oqıǵalar aıasynda qazirgi dinı ahýalǵa qandaı baǵa berer edińiz?
- Eshbir eldiń aýa-raıy daýyl turyp turǵan sátte ólshenbeıdi. Daýyly, jaýyny, jaıma-shýaq kúnderi tolyǵymen esepke alyna otyryp, birtutas ólshemmen alǵanda qandaı klımattyq beldeýge jatatyny aıqyndalady. Elimizde kúni keshe ótken lańkestik oqıǵalar men olar týdyrǵan jańǵyryqtardan keıin dinı ahýalǵa baǵa berýge birqatar tulǵalar tartynyp qalǵan bolýy da múmkin. Ásirese terrorıstik qaýiptiliktiń sary beldeýi saqtalyp turǵan kezeń ishinde baǵalaý deńgeıiniń tolqymaly bolýy da qalypty jaǵdaı.
Desek te, qansha zalaldy, ókinishti bolǵanymen, jekelegen oqıǵalar jalpy ahýaldy adam tanymastaı ózgertip jiberedi deýge kelmeıdi. Ókinishke oraı, bizdiń buǵan deıin de san ret málimdegenimizdeı, jahandyq deńgeıde óristep otyrǵan terrorızm qaýpinen eshbir el, onyń ishinde Qazaqstan da ada-kúde azat bolyp qala almaı otyr.
Jetistikterdi de joqqa shyǵarmaı, qaýip-qaterlerdi de qoldan kólegeılemeı, osy kezeń úshin ornyqty baǵasyn berer bolsaq, elimizdegi qazirgi dinı ahýaldy salystyrmaly turaqty dep baǵalaǵan jón.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!
