Qazaqstandaǵy eń las qalalardyń antıreıtıngi
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstan qalalaryndaǵy aýa sapasy barǵan saıyn nasharlap, ózekti máselege aınalǵan. Jaǵdaı ásirese qaı jerde qıyn, ekologııa nege nasharlaıdy jáne onymen qalaı kúresýge bolady?
Taza aýa - densaýlyq kepili
Atmosferalyq aýanyń lastanýy - Qazaqstandaǵy, ásirese iri ónerkásiptik qalalardaǵy basty ekologııalyq máselelerdiń biri. Tereń tynystap dem alý keı qalalarda armanǵa aınalǵan. QR Ekologııa mınıstrligi men Qazgıdromettiń jańa derekteri de kóńil kónshitpeıdi: qalalardyń keıbiri aýasynyń lastyǵy boıynsha bir orynda tapjylmaı tur, endi biri óte jyldam solardyń qataryna qosylyp jatyr. Osyǵan deıin antıreıtıngtiń basynda turǵan Óskemen men Temirtaý birinshilikti búginde Astanaǵa bergen.
Qazgıdromettiń aqparatyna sáıkes, sońǵy bes jylda aýanyń lastanýynyń turaqty joǵary deńgeıi Qaraǵandy, Almaty, Aqtóbe, Temirtaý, Óskemen jáne Astanada tirkelgen. Aýa sapasynyń nasharlaýyna ónerkásiptik kásiporyndardyń shyǵaryndylary, jylý elektr ortalyqtarynyń jumysy, eskirgen tazartý qondyrǵylary jáne avtomobıl sebep. Osyǵan baılanysty, mysaly, elordada aýa PM-2,5 jáne PM-10 bólshekterimen, kómirtegi oksıdimen jáne azot dıoksıdimen ýlanǵan. Qaraǵandy, Temirtaý jáne Óskemende olarǵa kúkirt dıoksıdi, ammıak, kúkirtsýtek, fenol jáne basqa da zııandy qosylystar qosylady.
2025 jyldyń aqpany buǵan deıingi antıreıtıngti taǵy bir márte rastady. Lastaný deńgeıi «óte joǵary» qalalardyń tizimine Almaty, Atyraý, Qaraǵandy, Temirtaý, Talǵar jáne Sátbaev kirdi. «Lastanýdyń joǵary deńgeıi» sanatyna Astana, Óskemen, Túrkistan, Jitiqara, Qulsary, Jarkent jáne Keńqııaq kenti endi. Al «lastaný deńgeıi joǵary» eldi mekenderdiń ishinde Aqtaý, Aqtóbe, Semeı, Petropavl, Shymkent jáne taǵy 16 qala boldy.
Nelikten astanalyqtar tunshyǵyp jatyr ?
Antıreıtıngke elordanyń kirýi tańqalarlyq jaǵdaı. Astana ónerkásip ortalyǵy bolmasa da, aýasynyń sapasy jaǵynan iri ındýstrıaldy qalalarǵa sáıkes. Buǵan deıin Astana gazdalǵan megapolısterdiń jolyn qaıtalamaıtyndaı kórindi, óıtkeni, qalada únemi jel soǵady, ári iri zaýyttar men metallýrgııalyq alyptar joq. Biraq is júzinde bári basqasha bolyp shyqty: tyǵyz qurylys, avtokólik sanynyń qarqyndy ósýi jáne jeke sektordyń kómirdi paıdalanýy aýaǵa áser etpeı qoımady.
Ónerkásip te buǵan óz úlesin qosyp jatyr. Qorshaǵan ortany qorǵaý jáne tabıǵatty paıdalaný basqarmasynyń derekterine sáıkes, qalada jylyna 138,7 myń tonna lastaýshy zattar shyǵaratyn 2 813 kásiporyn jumys isteıdi. Mashınalardyń sany qazirdiń ózinde 347 myńǵa jetti, al peshpen jylytylatyn jeke úıler – 33 585, onyń 80% kómirdi paıdalanady. Jelsiz tynyq kúni shyǵaryndylardan qala tútinge oranady.
Qazgıdromettiń málimetinshe, aqpan aıynda elordadaǵy aýa resmı túrde joǵary lastanǵan dep tanylǵan.
- Kúkirtsýtek boıynsha shekti ruqsat etilgen kontsentratsııadan (ShRK) asyp ketýdiń 285 jaǵdaıy tirkeldi, RM-2,5 usaq bólshekter boıynsha - 135, ozon boıynsha - 112, RM-10 bólshekteri boıynsha – 10 jáne kómirtegi oksıdi boıynsha 9 jaǵdaı anyqtaldy. Keı kúnderi lastaýshy zattardyń kontsentratsııasy normadan birneshe ese asyp tústi: ozon ShRK -5,8, kúkirtsýtek ShRK - 4,3, RM - 2,5 ShRK - 3,6, kómirtegi oksıdi ShRK - 1,5 ese, - dep atap ótti vedomstvoda.
Ekologııa mınıstrligi gazdandyrý arqyly jaǵdaıdy jaqsartýǵa bolatyndyǵyn rastap otyr.
- Elordanyń negizgi nysandary - JEO-1, JEO-2 jáne JEO-3 qazir gazben jumys isteıdi, bul olardyń shyǵaryndylaryn 2021 jylǵy 55,4 myń tonnadan 2023 jyly 39,2 myń tonnaǵa deıin tómendetýge múmkindik berdi. Sondaı-aq, áleýmettik nysandardy jylýmen qamtamasyz etetin 20-dan astam avtonomdy qazandyqtar gazǵa qosylǵan. Alaıda, jeke sektorda áli de kómir qoldanylady. Bul sýyq mezgilde aýaǵa qatty áser etedi. Biz otyn sapasyna baqylaýdy kúsheıtip, sonymen qatar ekologııalyq kólikti damytyp jatyrmyz: qazir qalada myńnan astam elektr kóligi bar, - dedi ekologııa mınıstrliginde.
Biraq, jeke úıler gazǵa kóship, joldardaǵy keptelister azaımaıynsha, taza aýa máselesi Astana úshin ózekti bolyp qala beredi.
Almaty – tútinge oranǵan qala
Almatyda aýanyń lastaný deńgeıi sharyqtaý shegine jetti. Májilis depýtaty Sergeı Ponomarev jaǵdaıdy ekologııalyq apat dep baǵalady. Bul sandarmen dáleldengen: lastaný deńgeıi ruqsat etilgen normalardan 4,8 ese asady. Qazaqstannyń ońtústik astanasy qazirdiń ózinde álemdegi eń lastanǵan qalalardyń qatarynda tur. Osy jyldyń 9 aqpanynda Almaty IQair nusqasy boıynsha aýanyń lastanýynyń álemdik antıreıtınginde birinshi orynǵa shyqty. Aýa sapasynyń ındeksi (AQI) 208-ge jetti, bul «óte zııandy» sanatqa sáıkes keledi jáne adam densaýlyǵyna tikeleı qaýip tóndiredi.
Zııandy shyǵaryndylardyń negizgi kózi - avtokólik. Premer-mınıstr Oljas Bektenovtiń aıtýynsha, qalany barlyq lastaýshy zattardyń 60% mashınalarǵa tıesili.
- Almaty atmosferasyna jylyna 189 012 tonna shyǵaryndy shyǵady, onyń 112 735 tonnasy avtokóliktiń úlesinde, - dedi Úkimet basshysy.
Búgingi tańda qalada 643 470 avtokólik tirkelgen jáne olardyń sany jyl saıyn shamamen 42 myńǵa artyp otyr. Aýanyń tabıǵı qozǵalysyna kedergi keltiretin tyǵyz qurylys pen avtokóliktiń kóptigi Almatyny elimizdiń eń lastanǵan oryndarynyń birine aınaldyrdy.
Bılik sharalar qabyldap jatyr: dızeldi avtobýstardy satyp alýǵa tyıym saldy, qalaǵa 115 elektrobýs pen 770 gaz avtobýsyn satyp aldy, JEO-2-ni jańǵyrtýdy jáne jeke sektordy gazdandyrýdy bastady. Bıyl qalaǵa qosymsha 200 elektrobýs pen 600 gazben júretin avtobýs ákelinbek, bul ekologııalyq qoǵamdyq kóliktiń úlesin 70% deıin arttyrýǵa múmkindik beredi. Alaıda, jaǵdaıdy durystaý úshin keshendi sheshim qajet. Ekologııa mınıstrligi aýanyń lastanýyna tek kólik qana sebep emes ekenin moıyndaıdy:
- Negizgi faktor - benzın-dızelmen júretin eski avtomobılderdiń kóptigi, jylý-energetıkalyq keshenderdiń jumysy, birqatar turǵyn aýdandarǵa gazdyń jetpeýi, ónerkásiptik kásiporyndardyń jumysy jáne tyǵyz qurylys. Jaǵdaıdy ózgertý úshin JEO-2 jańǵyrtylyp, onyń aýmaǵynda 2026 jyly paıdalanýǵa beriletin jańa gaz stantsııasy salynyp jatyr. Joba quny - 324,1 mlrd teńge. Sondaı-aq, jeke sektordy gazdandyrý jumystary bastaldy. Bul 2030 jylǵa qaraı shyǵaryndylardy 30%, ıaǵnı 89 myń tonnaǵa deıin tómendetýge múmkindik beredi, - dep jaýap berdi vedomstvodan.
Qazgıdromettiń málimetinshe, aqpan aıynda Almatydaǵy aýa óte joǵary lastanǵan dep tanyldy.
* Azot dıoksıdi – ShRK-dan asyp ketýdiń 2 355 jaǵdaıy,
* PM-2,5 usaq bólshekteri - 417 jaǵdaı,
* Kómirtegi oksıdi - 266 jaǵdaı,
* Azot oksıdi - 180 jaǵdaı,
* PM-10 bólshekteri - 168 jaǵdaı,
* Ozon - 1 jaǵdaı.
Aqpan aıynda lastaýshy zattardyń maksımaldy kontsentratsııasy: PM-2,5 – ShRK 4,7 ese, kómirtegi oksıdi – ShRK 3,2 ese, azot dıoksıdi – ShRK 4 ese, ozon – ShRK 3,4 ese asyp tústi.
ıAǵnı aýa qaýipti kúıinde qalyp otyr jáne túbegeıli sheshim qoldanbaıynsha jaǵdaı ózgermeıdi.
Tútinge tunshyqqan Óskemen
Óskemenniń ekologııalyq ahýaly búkil Qazaqstanǵa jaqsy tanys. Qysta qalany iri óndirister, nysandar men jeke úıler jaqqan kómir tútini lastaıdy. Jazda qala kólikten shyqqan kók tútinge oranyp turady. Bul jaǵdaıǵa tabıǵı faktorlar da qatty áser etedi. Qala taýlarmen qorshalǵan tabıǵı basseınde ornalasqan, saldarynan tynyq kúni tútin shahardy basyp qalady.
- Qala shuńqyrda tur. Jelsiz kúni tútin taraı almaıdy. Soǵan qaramastan Óskemen Qazaqstannyń eń lastanǵan qalalarynyń «bestiginen» shyǵa aldy. Máselen, Pavlodarda shyǵaryndylar kólemi jylyna 170 myń tonnaǵa jetedi, al bizde — 52 myń. Biraq bizden aıyrmashylyǵy, ol ashyq jerde tur, al biz taýlarmen qorshalǵanbyz. Sondyqtan biz úshin jelsiz tynyq kún ólimmen teń, - deıdi ShQO ekologııa máseleleri boıynsha komıtet tóraǵasy Gennadıı Koreshkov.
Qalada aýanyń lastaný jaǵdaıy ótkir másele.
Qazgıdromettiń málimetinshe, 2025 jyldyń aqpan aıynda Óskemende qolaısyz meteojaǵdaı 19 kún boıy turyp, rekord ornady. Bul qarasha aıyndaǵy 2 aptaǵa sozylǵan tútindi kúnderdi de artqa qaldyrdy.
Biraq sol kezde osy máselege nazar aýdaryldy. Dárigerler zardap shekkenderge «tamaqtyń hımııalyq kúıigi» dıagnozyn da qoıdy. Al oqýshylar alǵash ret ekologııaǵa baılanysty qashyqtan oqýǵa aýystyryldy.
Aqpan aıynda kómirtegi oksıdiniń ShRK asýdyń 507 jaǵdaıy, kúkirtsýtek – 376 jaǵdaıy jáne kúkirt dıoksıdiniń ShRK asýynyń 165 jaǵdaıy tirkeldi.
- Munyń bári bizdiń ókpemizge barady. Aýadaǵy barlyq shyǵaryndylardyń qosylýy nátıjesinde qandaı ýly zattar paıda bolatyny bizge áli belgisiz. Ol úshin qosymsha zertteýler qajet. Desek te biz ýly zattarmen dem alyp jatqanymyz anyq, - deıdi Ekologııalyq qaýipsizdik ortalyǵynyń dırektory Dáýlet Asanov.
Aýasyn negizgi lastaýshy avtokólik bolyp esepteletin Almatydan aıyrmashylyǵy, Óskemende ýly tútin shyǵaratyn birneshe nysan bar. Bul kásiporyndar, avtomobılder jáne jeke sektor – oblys ortalyǵyndaǵy 28 myńnan astam úı kómirmen jylytylady. Biraq turǵyndar óndiristi kinálaýǵa beıim. Óskemende barlyǵy 58 ónerkásiptik nysan bar. Qazir tipti jelsiz kúnderde de kenetten tekserý múmkin emes, jańa Ekologııalyq kodekske sáıkes aldyn ala kelisý qajet.
- Ekologııa departamenti men birqatar kásiporyn shyǵaryndylardy azaıtý jáne zamanaýı súzgilerdi ornatý týraly memorandýmǵa qol qoıdy. Kóptegen kásiporyndar bul talaptardy oryndaǵanymen, ony elemeıtinder de bar. Qolaısyz meteojaǵdaılar kezinde ınspektorlardy óz aýmaqtaryna kirgizbeıdi. ıAǵnı olardyń jasyratyn nársesi bar, - deıdi oblys ákimdiginiń ókilderi.
Sondyqtan óńirde baqylaý kúsheıtiledi. «Qazmyrysh», ÚMZ, Óskemen JEO jáne basqa da iri kásiporyndarda shyǵaryndylar monıtorınginiń avtomattandyrylǵan júıeleri engizilip jatyr. Olardyń esebinen josparly tabıǵatty qorǵaý is-sharalary ótkiziledi. Osy keshendi sharalardyń nátıjesinde Óskemende shyǵaryndylar sanyn 55 myńnan 49,6 myń tonnaǵa deıin tómendetý josparlanǵan.
Sonymen qatar, bıyl qalada 25 jańa aýa monıtorıngi beketin ornatý týraly sheshim qabyldandy. Sebebi qoldanystaǵy qazirgi júıe kúmán týdyrady. Táýelsiz ekologtar derekter búkil jaǵdaıdy naqty kórsetpeýi múmkin dep birneshe ret aıtqan.
- Másele tek arzan datchıkterde ǵana emes, ólsheý tásilinde de olqylyq bar. Ekologtar ortasha táýliktik emes, bir rettik ólshemder týraly málimetterdi usynady. Kúkirt dıoksıdi boıynsha bir rettik ShRK – 0,5 mg/m3, al ortasha táýliktik – 0,05. ıAǵnı, resmı túrde 1,8 ese asyp ketý tirkelgen, al is júzinde ortasha táýliktik normadan 18 ese asyp ketýdi bildirýi múmkin, - deıdi ekologtar.
Bıyl óńirde ekologııa salasyna barlyǵy 4 mlrd teńge bólinedi. Aýanyń sapasyna qatysty máselelerdi sheshý úshin Óskemende «Óskemen Tynysy» atty ekologııalyq bıýro da quryldy.
Biraq jaǵdaı áli de kúrdeli: kásiporyndar shyǵaryndylardy azaıtýǵa qulyqsyz, turǵyndar úılerin kómirmen jylytyp jatyr, al tynyq aýa raıy máseleni ýshyqtyra túsken.
Qaraǵandyoblysy: antıreıtıngkóshbasshysy
Qaraǵandy oblysy Qazaqstandaǵy aýanyń lastaný deńgeıi boıynsha antırekordtyń basynda senimdi tur. Elimizdiń eń las qalalarynyń tiziminde óńirdiń úsh birdeı qalasy – Qaraǵandy, Temirtaý jáne Sátbaev bar. Sonymen qatar, bul reıtıng basynda Qaraǵandy tur.
2025 jylǵy aqpanda munda zııandy zattardyń shekti ruqsat etilgen kontsentratsııasynyń (ShRK) ekstremaldy asýy tirkeldi. Qazgıdromet derekterine sáıkes, oblys ortalyǵyndaǵy atmosferalyq aýanyń lastaný deńgeıi «óte joǵary» dep baǵalandy – lastaný ındeksiniń (SI) kórsetkishi 24,4 qurady, bul asa qaýipti mán. Ótken aıdyń segiz kúninde RM-2,5 toqtatylǵan bólshekteriniń kontsentratsııa deńgeıi ruqsat etilgen normadan birneshe ese asyp, ShRK 24,4-ke deıin jetti. Bir aıda aýanyń óte joǵary jáne joǵary lastanýynyń 53 jaǵdaıy tirkeldi.
Óńirdiń ónerkásiptik alyptary – «Qazaqmys», «Qarmet Temirtaý», «Tau-Ken Temir» jáne basqalary – jyl saıyn atmosferaǵa júzdegen myń tonna zııandy zattar shyǵarady. 2024 jyly óńirdegi shyǵaryndylardyń jalpy kólemi 585 myń tonnaǵa jetti. Іri metallýrgııalyq óndirister shoǵyrlanǵan Temirtaýda ekologtar kúkirtsýtek, kómirtegi oksıdi jáne toqtatylǵan bólshekter boıynsha asyp ketýdi tirkedi. Sátbaevta da jaǵdaı máz emes: munda azot dıoksıdiniń deńgeıi aqpan aıynda normadan 23 ese, al kúkirtsýtek 6,5 ese asyp tústi. Qaraǵandy men jeke sektor da aýanyń lastanýyna úles qosyp jatyr.
- Qaraǵandydaǵy jeke sektor qalanyń barlyq úıleriniń 90% quraıdy. Sondyqtan gazdandyrý óte mańyzdy: ázirge jeliler 9 589 úıge tartyldy, biraq is júzinde tek 4 718 qosyldy, bul - 49,2%. Jumystar jalǵasady, 2025 jyly Qaraǵandy men Temirtaýda birqatary iske qosylady. Sondaı-aq, 2023 jyly Qaraǵandyda Eýro-5 standartyndaǵy 146 avtobýs, 2024 jyly taǵy 140 avtobýs satyp alyndy, – dedi oblystyń ekologııa departamentinde.
Jelsiz aýa raıynda aýadaǵy zııandy zattar mólsheri artady. 2025 jyldyń aqpan aıynda Qaraǵandyda 12 kún qolaısyz meteojaǵdaı tirkeldi.
- Tańerteń dalaǵa shyqqanda, aýada kúıiktiń ıisi turady. Jel tútindi aıdap áketpeıdi, ushqan usaq kúl ǵımarattarǵa, terezelerge, mashınalarǵa qonady. Tynys alý qıyn, balalarda allergııa jıi kezdesedi, - dep shaǵymdandy Qaraǵandy turǵyndary.
Ekologtar men qoǵam ókilderi baqylaýdy kúsheıtýdi, óndiristerdi jańǵyrtýdy talap etedi. Keıbireýler tipti turǵyndarǵa gazdy qosý qyzmetin sýbsıdııalaýdy usyndy.
- Qaraǵandyda aptasyna bir ret toltyrylyp, uzaq merzimdi jaǵylatyn peshter óte tanymal. Olar aqshany únemdeıdi, biraq shyǵaryndylary joǵary. Kómirdiń sapasyn eshkim baqylamaıdy. Keı satýshylar qosymsha paıda tabý úshin oǵan kúl, qaldyqtar qosyp, aýany odan ári lastaıdy. Biz memleketke gazǵa qosylýdy sýbsıdııalaýdy usynamyz, nátıjesinde turǵyndar bir-eki jylda gazǵa aýysyp alar edi. Qosylý quny mıllıon teńgege jýyq, mundaıda halyq esh qıyndyqsyz kómirden tez bas tartady, - deıdi Qaraǵandy oblystyq ekologııalyq mýzeıiniń damý jónindegi dırektory Dmıtrıı Kalmykov.
Sheshimder baıaý qabyldanyp jatyr. Desek te, ekologııany jaqsartýǵa sharalar qoldanylǵan.
- Іri kásiporyndar kestege sáıkes jóndeý jumystaryn júrgizedi. 2024 jyly Qarmet kombınaty 181 myń tonna shyǵaryndy shyǵardy. Alaıda, eki jyldan beri Temirtaýda turǵyndar «qara qarǵa» shaǵymdanǵan emes. Ol joq. Tsehtarda jóndeý men jabdyqtardy jańǵyrtý jumystary aıaqtalǵannan keıin kásiporyn shyǵaryndylardy 30 myń tonnaǵa azaıtýdy josparlap otyr. Sol sııaqty Balqashtaǵy mys balqytý zaýytynda da 2028 jylǵa deıin kúkirt shyǵaryndylaryn 50% tómendetý josparlanǵan, - dedi óńirdiń Ekologııa departamentinde.
Biraq qazirgi ýaqytta, Qazgıdromettiń málimetinshe, Qaraǵandy oblysyndaǵy aýa qaýipti deńgeıde qalyp otyr. ıAǵnı Qaraǵandy áli de Qazaqstannyń eń las qalasy bolyp sanalady.
Kóktemmen birge Atyraýǵa jaǵymsyz ıis keldi
Respýblıka aýmaǵynda barlyǵy 259 myńnan astam statsıonarlyq lastaný kózi bar. Onyń kópshiligi - kásiporyndar sııaqty Qazaqstannyń batysynda ornaalasqan. Ónerkásiptik nysandar sany boıynsha kóshbasshy Atyraý oblysynda — 34 myń, odan keıin Mańǵystaý oblysynda — 28,7 myń jáne Aqtóbe oblysynda 21,1 myń bar. Aqtaý elimizdiń eń las qalalarynyń tizimine kirmegen, Aqtóbe anda-sanda boı kórsetedi, biraq Atyraý bul tizimde burynnan bar. Turǵyndar kúndelikti ónerkásiptik lastanýdyń saldaryn sezinip júr. Qazgıdromettiń málimetinshe, 2025 jyldyń aqpan aıynda qaladaǵy aýanyń lastanýy óte joǵary deńgeıge jetti.
Aýa sapasynyń nasharlaýyna munaı óńdeý jáne tasymaldaý kásiporyndary kináli: Atyraý MÓZ, Teńizshevroıl, Nort Kaspıan Opereıtıng Kompanı N.V., Atyraý JEO, Embimunaıgaz, WEST DALA. Alaıda, qala mańynda qaldyqtardy saqtaıtyn «Kvadrat» jáne «Týhlaıa balka» toǵandardyń bolýy jaǵdaıdy ýshyqtyra túsken. Ásirese kóktemde jaǵymsyz ıisten bas aınalady.
- Dalaǵa shyqsań kúıik pen shirigen jumyrtqanyń ıisi qarsy alady. Keıde kúkirtsýtek ıisiniń kúshtiliginen jabyq tereze de kómektespeıdi, - dep shaǵymdanady qala turǵyndary.
Tek aqpan aıynda azot dıoksıdiniń maksımaldy bir rettik kontsentratsııasy normadan 9,98 ese, al kúkirtsýtek 1,7 ese asyp tústi.
Sońǵy bes jylda qalanyń ekologııasy ártúrli kezeńderdi bastan ótkerdi:
– 2021, 2022, 2024 j. - lastaný deńgeıiniń joǵarylaýy.
- 2023 - kútpegen tómen deńgeı.
- 2025 j. - lastanýdyń óte joǵary deńgeıge deıin ósýi.
- Qolaıly degen 2023 jyldyń ózinde Atyraý oblysynda kúkirtsýtegimen joǵary lastanýdyń 233 jaǵdaıy jáne 5 ekstremaldy joǵary jaǵdaıy tirkeldi. Olardyń úshten biri - Maqat aýdanyna tıesili. Munda «Bolashaq» zaýyty jáne «Nort Kaspıan Opereıtıng kompanııa N.V.» ornalasqan, - dedi oblystyń ekologııa departamentinde.
Bir jyl buryn naýryz aıynda ekstremaldy shyǵaryndylar jaǵdaıy qaıtalandy.
- 2024 jyldyń kókteminde lastaný deńgeıi qaýipti deńgeıden asqan kezde ákimdik quramyna sheneýnikter, depýtattar men qoǵam qaıratkerleri kirgen arnaıy komıssııa qurýǵa májbúr boldy. Olar 9 zańbuzýshylyqty tirkedi. Biraq budan jaǵdaı ózgere me, másele sol kúıinde qalyp otyr, - deıdi turǵyndar.
Biraq sheneýnikter nátıje bar dep sendirdi. «Jasyl Qazaqstan» jobasy aıasynda 2025 jyly AMÓZ shyǵaryndylardy 25% tómendetýge tıis. Josparlanǵan sharalardyń ishinde: kómirsýtek býyn ustaý júıelerin ornatý, tútin gazyn tazartýdy jańartý, otyn gazyn tazartýdy jaqsartý bar.
Ákimdik sonymen qatar jańa býlaný alqaptary úshin 500 gektar jer bóldi. Biraq bul máseleni sheshe me? Ázirge Atyraý turǵyndary úshin taza aýa qol jetpes arman ǵana bolyp qala beredi.
Memlekettik deńgeıde ne istelip jatyr ?
2025 jyldan bastap Qazaqstan ekologııalyq talaptardy qatańdatady: eldiń 28 iri kásiporny úshin shyǵaryndylar, tógindiler jáne qaldyqtardy kómý úshin tólemaqy mólsherlemeleri eki esege ulǵaıdy. Elimizde iri ónerkásiptik kásiporyndardyń shyǵaryndylaryna monıtorıng jasaýdyń avtomattandyrylǵan júıesin ornatý jumysy aıaqtalýǵa jaqyn.
Qazirdiń ózinde 91 kásiporynnyń 72-si júıege qosylǵan, al talaptardy saqtamaǵany úshin 36 kompanııaǵa 17,3 mln teńge aıyppul salyndy. Bul ákimshilik jazanyń bir bóligi ǵana.
- Ekologııalyq baqylaý boıynsha 2024 jyldyń 12 aıynda ekologııalyq zańnamany saqtaý boıynsha 1 080 tekserý júrgizildi, 2 888 zańbuzýshylyq anyqtaldy, 1 820 uıǵarym berildi. 2 404 ákimshilik aıyppul salyndy, onyń ishinde jalpy somasy 31,4 mlrd teńge bolatyn 2 076 aıyppul óndirildi. Sharýashylyq qyzmetti toqtata turý týraly sotqa 45 materıal joldandy, onyń 35-i sot sheshimimen qanaǵattandyryldy, - dep atap ótti Ekologııa mınıstrliginde.
Alaıda, sarapshylardyń pikirinshe, aıyppul salý arqyly másele sheshilmeıdi. Keshendi tásil qolǵa alynýy qajet, olar: gazdandyrý, ónerkásiptik shyǵaryndylardy qatań baqylaý, ekologııalyq kólikti damytý jáne kásiporyndardy jańǵyrtý. Eger buryn ekologtar jekelegen qalalarǵa qatysty másele kóterip, dabyl qaǵatyn bolsa, qazir ol jalpyulttyq sıpatqa ıe boldy. Óıtkeni birqatar qalada lastaný qaýipti deńgeıge jetti jáne jedel áreket etýdi qajet etedi.
Buǵan deıin eldegi polıgondarda 125 mln tonna qoqys jatqanyn jazǵan edik.