«Qazaqstanda úı arzandaǵan emes»: 2024 jyly baspana baǵasy qandaı bolady
Qazaqstandyqtar úshin úı máselesi – qashan da ózekti. Sebebi kópshilik baspanaǵa qol jetkize almaı, sandalyp júr. Aqshasyn jınap, basyn quraǵansha úı qymbattaı beredi. Sondyqtan keıbireýler jaldap turǵanǵa qaraǵanda tıimdi dep ıpoteka alady. Sóıtip bankige páter baǵasynan eki-úsh ese artyq aqsha qaıtarýǵa «májbúr bolady». Jylda túrli baǵdarlama shyqqanymen, úıdiń baǵasyn qadaǵalaý múmkin emes. Osy jerde «sonda kelip jetken jańa jyly úı baǵasy qandaı bolady? Álde qazir alǵan tıimdi me» dep oılap qalasyń. Úı baǵasyna qatysty osy jáne ózge máselelerdiń jaýabyn Kazinform sholýshysy sarapshylardan surap kórdi.
Statıstıka qandaı?
Jyl ótken saıyn qazaqstandyqtar úshin úı alý «alystap, qıyndap» bara jatqandaı. Aıtpaqshy, kóbi zeınetaqy qorynan alǵan aqshasyn alǵashqy jarna retinde nemese ıpotekanyń bóligin óteýge – jalpy úı alýǵa paıdalanyp, «jyrtyǵyn jamady» deýge bolady. Odan qaldy «7-20-25-tiń» «qyzyǵyn kórgender de» kóp. Biraq odan keıin elimizde úı alǵandar azaıǵan. Buǵan dálel sandar bar. Mysaly, Statıstıka bıýrosynyń málimetinshe, 2023 jylǵy qarashada turǵyn úıdi satyp alý-satý boıynsha 31 727 mámile tirkelgen. Onyń ishinde, 7 579 – jeke úı, 24 148 páter satyp alynǵan. Bul kórsetkish byltyrǵy qazanmen jáne 2022 jyldyń qarashasymen salystyrǵanda da az. Mysaly, qazanmen salystyrǵanda (32 975) turǵyn úıdi satyp alý-satý mámileleriniń sany 3,8%, al 2022 jyldyń qarashasymen salystyrǵanda 6,1% qysqarǵan.
Al, basqa óńirlerge qaraǵanda, Astana men Almatyda úıdiń qymbat ekeni bárine málim. Jyldyq mándegi azaıýdyń eń joǵary kórsetkishi Astana qalasynda (18%-ǵa) tirkelse, Qyzylorda oblysynda páterler kóbirek satylǵan (31,5%).
Satyp alýshylar azaıǵanymen, 2022 jylǵy quldyraýǵa qaramastan, elimizde turǵyn úı qurylysynyń qarqyny qaıtadan óse bastady: 2023 jyldyń 8 aıynda jańa ǵımarattardyń aýdany 13%-ǵa artty. Biraq, suranys pen usynystyń aýytqýyna qaramastan, sharshy metrdiń baǵasy tómendemeıtin sııaqty. Kerisinshe, olar byltyr da artty.
Búginde naryqta baǵanyń ósýine nemese kerisinshe tómendeýine eleýli alǵysharttar joq. Satý júrgizilip jatqan basty qalalardaǵy bastapqy jáne qaıtalama turǵyn úı baǵasy burynǵydaı aı saıynǵy 0,1-0,5%-ǵa birkelki ósimdi kórsetip otyr. Qazir óńirlerde 1-1,5%-ǵa deıin shamaly ósý baıqalady. Bul suranystyń maýsymdyq ulǵaıýymen baılanysty bolýy múmkin, atap aıtqanda, naryq qatysýshylarynyń jyl sońyna deıin kóbirek satý mámilesin jasaý nıeti de áser etken bolýy yqtımal, – dedi Qazaqstan qurylysshylar qaýymdastyǵynyń prezıdenti Vıktor Mıkrıýkov.
Qaýymdastyqtyń málimetinshe, 2023 jyldyń basynan beri Astana men Almatyda úı kóptep salyna bastaǵan. Olar sátti aıaqtalsa, bul qalalardaǵy turǵyn úı qoryn kem degende 1,5-1,7 jáne 2-2,5 mıllıon sharshy metrge ulǵaıtady. Degenmen elimizde baspanaǵa muqtajdar kóp bolǵan soń, bul úıler de azdyq etedi.
Qarashadaǵy jaǵdaı boıynsha respýblıkada 500-den astam kópqabatty turǵyn úı kesheni salynyp jatqan. Paıdalanýǵa berý qarqyny 13,3 mıllıon sharshy metrge deıin ósti, sondyqtan bul josparǵa qol jetkizýimiz ábden múmkin. Degenmen, qazir 2,5 mıllıon adam baspanaǵa muqtaj ekenin eskersek, qazir salynyp jatqany óte az, – dedi Vıktor Mıkrıýkov.
Baǵa qalaı ózgerdi?
Statıstıkaǵa qarasaq, 2023 jyly jańa baspananyń quny 5,7 paıyzǵa ósse, qaıtalama naryqtaǵy páterler 3,9 paıyzǵa tómendegen. Naryq zańyna súıensek, satylymda qandaı taýar kóbeıse, ol taýar arzandaıdy. Alaıda úı qansha kóp salynsa da, arzandamaı keledi.
Degenmen sarapshylar qurylys qarqyny báseńdeıdi dep otyr. Oǵan sebep kóp. Sarapshylar ony sheshý úshin ıpotekany qoljetimdi etýdi usynady.
Turǵyn úı qurylysy kóleminiń azaıý qaýpi joǵary bolǵandyqtan, 2024 jyly qurylys jalǵasa beredi deý nemese basqa birdeńe aıtý óte qıyn... Qurylys kompanııalarynyń bankrotqa ushyraý qaýpi de áli aıtarlyqtaı joǵary. Qazirdiń ózinde salynyp jatqan turǵyn úılerdiń aıtarlyqtaı kólemi josparlanǵan qurylys merzimderinen artta qalǵanyn kórip otyrmyz. Eger azamattar úshin qoljetimdi ıpoteka boıynsha jaǵdaı ózgermeıtin bolsa, jyl sońyna deıin birqatar kompanııa defoltqa ushyraıdy. Eń aldymen, árıne, kishigirim kompanııalar zardap shegedi, biraq jalpy bul jaǵdaı kez kelgen jaǵdaıda naryqtyń barlyq qatysýshysyna qalaı da áser etedi, – dedi Vıktor Mıkrıýkov.
Memleket ne istep jatyr?
Memleket tarapynan baıaǵy sharalar jalǵasyp jatyr. Belgili bir kategorııadaǵy azamattarǵa jalǵa beriletin úı, kezekpen baspana berý jáne basqa qoldaý bar. Al bankterdiń ıpotekasyna toqtalsaq, paıyzy qymbat. Bul rette Otbasy banki «9-20-25» baǵdarlamasyn usyndy. Onyń sharty búginge deıin tolyq naqtylanbaǵan, jýyrda belgili bolady. Alaıda ony kútip júrgender kóp.
Arnaıy jas otbasylarǵa arnalǵan baǵdarlama jasaý qyzyq bolar edi dep oılaımyz. Bizde «Baqytty otbasy» memlekettik baǵdarlamasy bar, oǵan kópbalaly otbasylar, múgedektigi bar bala tárbıelep otyrǵan otbasylar, 1 jáne 2 toptaǵy múgedekter jáne tórt basym toptaǵy jetim balalar qamtylǵan. Sońǵy kezderi jas otbasylar: «Bir balamyz bar, joldyń basynda turmyz, biraq baspanamyz joq, memlekettik qyzmetshi emespiz, bul sanattarǵa kezekke tura almaımyz» deıdi. Bul – olarǵa qamqorlyq. Biz osy baǵdarlamany damytqymyz keledi, — dedi bank tóraǵasy Lázzat Ibragımova jýrnalısterge.
Al Úkimet basshysy Álıhan Smaıylovtyń aıtýynsha, qazirgi jaǵdaıda 9 paıyzdyq jarnanyń ózi tómen dep sanalady jáne baǵdarlamaǵa jylyna 150 mlrd teńge qarajat bólinedi dep josparlanǵan. Nesıe 8 myń adamǵa qoljetimdi bolady.
Baǵdarlamany iske qosý úshin naryqtan 100 mıllıard teńge jáne «Otbasy bankiniń» taza kirisinen 50 mıllıard teńge bólý kerek. Osylaısha eki qarjylandyrý kózin qosyp, 9 paıyzdyq mólsherlemege jetýimiz qajet, – dedi Smaıylov.
Alaıda, sarapshylar bul baǵdarlamanyń ózi kópshiliktiń qaltasyn qaǵady jáne ony alý qıyn bolady dep boljady.
Bastapqy jarna 20 paıyz deńgeıinde, nesıe merzimi 25 jylǵa deıin, jyldyq 9 paıyzben nesıe berý josparlanǵan. Keıinirek bank qazaqstandyqtarǵa nesıe berýdiń basqa da nusqalaryn qarastyryp jatqanyn habarlady. Bastapqy jarnanyń mólsheri aıtarlyqtaı joǵary bolyp otyr, tıisinshe, turǵyn úıge muqtaj azamattardyń kópshiligi úshin mundaı somany jınaqtaý qıynǵa soǵady, – dedi Vıktor Mıkrıýkov.
Qurylysshylar bul baǵdarlamaǵa paıdalanýǵa berilgen bastapqy turǵyn úıdi ǵana emes, úlestik qatysý tetikteri aıasynda salynyp jatqan úıdi de qosýdy usyndy. ıAǵnı, Qazaqstan turǵyn úı kompanııasynan kepil alyp, salyp jatqan úılerdi de «9-20-25» arqyly ıpoteka rásimdeýge qosýdy aıtyp otyr. Osylaısha salynyp jatqan úı baǵasy arzandaý bolady ári bul qurylysshylarǵa da tıimdi bolary anyq deıdi.
Ekinshi deńgeıli bankter de jobaǵa qatysýy kerek nemese Qazaqstan turǵyn úı kompanııasynyń kepildigi bar úılerdi qosý kerek. Sonymen qatar, «7-20-25» ıpotekalyq baǵdarlamasyna qatysty jaǵdaı qaıtalanbaýy úshin memleket, «Otbasy banki» jáne bıznes «9-20-25-tiń» talaptaryn ázirlep, zerdeleýi kerek dep esepteımiz, – deıdi sarapshy.
«Qazir halyq aqyldy...»
Degenmen ekinshi deńgeıdegi bankterden ıpoteka alyp, ony ýaqytynan buryn jabý nemese ishinara óteý jasap, tezirek qutylýdyń «jolyn» biletinder bar. Olar ıpotekany «qoryqpaı alatyny» da sondyqtan, deıdi ıpoteka mamany Maıra Mombaeva. Sarapshy turǵyndar arasynda bastapqy jáne qaıtalama naryqtan da úıdi ıpotekaǵa alatyndar kóp ekenin aıtty. Bastapqy naryqtaǵy úı baǵasynyń 20-30 paıyzyn, al qaıtalamadan 20 jáne odan joǵary paıyz alǵashqy jarna salyp, kez kelgen bankten ıpoteka alýǵa bolady. Ekeýine de suranys joǵary. Tek jańa úıdi 7 paıyzben, al qaıtalama naryqtan 15,5 jáne odan kóp paıyzben ıpoteka rásimdeýge bolady. Degenmen sarapshy, elimizde eshqashan úı arzandamaıdy, sondyqtan neǵurlym erte alsańyz, soǵurlym tıimdi degen keńes berdi.
Qazir halyq aqyldy jáne úıdi qalaı alý keregin biledi. Al qazir ıpotekaǵa úı kerek pe degenge kelsek, neǵurlym tez alsańyz, soǵurlym tıimdi. Biz ıpotekanyń jylyn barynsha sozyp alýǵa keńes beremiz. Sebebi onyń protsentin ınflıatsııa «jep qoıady» jáne ıpotekany tez-tez merziminen buryn jabýǵa tyrysý qajet. Eshkim 25 jylǵa sozyp júrmeıdi. Klıentterge sondaı keńes beremiz. Onyń ústine úı eshqashan arzandamaıdy. Sondyqtan qazir alǵan tıimdi, – dedi Maıra Mombaeva.
Mamannyń aıtýynsha, ıpoteka alarda aldyn ala 20-30 paıyzyn jınaýdyń da mańyzy zor. Sonda tóleýshige yńǵaıly bolady. Alǵashqy jarna retinde úıdiń 50 paıyzyn jınaý úshin kóp ýaqyt ketýi múmkin. Sondyqtan kem degende 20-30 paıyz jınaǵan abzal.
2024 jyly úı baǵasy qandaı bolady?
Mamandar úı baǵasyna túrli faktor áser etetinin tilge tıek etti. Mysaly, Vıktor Mıkrıýkov oǵan ınflıatsııa, qurylys materıaldarynyń quny tikeleı áser etedi, al memlekettik baǵdarlamalar asa yqpal ete almaıdy degen pikir bildirdi.
2024 jylǵy baǵaǵa, eń aldymen, qurylys materıaldary baǵasynyń ózgerýi jáne jumysty óndirýge baılanysty shyǵyndarǵa tikeleı áser etetin ınflıatsııa deńgeıi yqpal etedi. Baǵdarlama (9-20-25 red.) naqty shekteýler men qarjylandyrý kólemi kóp emes bolýyna baılanysty naryqtaǵy suranys pen usynystyń tepe-teńdigine aıtarlyqtaı áser etpeıdi, – dedi Mıkrıýkov.
Al, Maıra Mombaeva Qazaqstanda úı eshqashan arzandamaǵanyn atap ótti. Onyń ústine, bıylǵy qańtardan bastap ıpotekanyń paıyzy ósedi dep kútilýde. Ásirese, bastapqy naryqtaǵy úı qymbattaýy múmkin, dep boljady sarapshy.
2024 jyly tek bastapqy turǵyn úıdiń baǵasy kóterilýi múmkin. Al qaıtalama úı qymbattamaıdy, biraq arzandamaıdy da. Elimizde úı eshqashan arzandaǵan emes. Odan qaldy, keler jyldan bastap bankterdiń paıyzy artady dep kútilýde, – degen keńes aıtty Maıra Mombaeva.
