Qazaqstanda osymen úshinshi jyl qaraqurttardyń kóbeıýi baıqalyp otyr

PAVLODAR. KAZINFORM - Elimizdiń birqatar óńirinde qaraqurt kóbeıe bastaǵany baıqalady. Sońǵy aptalarda Atyraý, Túrkistan oblystarynda, Shymkent qalasynda ýly jándiktiń adamdarǵa shabýyldaǵany týraly derekter tirkelýde.

Bıyl Atyraý oblysynda qaraqurttyń ádettegiden kóp ekenine turǵyndar shaǵymdanyp jatyr. Ýly jándikter aýla ishinde, qoǵamdyq oryndarda, tipti saıabaqtarda da qujynap júr. Ásirese Inder aýdanynyń turǵyndary qaýiptenip otyr. Sońǵy úsh jylda bul jándik jıi taralýda. Ýly órmekshiler zııankester qataryna jatpaıdy, soǵan sáıkes ony ýlaýǵa bıýdjetten aqsha qarastyrylmaıdy. Kesirinen keıbir fermerler egin egýden qorqyp otyr.

- Kún jylyna mamandar qyrǵa baryp kelgen, onda da qaraqurt shyǵa bastapty. Biraq ol zııankeske qarsy áreket jasaý bizdiń quzyrymyzǵa kirmeıdi. Asa qaýipti aýrý bolsa ǵana qanyn alyp, saraptamaǵa jiberip, shara alynady, - deıdi veterınarııalyq baqylaý jáne qadaǵalaý komıtetiniń Inder aýdandyq aýmaqtyq ınspektsııasynyń basshysy Ómirbek Temirǵalıev.

Jalpy qaraqurttyń kóbeıýi Atyraý oblysynda 2023 jyldan baıqalyp otyr. Ótken jyly jaz aılarynda 10-nan astam adamǵa shabýyldaǵan. Sondaı-aq 485 túıeni shaǵyp, saldarynan 90 túıe shyǵyn bolǵan. Mal ıeleri 65,2 mln teńge shyǵynǵa ushyraǵan. 

Al Shymkent turǵyndary bıyl ýly jándiktiń shabýylyna jıi ushyraýda. Jyl basynan Shymkentte qaraqurt shaqqan 8 adamnyń ekeýi aýrýhanaǵa túsken. 

Shymkentte qaraqurt shaqqan adamdardyń barlyǵy qajetti medıtsınalyq kómek alǵan, ólim jaǵdaılary tirkelgen joq.

- Bizge qaraqurt, jylan, shaıan shaǵyp alǵan kóp adamdar keledi. Ádette ýly jándikter óz ortalarynda qalypty ómir súre beredi. Alaıda tynyshtyǵy buzylǵan sátte olar birden adamdarǵa shabýyldaıdy. Shabýylǵa ushyraǵan turǵyndar bizge kómek surap kelse, birden qaraqurt ýyna qarsy ekpe salamyz,-deıdi Shymkent qalasyndaǵy gıperbarııalyq oksıgenatsııa ortalyǵynyń bas dárigeri Mádına Ermahanbetova.

Entomologtar qaraqurttar negizinen aýa raıy jyly óńirlerdi meken etetinin aıtady. Qazaqstanda kóbine Atyraý, Mańǵystaý, Túrkistan, Qyzylorda, Jambyl oblystarynda kezdesedi. Sońǵy jyldary jazdyń asa ystyq bolýyna, qýańshylyqtyń qaıtalanýyna baılanysty jándikterdiń tirshilik ortasy keńeıip, kóbeıe túskeni baıqalyp otyr. Olar kóbine qurǵaq ári jyly jerlerde, jazyq jáne shól dalada, jyralarda, tastaq jerlerde kezdesedi. Buǵan qosa turǵynjaılarda, qaraýsyz qalǵan ǵımarattarda, baý-baqsha men qor-qopsyda, butalarǵa, tastardyń astyna jasyrynady. Dalada qalyp qoıǵan kıim men aıaq kıimge de kirip ketýi yqtımal.

Sońǵy ýaqytta elimizdiń jyly óńirlerin qoıyp, qaraqurttar Pavlodar oblysynyń Baıanaýyl aýdanynda tarala bastaǵan. Byltyr jazda Toraıǵyr kóli mańynda qaraqurt qaptap ketip, demalýshylarǵa qaýip tóndirdi.

Al tamyz aıynda qaraqurt qaptaýyna baılanysty Baıanaýylda tabıǵı sıpattaǵy tótenshe jaǵdaı jarııalandy.

Ulttyq park qyzmetkerleriniń aıtýynsha, qaraqurttar óńirimizge jyl qustary arqyly nemese kókónis, jemis-jıdektermen kelýi múmkin. Qaýipti jándikter úshin bizdiń oblystyń klımaty qolaıly emes. Soǵan qaramastan olar osymen úshinshi jyl ómirsheńdikterin saqtap otyr.

Pavlodar oblysynyń bas toksıkology Aleksandr Komkovtyń aıtýynsha, qaraqurttardyń kóbeıý jaǵdaıy óńirimizde osydan 12 jyl buryn da bolǵan.

- Jazda adamdar qalyń kıine almaıdy, soǵan oraı kez kelgen ýly jándik jolynda kezdesse shaǵyp alýy op-ońaı. Osydan kóp jyl buryn qaraqurt shaqqan adam bizdiń aýrýhanaǵa tústi. Ol ýaqytta ýytyn qaıtaratyn ekpe bizde bolmaǵan edi. Almatydan ushaq arqyly aldyryp, zardap shegýshiniń ómirin saqtap qaldyq. Negizi qaraqurttyń urǵashysy ǵana shaǵatynyn bilgen jón. Ári onyń shaqqan jerin baıqaı almaısyz. Adamdar bul zııandy jándikke qarsy halyqtyq em joǵyn da bilýi kerek. Eger shaqsa, birden jedel járdemge habarlasyp, mindetti túrde aýrýhanaǵa jatqyzylýy tıis, - deıdi dáriger.

Osydan on shaqty jyl buryn atalǵan oblysta qaraqurt taralyp, adamdardyń boıynda jappaı úreı qalyptasqan. «Qaraqurt fobııasy» aýyldyq jerlerde taralyp, onyń asa ýly, qaýipti ekenin bilgenderdiń biri dárigerlerge úılerinen ustap alǵan ádettegi órmekshini, endi biri baqa-shaıandy ákep kórsetken kezderi de bolypty. Osyndaı jaǵdaıda aq jeleńdiler turǵyndarǵa psıhologııalyq turǵydan súıeý bolyp, olarǵa kómek kórsetken. Aımaqta qaraqurt týraly dárister uıymdastyrylyp, alań kóńilderin basqan. Mundaı jaǵdaı aldaǵy ýaqytta da qaıtalanýy múmkin ekenin jasyrmady Aleksandr Petrovıch.

Byltyr Qazaqstan boıynsha adamdardy qaraqurttyń shaǵýyna qatysty 340-tan astam jaǵdaı tirkelgen. Derekter Aqtóbe, Almaty, Atyraý, Shyǵys Qazaqstan, Jambyl, Túrkistan, Mańǵystaý, Jetisý oblystary men Shymkent qalasynda esepke alynǵan. Elimizdiń Densaýlyq saqtaý mınıstrligi qaraqurttyń belsendiligi bıyl da tómendemeı turǵany sebepti, óńirlerde oǵan qarsy dezınsektsııalyq is-sharalar júrgizýge, jergilikti turǵyndar arasynda túsindirý jumystaryn uıymdastyrýǵa keńes beredi.

Dárigerlerdiń aıtýynsha, ýly jándik adamdy shaqqanda alǵashynda aýyrsyný bolmaıdy. Shaqqan oryn bolmashy qyzaryp, teride eki núkte sııaqty iz qalady. 5-20 mınýttan soń aýyrsyný birden bastalyp, búkil denege jaıylady. Qurysý, tersheńdik, bas pen ishtiń aýrýy, júrek jetkiliksizdigi, tynystyń tarylýy. Munyń bári qaraqurt shaqqannan keıin bastalýy múmkin. Dárigerlik kómek tez arada kórsetilmese, ómirine qaýip tónýi yqtımal.

Qaraqurtty ózge jándikterden aıyrý ońaı. Denesi qara, keıbirinde qyzyl daqtar kezdesedi. Mamandardyń aıtýynsha, kez kelgen jerde qaraqurtty kórseńiz, múmkindiginshe qaýipsiz jerge barǵan abzal. Eger úıde paıda bolsa, dárilep, dezınsektsııalaý mańyzdy. Mamandar jazda dalada uıyqtamaýǵa, kıim-keshek kıgende oǵan mán berip, tekserýge, qurǵaq shópten barynsha qashyq turýǵa, órmekshiler jasyrynýy múmkin qurylys qoqystarynan arylýǵa keńes beredi.

Eske sala keteıik, Baıanaýylda bıyl taǵy qaraqurt shyǵyp jatyr.