Qazaqstanda lýdomanııa derti órship barady. Ony qalaı shekteýge bolady?
Býkmekerlik keńselerde aqsha tigetin qazaqstandyqtardyń qatary kóbeıip barady. Resmı derekterge súıensek, olardyń jasy sany – 350 myńǵa jýyq. Qumar oıynǵa salynǵan ár azamattyń qaryzy orta eseppen 10 mıllıon teńge shamasynda, dep habarlaıdy Kazinform.
Sarapshylardyń aıtýynsha, erli-zaıyptylardyń ajyrasý faktileriniń jıileýine de qumar oıyn áser etip otyr. Atap aıtqanda, ajyrasý oqıǵalarynyń 40%-y erli-zaıyptylardyń biriniń jeńil aqshaǵa qumartýynyń saldarynan bolady.
Sonymen, azamattardyń qaýipti keselge shaldyǵýynyń sebebi nede, sheshimi qandaı?
Bıyl 4 qyrkúıekte ótken Qaýipsizdiń keńes otyrysynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń ózi qumar oıynǵa salynǵandar sanynyń kúrt kóbeıgenin aıtty. Tipti keıbir otbasylar úshin bul úlken qasiretke aınalǵan. Qumar oıynnyń shyrmaýynan shyǵa almaı, qylmysqa barǵandar, óz-ózine qol jumsaǵandar, jıǵan-tergenin satyp boryshqa belshesinen batqandar qanshama.
2018 jyly Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy aýrýlardyń halyqaralyq klassıfıkatsııasyna osy qumar oıynǵa qunyǵýdy qosty. Demek, bul – jahan dertine aınalǵan másele.
Lýdomanııa sóziniń tikeleı aýdarmasy «oıynǵa essiz qunyǵý» degen maǵynany beredi. ıAǵnı, adam ómirinde basym ról oınaıtyn, áleýmettik, kásibı, materıaldyq jáne otbasylyq qundylyqtardyń tómendeýine ákeletin patologııalyq oıyn qumarlyǵy.
Qazaqstan azamattaryn bul dertten qalaı qorǵaı alamyz? Ol úshin halyqaralyq tájirıbege súıene otyryp, respýblıkalyq deńgeıde birqatar sheshim qabyldaǵan jón. Máselen, 2021 jyly Latvııada alıment boryshkerlerine qumar oıynǵa bás tigýge, lotoreıa oınaýǵa tyıym salyndy. Sol sekildi Qazaqstanda da boryshkerlerdiń biryńǵaı tiziliminde turǵan jeke tulǵalarǵa qumar oıyndy oınaýǵa tyıym salý qajet.
Taǵy bir aıta keterligi, sheteldik býkmekerlik keńselerdiń ınternet saıttary Qazaqstan azamattaryna da ashyq. Al halyqaralyq tájirıbege súıensek, kóptegen elderde onlaın qumar oıyndarǵa tyıym salynǵan. AQSh-tyń birneshe shtatynda 2006 jyldan beri «Ǵalamtordaǵy zańsyz qumar oıyndarmen kúres týraly» zańy boıynsha, onlaın qumar oıyndarǵa jáne onyń jarnamalaýǵa bolmaıdy. Al Qazaqstanda tek onlaın-kazınoǵa ǵana shekteý bar, sheteldik qumar oıyndar saıty men totalızatorlardy bizdiń azamattar erkin qoldanady.
Úshinshiden, býkmekerlik uıymdardyń ǵımaraty, kazıno, lotoklýb syndy qumar oıyndar keńselerinde lombard pen mıkroqarjy uıymdarynyń ornalasýy úlken qasiret. Qunyqqan azamattar utylǵan aqshasyn qaıtarý úshin sol jerde barlyq jıǵanyn tige bastaıdy. Sodan qumarlyǵy kúsheıe túsedi. Sol sebepti qumar oıyndar ǵımarattarynda lombard pen mıkroqarjy uıymdardyń ornalasýyna tolyqtaı tyıym salý qajet.
Tórtinshiden, kezkelgen adam qumar oıynǵa bás tikpes burynaldymen onyń teris jaqtary týraly, qaýip-qateri eskertilgeni jón. Mysaly, «Halyq densaýlyǵy jáne densaýlyq saqtaý júıesi týraly» kodekste temeki óndirýshiler men satýshylar ónimniń qaýipti ári densaýlyqqa zııan ekenin eskertýge mindettelgen.
Býkmekerlik keńseler men totalızatorlardyń jarnamalaryn ornalastyrýǵa jáne taratýǵa qoıylatyn talaptardy qatańdatý qajet. Naqty aıtqanda, buqaralyq aqparat quraldarynda, ınternette, tele jáne radıoarnalarda, kıno men anyqtamalyq qyzmet jelilerinde qumar oıyn jarnamasyna tolyq tyıym salynýy kerek.
«Taǵy bir aıta keterligi, lotoreıalar jáne lotoreıa qyzmeti týraly» QR zańyna sáıkes lotoreıa bıletin, túbirtekterdi taratý tártibin operator derbes júzege asyrady. Lýdomanııanyń taralmaýy úshin, lotereıa termınaldaryn kóp páterli turǵyn úı keshenderine, jataqhanalarda, bilim berý ortalyqtaryna, densaýlyq saqtaý mekemelerinde, mádenıet ǵımarattaryna ornatýǵa tyıym salynýǵa tıis. Internet arqyly elektrondy lotoreıa bıletterin taratýdy da toqtatý qajet.
Búginde Parlamentarızm ınstıtýty Májilis depýtattarymen birlesip «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine oıyn bıznesi, lotereıa jáne lotereıa qyzmeti máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasyn ázirledi. Osy qujat aıasynda lýdomanııamen kúresýge baǵyttalǵan birqatar sharalar qamtylady dep josparlanyp otyr.
Merýert Qabylbaeva,
Parlamentarızm ınstıtýty
Jeke zańnama ortalyǵynyń bastyǵy
Asem Spanova,
Parlamentarızm ınstıtýty
Jeke zańnama ortalyǵynyń bas mamany,
zań ǵylymdarynyń magıstri
