Qazaqstanda evolıýtsııalyq jáne kezeń-kezeńmen damý qa­ǵıdaty basshylyqqa alyndy - Mahmut Qasymbekov

NUR-SULTAN. QazAqparat - Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti - Elbasy Keńsesiniń Basshysy Mahmut Qasymbekov «Egemen Qazaqstan» gazetinde jarııalanǵan «Jasampazdyq dáýiri» maqalasynda Nursultan Nazarbaevtyń kontseptýaldy modeliniń «alty altyn erejesin» ajyratyp kórsetedi. Onyń aıasynda Elbasynyń búkil mańyzdy jetistikteri, asa aýqym­dy jumys­tary jáne jańa jahandyq álem­degi qýatty ári básekege qabiletti Qazaq­stan­dy qurý jónin­degi zor kúsh-jigeri aıqyn kórinedi. «Alty altyn erejeniń» biri retinde avtor Evolıýtsııalyq saıası damý jáne qoǵamdyq turaqtylyqty atap ótedi.

«Nursultan Nazarbaev memleket qurý isinde áýel bastan «aldymen - ekonomı­ka, sodan keıin - saıasat» qaǵıdatyn ustandy. Ol sol jyldardaǵy saıası ahýaldyń bar­lyq qıyndyqtaryn óz basynan ótkerip, jurt­shylyqtyń kúdigi men úmitin tereń sezi­ne bildi. Jaýapkershilik deńgeıi joǵary bolǵan­dyq­tan jáne ár nársege pragmatıkalyq tur­­ǵy­dan qaraǵandyqtan Elbasy túrli eksperımentter men jónsiz qadamdarǵa múl­de barǵan joq. Sol sebepti, Qazaqstanda evolıýtsııalyq jáne kezeń-kezeńmen damý qa­ǵıdaty basshylyqqa alyndy», - dep jazady M. Qasymbekov.

Onyń pikirinshe, ýaqyt osyndaı ustanymnyń tıimdiligin dá­leldedi. Biz myqty ekonomıka quryp, bir­te-birte kúshti azamattyq qoǵamy bar ornyq­ty­ ári teńgerimdi saıası júıege qadam basyp kelemiz. Osy jyldar ishinde memlekettik-saıası qurylymnyń jáne qoǵamdyq qatynastar júıesiniń jalpy damý logıkasy, eń aldymen, memlekettik basqarýdyń tıimdi jumys isteıtin demokratııalyq ınstıtýttaryn qurýǵa baǵyttaldy.

«Atap aıtqanda, 1995 jylǵy Kons­tıtýtsııaǵa sáıkes birtutas memlekettik bı­likti júzege asyrýdyń ornyqty tetigi jasaldy. Onyń negizin bıliktiń úsh tarmaǵy - atqarýshy, zań shyǵarýshy jáne sot bıligi quraıdy. Tepe-teńdik jáne tejemelik júıesi (senimsizdik bildirý votýmy, ımpıchment, veto quqyǵy jáne t.b.) arqyly bı­liktiń tarmaqtarǵa bóliný qaǵıdatyna ke­pildik berildi. Konstıtýtsııa prezıdenttik basqarý formasyn jarııa etti. Prezıdenttiń erekshe mártebege ıe bolýy, bıliktiń bar­­lyq tarmaqtarynyń úılesimdi qyzmet etýin qamtamasyz etýi jáne memlekettik or­gan­dardyń jumysy úshin halyq aldynda ja­ýapty bolýy osy basqarý nysanynyń ózine tán ereksheligi sanalady.

Jalpy, 1990 jyldyń 24 sáýirinde quryl­ǵan prezıdenttik ınstıtýt egemen eli­miz­diń búkil memlekettik basqarý júıesiniń basty elementine aınaldy. Mundaı jaǵdaı 1995 jylǵy 25 sáýirde Prezıdenttiń óki­lettigin uzartý jónindegi respýblıkalyq re­ferendým barysynda túpkilikti túrde re­simdeldi. Onyń qorytyndylary Nursultan Nazarbaevtyń bastamalary men saıasatyna qoǵamdyq qoldaý kórsetýdiń deńgeıi joǵary ekenin aıqyn kórsetti. Keıingi jyldary mundaı qoldaý arta tústi. Elimizde ótken barlyq prezıdenttik saılaýdyń nátıjeleri soǵan dálel», - deıdi QR Tuńǵysh Prezıdenti - Elbasy Keńsesiniń Basshysy.

Onyń aıtýynsha, naǵyz kóshbasshynyń ulylyǵy men bolmysy uzaq merzimdi basymdyqtardy belgilep, memlekettiń damý baǵytyn der kezinde úılestire bilýimen aıqyndalady.

«Saıası jáne ekonomıkalyq salada táýel­sizdiktiń alǵashqy jyldarynda júrgizilgen túbegeıli qurylymdyq reformalar myqty prezıdenttik bılikti qajet etti. Biraq jańa tarıhı kezeńde Nursultan Nazarbaev Parlament pen Úkimettiń rólin kúsheıtip, bılik ókilettikterin qaıta bólgen durys dep sheshti. Sol sebepti Tuńǵysh Prezıdent elimizdiń saıası júıesiniń jańa qurylymy men tepe-teńdigin belgilep, 2017 jyly konstıtýtsııalyq reforma júrgizýdi usyndy.

Bul qadam jańa demokratııalyq stan­dart­tarǵa jáne azamattyq qoǵam ıns­tı­týt­taryn dáıekti túrde damytýǵa baǵyt­talǵan elimizdiń saıası júıesiniń evolıý­tsııa­syndaǵy jańa kezeńge jol ashty. Osy reforma arqyly Qazaqstannyń Tuńǵysh Pre­zıdenti azamattardyń quqyqtary men bos­tandyqtaryn qorǵaý, egemendigimizdi ny­ǵaıtý, demokratııalyq qaǵıdattardy damytý jáne memlekettiń tıimdiligin arttyrý isindegi Parlament depýtattarynyń rólin kúsheıtýdiń strategııalyq perspektıvalaryn aıqyndady», - deıdi M. Qasymbekov.

Osylaısha avtor Qazaqstan parlamentarızmi Qazaq KSR-niń eskirgen Joǵarǵy Keńesinen zamanaýı qos palataly kásibı Parlamentke deıingi kúrdeli evolıýtsııalyq joldan ótkenin atap ótedi. Qoǵamdyq-saıası kúshter keńinen ókilettik alyp, el ómirine eleýli yqpal ete bastady.

«Búgingi tańda respýblıkamyzda ornyq­ty kóppartııaly júıe qalyptasty. Qazirgi ýaqytta 6 saıası partııa resmı túrde jumys istep keledi. Solardyń úsheýi Parlament Májilisine saılandy. Salystyrmaly túrde aıtar bolsaq, 1993 jyldyń sońynda elimizde eki-aq saıası partııa (Sotsıalıstik jáne Qazaq­stannyń Ulttyq Kongresi) resmı túrde tirkelgen bolatyn», - dep eske alady M. Qasymbekov.

Onyń pikirinshe, Prezıdent basqarǵan «Nur Otan» partııa­sy áleýmettik mańyzy bar bastamalardy jáne jurtshylyq úshin ózekti jobalardy dáıekti túrde iske asyryp, Qazaqstannyń qo­ǵamdyq-saıası keńistiginiń myqty toptas­tyrýshy býynyna jáne halyqtyń túrli ókil­deriniń múddesin qorǵaıtyn kúshke aınaldy.

«Qoǵamdyq-saıası qurylymdardyń qyz­metin retteıtin «Saıası partııalar týraly», «Qoǵamdyq birlestikter týraly» zań­dar pikir alýandyǵyn qamtamasyz etip, aza­mattardyń respýblıkalyq, óńirlik jáne jergilikti deńgeıde sheshim qabyldaý isine atsalysýy úshin barlyq múmkindikterdi berdi. Bul jaǵdaı elimizdiń qarqyndy qoǵamdyq-saıası ómirinde aıqyn kórinis tapty. Máselen, Ádilet mınıstrliginiń málimetterine sáıkes, qazir elimizde respýb­lıka­lyq jáne óńirlik deńgeıde 23 myńǵa jýyq qoǵamdyq birlestik tirkelgen», - deıdi M.Qasymbekov.

Maqala avtory Táýelsizdik alǵan soń tórtinshi bılik qarqyndy damı túskenine toqtalady. Elimizde túrli mem­lekettik emes kommertsııalyq, qoǵamdyq radıostansalar, telearnalar men merzimdi basylymdar ashylyp, tabysty jumys istep keledi. Buqaralyq aqparat quraldarynyń erkindigi qamtamasyz etildi. BAQ erkindigine zań júzinde kepildik berildi.

«Nátıjesinde otandyq jýrnalıstıka halyqty el ishindegi jáne álemdegi jaǵdaı týraly aqparatpen qamtamasyz etetin tıimdi qoǵamdyq baqylaý ınstıtýtyna aınaldy. Qazirgi tańda Qazaqstanda túrli menshik nysanyn­daǵy 3 393 buqaralyq aqparat quraldary tirkel­gen. Solardyń ishinde 2 829 merzimdi basylym, 133 telearna, 70 radıo jáne 361 aqparat agenttigi men jelilik aqparat kózderi bar», - deıdi ol.

Sonymen qatar Elbasy mem­leket­­tik qyz­mettiń jańa merıtokratııa­lyq jú­ıe­s­iniń qalyptasýyna zor mán berdi. Onyń basty qaǵıdattary - demokra­tııa­ly­lyq, jal­pyǵa qoljetimdilik, qyzmettiń ashyq­­tyǵy, qoǵam­dyq pikirdiń eskerilýi jáne jurt­­shy­lyq­pen udaıy dıalog júrgizý, mem­­leke­ttik qyz­met­shilerdiń kásibıligi men quzyrettiligi.

«Ótken ǵasyrdyń 90-jyldary Keńes Odaǵy ydyraǵan sátte ǵalymdar men saıasat­kerlerdiń kópshiligi etnostyq jáne konfes­sııaaralyq qarama-qaıshylyqtardyń saldarynan Qazaqstan qurdymǵa ketedi dep boljady. Amerıkanyń ataqty saıasattanýshysy Zbıgnev Bjezınskıı ıÝgoslavııanyń kópke belgili baıansyz tájirıbesine súıene otyryp, bizdiń óńirdi, tipti «Eýrazııalyq Balqan» dep atady. Oqıǵanyń osylaı órbý qaýpiniń joǵary bolǵanyn atap ótken jón. Degenmen Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti beıbit ómirdiń, etnosaralyq jáne konfessııaara­lyq qatynastardyń náziktigi joǵary ekenin túsinip, strategııalyq mańyzy zor osy sa­ladaǵy barlyq jaǵymsyz úrdisterdiń aldyn alyp, olardy tıimdi túrde beıtaraptandyrý úshin birqatar júıeli sharalar usyndy», - deıdi M. Qasymbekov.

Atap aıtqanda, memleket dinı nanym-senim bostandyǵyna kepildik berip, eli­mizdegi dástúrli dinı birlestikterdiń erkin jumys isteýin qamtamasyz etti. Zaıyrly memlekettiń konstıtýtsııalyq qaǵıdatyn júzege asyrý úshin jaǵdaı jasaldy. Soǵan sáıkes eshbir din memlekettik jáne jalpyǵa mindetti din retinde belgilenbeıdi. Mundaı qadam ıslam, hrıstıan, ıýdaızm jáne basqa da konfessııa ókilderiniń úılesimdi qatar ómir súrýin qamtamasyz etti.

«Nursultan Nazarbaevtyń beıbit bastamalary Astanada turaqty túrde ótkizilip kele jatqan Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń sezi aıasynda ınstıtýtsııalanyp, belsendi ilgerilep keledi.

Etnosaralyq kelisim men qoǵamdaǵy turaqtylyqty qamtamasyz etý úshin 1995 jyly elimizdegi 130-ǵa jýyq etnostyń basyn qosqan biregeı qoǵamdyq ınstıtýt - Qazaqstan halqy Assambleıasy quryldy.

Jalpy, búginde Tuńǵysh Prezıdenttiń úshtuǵyrly til jáne barlyq etnostar men konfessııa ókilderiniń teńdigi saıasatynyń negizinde qoǵamdy demokratııalandyrý, Qa­zaqstan parlamentarıızmi men azamattyq qoǵam ınstıtýttaryn damytý, sondaı-aq elimizde jalpyulttyq birlik pen kelisimdi qamtamasyz etý isinde basty ról atqarǵanyn nyq senimmen aıtýǵa bolady», - dep túıdi oıyn Qasymbekov.