Qazaqstanda er men áıel uryǵy donorlary naryǵy qalaı jumys isteıdi
ASTANA. KAZINFORM - Kazinform agenttiginiń tilshisi er men áıel uryǵy donorlary naryǵy qalaı jumys isteıtinin saraptap kórdi.
Bizdiń elimizde uryqty jeke klınıkalar, sonymen birge Reprodýktıvti medıtsına ınstıtýty saqtaıdy.
Tilshimiz ortalyq mamandarymen kezdesip, sóılesip, donorǵa qoıylatyn talap pen bıometerıal tapsyrý quny qansha turatynyn surap beldi.
Kim donor bola alady ?
Ýrolog-androlog Roman Bezrýkovtyń aıtýynsha, 18-35 jas aralyǵyndaǵy deni saý, sozylmaly aýrýy joq, jaman ádetten ada er azamattar uryq donory bola alady. Bıomaterıal tapsyrmas buryn úmitkerler keshendi tekserýden ótedi. Olar:
- PTsR ádisimen túrli juqpaly aýrýdyń (hlamıdın, ýreaplazma, tsıtomegalovırýs, gerpes vırýsy, mıkoplazma) bar-joǵyn anyqtaıtyn analız tapsyrady;
- AITV, sıfılıs jáne vırýsty gepatıtke qarsy qan analızi;
- spermogramma.
- Donor uryǵy krıokonservatsııalanyp, mindetti túrde 6 aı karantınde bolady,- dep túsindirdi maman.
– Biz bıomaterıaldy qatyryp qoıamyz. Jarty jyldan keıin donor sıfılıs, AITV, gepatıt pen ózge de ınfektsııaǵa qarsy analız tapsyrady. Eger qaıta tekserý kezinde qandaı da bir juqpaly vırýs anyqtalmasa, materıal qoldanysqa jiberiledi.
Krıokonservatsııa QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń 2020 jylǵy 15 jeltoqsandaǵy № 272 buıryǵy negizinde retteledi. Buǵan deıin donordyń balasy bolýy kerek degen talap qoıyldy. Keıin ony alyp tastady. Mindetti zertteý jumystaryna medıtsınalyq-genetıkalyq tekserý de kiredi. Demek donor bolǵysy keletin er adam psıhıkalyq jáne somatıkalyq turǵydan saý bolýy shart.
Aıtyp óteıik, krıokonservatsııalaý uryqtyń reprodýktıvti múmkindigin buzbaı uzaq uzaq ýaqyt boıy saqtaýǵa múmkindik beredi. Qatyrylǵan bıomaterıal 196°C temperatýradaǵy suıyq azot ishinde jyldar boıy saqtalady jáne ol kúshin joımaıdy. Kez kelgen ýaqytta jibitip, jasandy uryqtandyrý kezinde qoldanýǵa bolady. Demek bıomaterıaldy saqtaý merzimi sheksiz.
Uryq donory qat
Roman Bezrýkovtyń aıtýynsha, elimizde donor bolǵysy keletin er adam kóp, biraq kóbi qatań súzgiden óte almaıdy. 10 úmitkerdiń ishinen tek 1-2 ǵana barlyq talapqa saı keledi. Demek donor elimizde tapshy.
- Men 25 jyldan beri ýrologııa salasynda jumys isteımin. Osy ýaqyt ishinde tek 2 jigit-altrýıstti kezdestirdim. Shyn máninde olar ózderinen bala bolǵanyn qalady. Al ózge úmitkerlerdiń bári qosymsha tabys dep qarady,- dedi maman.
Bir ret uryq tapsyryp, 40 myń teńge syıaqy alýǵa bolady. Odan salyq ustalyp, donorǵa 36 myń teńge túsedi. Donor bolyp, paıda tabý múmkin emes. Sebebi bir donordan tek 10 balany ómirge ákelýge bolady.
- Bul protsess qatań baqylaýda. Bir donordyń uryǵyn 40-50 bólikke bólip saqtaımyz. Ómirge kelgen bala sany 10-ǵa jetkende qalǵan bıomaterıal joıylady,- dedi R. Bezrýkov.
Klıentter kim ?
Otbasyly er adam belsizdikke (azoospermııa) dýshar bolsa, donor uryǵyn paıdalaný - sábı súıýdiń jalǵyz joly. Sonymen birge jalǵyzbasty áıelder arasynda suranysqa ıe. Olardyń biri jumysbasty bolsa, endi biri balany jalǵyz ózi ósirgisi keledi.
Roman Bezrýkovtyń aıtýynsha, qazirgi kezde bul ózekti máseleniń birine aınaldy.
QR zańnamasy boıynsha donor týraly aqparat qupııa saqtalady. Bolashaq ata-ana tek boıy, salmaǵy, ulty, qaı júzdiń qaı rýynan ekenin ǵana bile alady. Donordyń fotosy berilmeıdi.
Reprodýktıvtik medıtsına ınstıtýtynyń reprodýktolog dárigeri, gınekolog-hırýrgi Anna Onlastyń aıtýynsha, Qazaqstanda erlerdiń belsizdigi, áıelderdiń bedeýligi sekildi jıilep ketti. Tipti belsizdik pen bedeýlik kórsetkishi teńesti. Sondyqtan reprodýktıvtik medıtsına klınıkasynyń negizgi kelýshileri - osy dertke dýshar bolǵan juptar. Maman sheteldik áıelder qazaq donorlaryna qyzyǵy ma, degen suraqqa da jaýap berdi.
Onyń aıtýynsha, sheteldikter klınıkaǵa keledi. Sebebi munda reprodýktologııa men embrıologııa salasynda túrli zertteý júrgiziledi. Degenmen qandaı da bir ultqa basymdyq berip, sol ulttyq donoryn suraǵan ózge el azamattary kezdespegen.
Anna Onlastyń aıtýynsha, donor uryǵyn paıdalaný týraly sheshim qabyldaý jaýapkershilikti talap etedi jáne qıyn qadam. Kez kelgen er adam ózimen genetıkalyq baılanysy joq balany óz urpaǵyndaı qabyldap, tárbıeleı almaıdy. Erli-zaıypty uzaq oılanyp, keıin ǵana sanaly túrde sheshim qabyldaıdy. Onda da sábı súıýdiń jalǵyz joly ekenin uqqanda ǵana keledi.
Jumyrtqa jasýshasy donorlyǵy
Qazaqstanda áıelderdiń jumyrtqa jasýshasyna tapshylyq baıqalmaıdy. Áıelderdiń jynys jasýshasy ana bolǵysy keletin kelinshektiń ózinde bolmaǵanda nemese onyń sapasy medıtsınalyq talapqa saı kelmegende qoldanylady. Donor bolǵysy keletin áıeldiń deni saý bolýy tıis. Sonymen birge tuqym qýalaıtyn aýrýy bolmaýy qajet. Jaman ádetten aýlaq, somatıkalyq densaýlyǵy qanaǵattanarlyq jaǵdaıda ǵana donor atana alady.
Aıtyp óteıik, áıelderdiń jynys jasýshasy donoryna beriletin syıaqy er adamdarǵa qaraǵanda áldeqaıda qymbat. Tipti 500 myń teńgege deıin tólenedi.
- Áıel uryǵyn jeke jáne kásibı dep ekige bólemiz,- dep túsindirdi Anna Onlas.
– Jeke donor áıeldiń týystary nemese jaqyndary. Olar sińlisi, apasy, jıeni, bólesi, qurbylary men kórshileri. Bul tizimdegi áıelder jasandy uryqtandyrý kezinde kómektespek oıda keledi. Al kásibı donorlar bıomaterıaldy aldyn ala kórsetilgen syıaqyǵa beredi.
Áıel uryǵy donory jasyryn nemese ashyq bolady. Birinshi jaǵdaıda donordyń boıy, salmaǵy, qan toby, qaı júzge jatatyny, ulty men juldyz belgisi sekildi erekshelikteri týraly biledi. Al eger bári ashyq bolsa, donormen kezdesýge múmkindik bar. Erler sekildi áıelder de 10 balany ómirge ákelýge septigi tıgennen keıin donor bola almaıdy.
Bedeýlik problemasy
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń (DDSU) málimetine súıensek, álem halqynyń 17,5% bedeýlik problemasymen betpe-bet keledi. Bul degenimiz árbir altynshy adam osy problemaǵa kezigedi. Qazaqstanda da turǵyndardyń 17% bala súıe almaıdy.
Reprodýktolog Anna Onlastyń aıtýynsha, jyl saıyn elimizde 160 jup neke qıdyrady. Onyń ishinde 20 myń jup osy bedeýlik problemasymen betpe-bet keledi. Sol erli-zaıyptynyń 30–40% reprodýktıvti tehnologııa kómegine, tipti jasandy uryqtandyrýǵa muqtaj.
- Buryn áıelder arasynda bedeýlik kóp kezigetin. Qazir er men áıeldiń arasy teńesti,- dedi maman.
– Er adamdar arasynda tamyrdyń keńeıýi, ınfektsııalyq-qabyný derti, genetıkalyq aýytqý, ıaǵnı, qosymsha hromosomanyń paıda bolýy kezdesedi. Al áıelder arasynda ótkizý tútiginiń bitelýi, jatyrdyń shyryshty qabyǵynyń qabynýy basym.
Onyń aıtýynsha, keıingi kezderi erli-zaıyptynyń ekeýi de túrli aýrýǵa shaldyqqan bolyp shyǵady. Ol kezde ekeýi de tabıǵı jolmen balaly bola almaıdy.
Buǵan deıin habarlaǵanymyzdaı, otandyq ǵalym, qazaqstandyq reprodýktıvti medıtsına qaýymdastyǵynyń prezıdenti Vıacheslav Lokshınniń aıtýynsha, qazir ortasha eseppen bedeýlik jıiligi – 17 paıyz jáne bul kórsetkishtiń ózdiginen azaıý úrdisi baıqalmaıdy. Bedeýliktiń 40%-daı jaǵdaıy erlerdiń reprodýktıvti júıesi jumysyna baılanysty. Al aralas bedeýliktiń jıiligi 30%-dy kórsetedi.
Aıtyp óteıik, Qazaqstan kórshi elderden keletin bedeý erli-zaıyptylar úshin tartymdy elge aınalyp otyr. QR emhanalarynda jasandy uryqtandyrý baǵdarlamasynyń baǵasy tómen, al el zańnamasy sýrrogat ananyń qyzmetin paıdalanatyn juptarǵa yńǵaılanǵan. Bizdiń elde bireýdiń balasyn kóterip júrgen áıel ony ózine alyp qala almaıdy, sábıdi genetıkalyq ata-anasyna berýge mindetti.