Qazaqstanda bıýdjettiń ashyqtyǵyna ne kedergi
ASTANA. KAZINFORM – Elimizde bıýdjettiń ashyqtyǵy boıynsha halyqaralyq bıýdjettik seriktestigi zertteý júrgizgen. Bıýdjettiń ashyqtyǵyn baǵalaý boıynsha Qazaqstan 100 baldan 63 bal jınaǵan.
Bıýdjetti talqylaýǵa halyqtyń qatysýy boıynsha 100-den 11 ball, al bıýdjetti qadaǵalaý boıynsha 100-den 61 ball berilgen.
Memleket bıýdjeti ashyqtyǵy týraly tolyǵyraq Memlekettik qarjy jónindegi qoǵamdyq keńes múshesi, «Sandj» zertteý ortalyǵynyń negizin qalaýshy, halyqaralyq bıýdjettik seriktestiktiń zertteýshisi Janar Jandosova tarqatyp berdi.
«Sońǵy 15 jylda Qazaqstan bıýdjettiń ashyqtyǵyn baǵalaýda 38-den 63 balǵa kóterildi (2021 jyl). 2023 jylǵa arnalǵan bıýdjettiń ashyqtyq ındeksi aıtarlyqtaı joǵary, al kórshi eldermen salystyryp qarasaq, Grýzııa – 87, Ázirbaıjan – 67, Reseı – 66, Túrkııa – 64. Bul turalaýynyń sebebi nede?», - dedi Janar Jandosova baspasóz klýby alańynda ótken baspasóz máslıhatynda.
Odan ári, zertteýshi turalaýdyń sebepterin atady. Birinshi sebep, Qazaqstan bıýdjettegi shyǵys pen kirister týraly tarıhı derekterdi usynbaıdy, biraq olar bar.
«Bıýdjet jobasy ótken jáne kelesi jyldardyń bıýdjetin salystyrýǵa, bıýdjetti josparlaý men oryndaýdaǵy bolar qatelerdi kórýge múmkindik bermeıdi. Ókinishke qaraı, bıýdjet jobasynda memlekettik qaryz ben oǵan paıyzdyq mólsherlemeniń qalaı ósip jatqany týraly derekter de joq. Ótken 2 jyldyń derekterin jarııalaý qatelikterden aýlaq bolýǵa jáne sabaq alýǵa múmkindik beredi. Halyqaralyq fıskaldyq seriktestiktiń bıýdjettiń ashyqtyǵyn baǵalaýda Halyqaralyq valıýta qorynyń ádistemesine negizdelgen tarıhı derekterdi qosýdy talap etetini de sondyqtan. Bizdiń jaǵdaıda ótken jyldardyń tarıhı derekteri bolsa ındeksti 9 balǵa arttyrar edi», - deıdi ol.
Onyń aıtýynsha, bıýdjet jobasynda ekonomıkalyq jikteý joq.
«Onyń fýnktsıonaldyq jáne basqarý júıesinen aıyrmashylyǵy, ol jalaqy men syıaqylar, taýarlar men qyzmetter, transfertter nemese komıssııalyq tólemder men issapar shyǵyndary týraly aqparat beredi. Onyń bolmaýy mundaı sanattar boıynsha shyǵystardy josparlaýdyń joqtyǵyn jáne olar boıynsha bıýdjettiń asyp ketýine monıtorıng júrgizilmeıtinin kórsetedi. Odan bólek, bıýdjetten tys áleýmettik qorlar boıynsha ótken jyldary nóldik ball baıqalady. Qorlardyń jumysy ashyq emes, atap aıtqanda jaýapkershiligi shekteýli seriktestikke senip tapsyrylǵan aktıvterdi qaıtarýǵa, qarjylyq basqarýǵa baılanysty qarajat boıynsha», - dedi J. Jandosova.
Sondaı-aq, sarapshy bıýdjette aktýarlyq esepteýler (mysaly, demografııalyq jaǵdaıdyń 10-15 jyldan keıin bıýdjet aýyrtpalyǵyna qalaı áser etetini), salyq shegerimderi, ekologııalyq jáne basqa da aıyppuldar sııaqty maqsatty kiristerdi baǵalaý boıynsha derekterdiń joqtyǵyn aıtyp otyr.
«Reıtıngide elimizdiń turalap qalýyna taǵy bir sebep bıýdjetti talqylaýdan qoǵamnyń tys qalýy, ásirese ony josparlaý jáne azamattyq qoǵam usynymdaryn paıdalaný kezinde. Qarjy mınıstrligi bıýdjet jobasy, bekitilgen bıýdjet, jartyjyldyq sholý jáne jyldyq esep týraly aqparatty azamattyq bıýdjet retinde jarııalaýǵa mindetti. Esepterdi baǵalaýǵa ǵana emes, bıýdjetti ázirleýge jurtshylyqty tartý tetikterin iske qosý qajet. Parlament bıýdjet jobasyn jáne aýdıtorlyq esepti tyńdaý kezinde azamattyq qoǵamdy tartýy kerek. Bul olqylyqtardy túzetý josparlaýdyń sapasy men bıýdjettiń oryndalý tıimdiligin arttyrady jáne bıýdjettiń ashyqtyq ındeksiniń 80 balǵa, al halyq qatysýynyń 40 balǵa deıin kóterilýine de áser etedi», - dep túıindedi Janar Jandosova.
