Qazaqstanda Balalar quqyqtaryn qorǵaıtyn ýákil engizý qajettigi týyndaýda
Búginde elimiz osy saladaǵy birneshe halyqarlyq konventsııalarǵa qosylyp, balalar quqyqtaryn qorǵaý salasynda Birikken Ulttar Uıymynyń arnaıy komıtetine únemi esep berip otyrady. Úkimet janynda kámeletke tolmaǵan balalar isteri jáne olardyń quqyqtaryn qorǵaý jónindegi mekemearalyq komıssııa jumys isteýde. Ol óz kezeginde QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligine qarasty komıtet pen departamentterdiń jumysyn úılestirip otyrady. Deıturǵanmen, sheteldik sarapshylar Qazaqstannyń osy saladaǵy eńbegine basqasha baǵa berip otyr.
Jaqynda ıÝNISEF-tiń halyqaralyq keńesshisi Robın Haarr hanym «Sandj» zertteý ortalyǵy ótkizgen saýalnamanyń nátıjesin jarııa etti. Elimizdegi balalar quqyqtaryn saqtaý salasyndaǵy hal-ahýaldy aıqyndaǵan bul zertteý memlekettik mekemelerde tárbıe alyp jatqan balalardyń quqyqtary jıi buzylatyndyǵyn kórsetti. Atap aıtqanda, zertteýge qatysqan 9-8 jasar 1 myńǵa jýyq balalardyń 50 paıyzy mazaqtap-basyný, namysqa tııý, psıhologııalyq jáne fızıologııalyq zorlyq kórsetý sııaqty áreketterge káý bolǵandyǵyn jetkizdi. Balalar arasyndaǵy jaraqat salý kórsetkishi 13-14 paıyz bolsa, mekeme qyzmetkerleri tarapynan qol jumsaý faktileriniń sany 35-41 paıyzdy qurap otyr. Jas jetkinshekter mekeme qyzmetkerlerimen sózge kelmeýge tyrysady, biraq olaı bolǵan jaǵdaıda ózderin qorǵap, barynsha qarsylyq kórsetedi. Saýalnamaǵa sáıkes, qyzmetkerler balalarǵa tıisti deńgeıde qaramaıdy. Olardyń tárbıelenýshilerge nemquraıdy qaraý kórsetkishi 21-26 paıyzdy qurady. Osynyń saldarynan balalar ınternattan jıi qashyp ketip otyrady. Degenmen, saýalnamaǵa qatysqandardyń 89 paıyzǵa jýyǵy memlekettik mekemelerdi qaýipsiz oryndar retinde qarastyrýda. Olardyń tek 6-4 paıyzy ǵana óz qurdastary men mekeme qyzmetkerlerinen qorqady eken.
Shyny kerek, sońǵy kezderi elimizde balalar arasynda óz-ózine qol jumsaý jaǵdaılary jıilep barady. QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi 2009 jyly balalar arasynda 264 sýıtsıd oqıǵasynyń oryn alyp, 2010 jylda bul kórsetkishtiń 256-ǵa tómendegenin málimdep otyr. Al QR Bas prokýratýrasy Quqyqtyq statıstıka jáne arnaıy esep jónindegi komıtettiń resmı aqparaty boıynsha 2010 jyldyń tek 9 aıynda ǵana respýblıkada óz-ózine qol jumsaýdyń 2 myń 359 oqıǵasy oryn aldy. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy taratqan málimetke sáıkes, ótken jyly sýıtsıdtiń sany jaǵynan Qazaqstan úshinshi orynda boldy. Osyny eskergen Úkimet jastar arasyndaǵy sýıtsıdti aldyn alý maqsatynda elimizdegi barlyq quziretti mınıstrlikterdiń 2011 jylǵa arnalǵan is-sharalar josparyn bekitti.
Mamandardyń aıtýy bobıynsha, balalardyń óz-ózine jaraqat salý áreketi 7 jasta baıqalady. Ondaı jaǵymsyz minez 12-15 jasta da kórinip, birneshe aptaǵa, birneshe aıǵa, tipti birneshe aıǵa sozylýy ábden múmkin. Memlekettik mekemelerde tárbıe alyp júrgen balalar osyndaı áreketterge jıi barady. «Sandj» zertteý ortalyǵynyń saýalnamasy kórsetkendeı, jasóspirimderdiń 8-12 paıyzy baqytsyzdyqqa urynǵandyǵynan óz-ózine jaraqat salady.
QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi janyndaǵy Balalar quqyqtaryn qorǵaý jónindegi komıtettiń tóraıymy Raısa Sher saýalnama nátıjesimen kelispeıtindigin málimdedi. «Mundaı málimetter, árıne, birqatar problemalardyń bar ekendigin kórsetip otyr. Biraq saýalnamada kórsetilip otyrǵan úreıli jaǵdaılar barlyq jerlerde oryn alady dep túsiný ábestik bolar. Bul kádimgi balalardy joıýmen birdeı boldy ǵoı. Árıne, jasóspirimderge otbasydan artyq eshteńe joq. Biraq ata-anasynyń asyraýynsyz qalǵan olardy biz tek balalar úıine ǵana bere alamyz. Sondyqtan ol jerde balaǵa jaqsy bola ma dep biz onyń ózinen suraı almaımyz. Sóz joq, qazirgi kezde otbasylyq tárbıe berýdiń balamaly ádisterin damytý qajet. Bul jolda biz tıisti jumystardy atqaryp kelemiz. Bizde patronat, otbasy úlgisindegi bilim berý oshaqtary, balalar qalashyqtary jáne shaǵyn balalar úıleri bar. Qazaqstan osy baǵytta únemi jumys istep keledi. Árıne, osy salada kemshilikter joq emes», - deıdi R.Sher.
QR Adam quqyqtary jónindegi ulttyq ortalyqtyń jetekshisi Nıkolaı Kalıýjnyı elimizdegi balalar quqyqtaryn qorǵaý salasyndaǵy jaǵdaıdy qanaǵattanarlyq dep baǵalap otyr. «Menińshe, búgingi tańda Qazaqstanda balalar quqyqtaryn qorǵaý salasyndaǵy qajetti zańnama jáne tıisti mekemeler bar. Biz balalar quqyqtaryn qorǵaý salasyndaǵy halyqaralyq konventsııalarǵa qosylyp, Birikken ulttar uıymynyń arnaıy komıtetine únemi esep berip otyramyz. Sondyqtan elimizdegi balalar quqyqtaryn saqtaý salasyndaǵy jaǵdaıdy qanaǵattanarlyq dep baǵalaýǵa bolady», - deıdi N.Kalıýjnyı. Oǵan qaramastan, elimizde Balalar quqyqtary jónindegi ýákildi engizý máselesi kóterilip, keńinen talqylanýda. «Osy máselege qatysty bizdiń ustanymymyz bylaı: Balalar quqyqtary jónindegi ýákildiń qyzmeti ulttyq quqyq qorǵaý mekemesi aıasynda engizilýi tıis, ıaǵnı Qazaqstan Respýblıkasy Balalar quqyqtary jónindegi ýákil elimizdegi Adam quqyqtary jónindegi ýákildiń orynbasary bolýy qajet. Sonda ǵana osy saladaǵy jumys kúsheıip, barlyq azamattardyń quqyqtaryn qorǵaýdyń naqty júıesi qalyptasady», - dep atap kórsetti N.Kalıýjnyı.
