Qazaqstanda balalar ádebıeti qalaı damyp keledi
ASTANA. KAZINFORM — 2 sáýir — Halyqaralyq balalar kitaby kúni. Bul aıtýly kún 1956 jyldan bastap, jyl saıyn dat jazýshysy Gans Hrıstıan Anderstenniń týǵan kúnine oraılastyrylǵan. Qazir «Balalar kitap oqymaıdy», «Balalarǵa arnalǵan kitap joq» degen pikir jıi aıtylady. Degenmen keıingi jyldary elimizde balalar ádebıetin damytý isi qolǵa alyndy. Aıtýly kúnge oraı, Jibek Joly tilshileri sala sarapshylarynyń pikirin surap kórdi.
«Hárrı Potterdi» qazaqshaǵa aýdarý nelikten mańyzdy
Tanymal «Hárrı Potter» týyndysyn qazaqsha sóıletken baspager, Steppe& World baspasynyń negizin qalaýshy Raısa Qadyr balalardyń kitap oqýy Qazaqstanda ǵana emes, tutas álemde kúrt azaıǵanyn aıtýda. Óıtkeni kitap pen tsıfrlyq dáýir bir-birimen talasyp keledi. Ata-ana da, bala da bos ýaqytyn áleýmettik jelide ótkizetin boldy.
− Degenmen kitaptyń qundylyǵyn biletin, sanaly ata-analar da bar. Olar kitap oqyp ósken balanyń keleshekte qandaı jetistikke jetetinin biledi. Sondyqtan, jospar quryp, balasyna kitap oqytady. Mundaı ata-analar kóbeıip keledi jáne bári otbasylyq tárbıege baılanysty. Bizdiń baspanyń ashylǵanyna 7 jyl boldy, bul isti dekrette otyrǵanda bastadym. Óıtkeni árbir ana balasyna tek jaqsylyq tileıdi, sábıiniń bilimdi bolǵanyn, óz maqsatyna jetetin myqty azamat bolǵanyn qalaıdy. Sondyqtan meniń ǵana emes, búkil qazaq balasy qazaqsha sapaly kitap oqysyn degen nıet boldy, − deıdi R. Qadyr «Bugin Live» baǵdarlamasyna bergen suhbatynda.
Baspager qazaq tiline aýdaratyn shyǵarmany tańdaýda onyń sıýjetine, keıipkerlerine, qandaı emotsııa týdyratynyna mán beriletinin atap ótti.
− Biz sheteldik ádebıetiń marjanyn terip ákelemiz, sondyqtan shyǵarmanyń álemge tanylýy da mańyzdy. Óıtkeni bizdiń balalar bul kitapty oqyǵan soń, álemniń qaı eline barsa da, sheteldiktermen ortaq taqyryby, ortaq ázili, ortaq tsıtatasy bolady. «Sen Hárrı Potterdi oqydyń ba?» dep, tez til tabysýyna kómektesedi. Biz baspa retinde tek kásibı aýdarmashylarmen, kásibı redaktorlarmen jumys isteımiz. Bir kitapty shyǵaý úshin tutas komanda jumys isteıdi. Aýdarmashy kitaptyń túpnusqa tilin — aǵylshyn, nemis, frantsýz, ıtalıan tilin jetik bilýi kerek jáne qazaq tilin bárinen de jaqsyraq meńgergen bolýy kerek. ıAǵnı aǵylshynsha jazylǵan ázildi qazaqshaǵa tikeleı dóp túsetindeı aýdarýy kerek, − deıdi R. Qadyr.
Qazaqstanda baspa úıleri kóbeıdi
Qazaq ádebıetindegi tanymal balalar týyndysy keńestik kezeńde óte kóp jaryq kórdi. Qazir de jańa kitaptar bar. Máselen, Zıra Naýryzbaeva pen Lılıa Kalaýs jazǵan «Batý men dostarynyń shytyrman oqıǵalary» jaryqqa shyqty. Biraq olardyń sany óte az.
− Sebebi elimiz Táýelsizdik alǵan soń naryqtyq ekonomıkaǵa kóshti. Oǵan deıin baspa isi memlekettiń qaraýynda boldy. Sol jyldary halyqtyń turmysy nasharlap, polıgrafııalar jabyldy nemese kásibin saqtap qalý úshin biryńǵaı oqýlyq shyǵarýǵa kóshti. Al kreatıvti shyǵarmashylyqty qoldaý úshin belsendi azamattar kóptep shyǵýy kerek. Sońǵy 5 jylda Qazaqstanda baspalar kóbeıdi. «Foliant», «Mazmundama», «Qasym», «Amal Books», «Tentek Publishing House» sekildi baspa úıleri endi-endi tájirıbe jınaqtap keledi. Kitap ındýstrııasy — óte aýyr bıznes, onda avtorlyq quqyqty satyp alasyz, mátindi aýdarasyz, redaktsııalaısyz, betteısiz, basýǵa jiberesiz. Tehnıkalyq protses bitken soń, daıyn kitapty jarnamalap, satý qajet bolady. Elimizde kitap satý mádenıeti endi bastalyp keledi. Buǵan deıin kitap shyǵarýmen aınalystyq, kelesi kezeń — kitapty jarnamalaý, kitapty sórelerge durys ornalastyrý, kitap dúkenderimen tyǵyz jumys isteý bolady, − dedi R. Qadyr.
Zamanaýı balaǵa zamanaýı shyǵarmalar kerek
Balalarǵa arnalǵan birneshe týyndynyń avtory Baıanǵalı Álimjanov qazirgi zamanǵa daıyq balalar shyǵarmasyn usynýymyz kerek deıdi.
− Bizde balalar ádebıeti bar, ol ósip-órkendep keledi, al osy zamannyń balalaryna qalaı oqytamyz — bul úlken másele. Demek, olarǵa arnalǵan shyǵarmany burynǵy dástúrmen sabaqtastyra otyryp, jańasha jazýymyz kerek shyǵar degen oılap keledi. Bizde balabaqshadan bastap, bastaýysh synyp balalaryna jaqsy shyǵarmalarymyz bar, al mekteptiń 7-11 synyptaryna, jasóspirimderge arnalǵan shyǵarma joqtyń qasy. Al balalar kitaptan ózderin izdeıdi. Sonda ǵana kitapqa bet burýy múmkin, — deıdi ol.
Al astanalyq jas qalamger Aıǵanym Sálken 12 jasynda «Dınozavr kelisimi» kitabyn aǵylshyn tilinde jazyp bastaǵan jáne ony jaqynda jaryqqa shyǵardy.
− Men bul kitapty 5-synypta áńgime retinde jaza bastadym. Sol kezdegi mektep gazetine 4 bólimin jarııaladym. Keıinirek 11-synypta osy isti qolǵa alyp, kitap retinde shyǵardym. 100 bettik kitap ǵylymı fantastıka janrynda jazylǵan. Onda basty keıipker Álııaǵa jumyrtqany jaryp shyqqan dınozavr kez bolady. Maǵan kitap oqý qatty unaıdy, sondyqtan kitap jazý qıynǵa soqpady. Biraq men ádebıetti aǵylshyn tilinde oqımyn, sebebi Birikken Arab Ámirlikterinde 5 jyl turyp, Qazaqstanǵa oraldyq. Qazaqstanda aǵylshynsha kitaptar asa suranysta emes, sondyqtan kitabym qazaq jáne orys tilderine aýdarylady, − deıdi jas qalamger.
Aıǵanymnyń anasy Móldir Qaıyńbaeva negizgi mamandyǵy qarjyger bolǵanyna qaramastan, aýdarmaǵa bet buryp, «Hárrı Potter» shyǵarmasyn qazaq tiline aýdara bastaǵan.
− Osy kitapty meniń balalarym qazaqsha oqysa eken degen armanym boldy. Biraq qazaqsha aýdarmasyn tappaı, alǵashqy «Hárrı Potter jáne pálsapa tas» kitabyn qazaqsha aýdaryp kórdim. Bul protsesten ózim lázzat aldym. Biraq kitap shyǵarý isi qıyn eken. Ádebı agenttikterge habarlasyp sóılestim, Djoan Roýlıngtiń komandasy jeke tulǵalarmen emes, tek úlken baspalarmen jumys isteıtinin aıtty. Ózge baspalar asa qyzyǵýshylyq tanytpady. Osylaısha, 2019 jyly Raısa Qadyrdyń tanymal shyǵarmany qazaqshaǵa aýdaratynyn estip, birden habarlastym. Oǵan aýdarmam unady, biraq Hárrı Potter kitabyna aýdarmashylar bekitilip qoıǵandyqtan, maǵan Rakel Palasıonyń «Ǵajaıyp» túpnusqadan aýdarýdy usyndy. Odan keıin «Narnııa shejiresiniń» birinshi kitabyn aýdardym, − deıdi M. Qaıyńbaeva.
Balany kitap oqýǵa yntalandyrý kerek
Sarapshylar Qazaqstanda kitap oqý mádenıeti damymaǵanyn moıyndaıdy. Álemniń birneshe elinde balalardy kitap yntalandyratyn sharalar jolǵa qoıylǵan.
− Máselen, Arab ámirlikterinde oqý jylynyń basynda kitap oqýdan jarys jarııalaıdy, jaqsy yntalandyrady. Osylaısha, balalar jylyna 40-50 kitap oqyp taýysady. Mektepterde kitap jármeńkeleri jıi ótedi. Ata-ana kitap alýǵa arnalǵan aqshany konvertke salyp beredi. Bala ózi unatqan kitapty tańdaıdy, satyp alady. Ózi tańdap satyp alǵan kitabyn álbette oqıdy. Bul tájirıbeni bizdiń mektepterge engizý kerek. Bul jastaıynan kitap oqý mádenıetin qalyptastyrýǵa kómektesedi, − deıdi Móldir Qaıyńbaeva.
Qazirgi ýaqytta Qazaqstanda 273 balalar kitaphanasy bar. Olarǵa jylyna orta eseppen 1,5 mıllıon jas oqyrman keledi eken. Jaqynda ǵana Aqmola oblysynyń Qosshy qalasynda Qazaqastanda balamasy joq jańa komıýnıtı-ortalyq ashyldy. Mundaı qoǵamdyq, mádenı, sport ortalyqtary ásirese Eýropa elderinde keń taralǵan.
Elorda irgesinde boı kótergen qoǵamdyq, mádenı, sport kesheniniń jalpy quny — 9,6 mlrd teńge. Bul keshende barlyq jastaǵy kelýshiler úshin barlyq jaǵdaı jasalǵan — voleıbol, fýtbol, tennıs alańdary jáne kitaphana men kınozal salynǵan. Mundaǵy kitap qory 20 myń dana, onyń 6 myńǵa jýyq kitaby balalarǵa arnalǵan.
− Balalar kitaphana jıi keledi. Biz jyl saıyn 25 myń oqyrmanǵa qyzmet kórsetsek, onyń 10 myńǵa jýyǵy — mektep jasyndaǵy balalar. Sońǵy ýaqytta Berdibek Soqpaqbaevtyń «Meniń atym Qoja», «Balalyq shaqqa saıahat» shyǵarmalary úlken suranysta. «Hárrı Potterdiń» qazaqsha jáne oryssha aýdarmalary jáne komkstar únemi suranysqa ıe, − deıdi Qosshy qalasynyń ortalyq kitaphana basshysy Symbat Qýandyqova.
Eske sala ketsek, Qazaqstanda 2021 jyl — balalar ádebıeti jyly dep ataldy. Balalar ádebıeti jyly aıasynda memlekettik tapsyryspen 40 kitap jaryq kórdi.
Buǵan deıin balalarǵa arnalǵan qazaqsha úzdik 10 kitaptyń tizimi jarııalanǵan edi.