Qazaqstanda astyq óńdeý salasyn damytý jónindegi jol kartasy ázirlenedi
Astyq jónindegi halyqaralyq keńestiń esebine sáıkes, astyq óndirisiniń Reseıde, Kanadada, Aýstralııada ósýine baılanysty 2020 jylǵy ónim kólemi álemdik rekordtyq deńgeıde – 2,2 trln tonna bolady dep baǵalanýda (2019 jyly – 2,1 trln tonna). Maýsym joǵary astyq qaldyq qorymen – 630 mln tonna mólsherinde aıaqtalady. Onyń ishinde Astyq jónindegi halyqaralyq keńes Qazaqstanda 17,7 mln tonna kóleminde astyq jınalady dep boljaýda. QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń aldyn ala esepteýine qaraǵanda, ónim 18 mln tonnany quraıdy.
Atalǵan halyqaralyq keńestiń baǵalaýy boıynsha álemde bıdaı óndirý kólemi 763,3 mln tonnany, onyń ishinde Qazaqstanda 12,4 mln tonnany (2019 jyly – 11,5 mln tonna) qamtıdy.
Búgin Úkimet otyrysynda Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Saparhan Omarov jańa maýsymda qazaqstandyq bıdaı men unnyń negizgi jetkizilimderi dástúrli túrde Orta Azııa elderi men Aýǵanstan naryǵyna joldanatynyn jetkizdi. Astyq sapasynyń joǵary bolýynan Qytaıǵa bıdaı (HI-Pro) jóneltilimi artýy múmkin.
18,2 mln tonna astyq bastyryldy
«Bıyl elimizde egin jınaý jumystary ýaqtyly bastaldy, bul rette egin jınaý naýqanynyń qarqyny ótken jylǵa qaraǵanda joǵary. Máselen, búginde respýblıka boıynsha barlyǵy 14,8 mln gektardan astam dándi jáne dándi-burshaqty daqyldar nemese olardyń jalpy jınalatyn alańynyń 93,4 paıyzynda egin jınaldy. Al ótken jyly osyndaı ýaqytta 10,3 mln gektar nemese 67,6 paıyzy jınalǵan bolatyn. Gektaryna 12,3 tsentner ortasha túsimdilikpen 18,2 mln tonna astyq bastyryldy (2019 jyly – 11,4 mln tonna)», - dedi mınıstr Úkimet otyrysynda.
Osy oraıda ol dándi jáne dándi-burshaqty daqyldar óndirisiniń boljamdy kólemi eldiń ishki qajettilikterin tolyqtaı qamtamasyz etýge múmkindik beretinin atap ótti.
Qazirgi kezde eginniń sapaly saqtalýyn qamtamasyz etý mańyzdy bolyp otyr. Jalpy alǵanda, eldegi qolda bar saqtaý qýattylyǵy, ótken jyldardaǵy aýyspaly qaldyqtardy esepke alǵanda, boljamdy ónim túsimin saqtaý úshin jetkilikti. Respýblıkada astyq saqtaýdyń jalpy syıymdylyǵy 28,8 mln tonnany quraıdy, onyń 12,1 mln tonnasy – astyq qabyldaý kásiporyndarynda, 16,7 mln tonnasy – aýyl sharýashylyǵy óndirýshilerinde.
Onyń sózine qaraǵanda, jańa ónimnen lıtsenzııalanǵan astyq qabyldaý kásiporyndaryna barlyǵy 3 mln tonna astyq tústi. Bıylǵy 18 qyrkúıektegi jaǵdaı boıynsha elevatorlarǵa: 2,4 mln tonna bıdaı, 504,6 myń tonna arpa, 114,5 myń tonna basqa daqyldar (suly, tary, qaraqumyq, kúrish) tústi. Atalǵan derekter egin jınaý qarqynynyń ótken jylmen salystyrǵanda joǵary ekendigin rastaıdy.
Saparhan Omarovtyń atap ótýinshe, jańa egin astyǵynyń sapasy joǵary kórsetkishterge de ıe ekenin baıqaýǵa bolady. Máselen, lıtsenzııalanǵan astyq qabyldaý kásiporyndaryna tapsyrylǵan jalpy bıdaı kóleminiń 83,8 paıyzy 1-3-synyptarǵa jatqyzyldy, bul kórsetkish 2019 jyly 67,2 paıyzdy quraǵan bolatyn.
Tıisinshe 4-5 synypty jáne synypsyz bıdaıdyń úlesi 2019 jylǵy 32,8 paıyzdan 16,2 paıyzǵa deıin tómendegen.
«Astyq qabyldaý kásiporyndaryna túsken astyq sapasy týraly derekterge qaraǵanda, dán mańyzy joǵary bıdaı úlesiniń edáýir óskeni baıqalýda, bul bıdaıdyń mańyzdy sapalyq kórsetkishteriniń biri bolyp sanalady. Standartqa sáıkes 3-synypty bıdaıdaǵy dán mańyzynyń mólsheri 23 paıyzdy quraýy tıis. Bıyl bul kórsetkish aıtarlyqtaı joǵarylady. Máselen, 3-synypty bıdaı kóleminde dán mańyzy 25-27 paıyz bolatyn astyq úlesi 25,4 paıyzǵa jetti. 2019 jyly bul kórsetkish 23,4 paıyzdy quraǵan edi. Al dán mańyzynyń mólsheri 28% jáne odan joǵary bolatyn joǵary sapaly, joǵary suranysqa ıe HI-Pro bıdaıynyń úlesi 59 paıyzǵa jetti, ótken jyly bul 42,8 paıyz bolatyn», - dedi mınıstr.
Aıta keteıik, bıyl aýyl sharýashylyǵy óndirýshileriniń kóptegen ótinishteri boıynsha Azyq-túlik kelisimshart korporatsııasy aýyl sharýashylyǵy ónimderin forvardtyq satyp alýdy júzege asyrdy, ony ótkizý úshin respýblıkalyq bıýdjetten 24,5 mlrd teńge bólindi.
Aýyl sharýashylyǵy óndirýshileriniń kepilmen qamtamasyz etýge qatysty qıyndyqtaryn eskere otyryp, forvardtyq satyp alý áleýmettik-kásipkerlik korporatsııalardyń kepildigimen júzege asyryldy. 516 myń tonna aýyl sharýashylyǵy ónimin satyp alýǵa kelisimshart jasaldy.
«Naryqtaǵy qalyptasqan jaǵdaıdy eskere otyryp, «Azyq-túlik kelisimshart korporatsııasy» AQ bıdaıdy satyp alý baǵalaryn sapasyna qaraı 83-87 myń teńge dálizinde, 4-synypty bıdaıǵa - 78 myń teńge, 2-synypty arpaǵa - 50 myń teńge deńgeıinde belgileýdi usynady», - dedi S. Omarov.
Forvardtyq mámileler boıynsha kúnbaǵys pen qaraqumyqtyń satyp alý baǵalary osy daqyldardy jınaý aıaqtalǵan soń belgilenbek. Bul rette satyp alý baǵasyn belgileý kezinde otandyq aýyl sharýashylyǵy óndirýshilerin qoldaýdan basqa ishki naryqtaǵy turaqtylyqty qamtamasyz etý máselesi de eskerildi.
Astyq ónimderiniń eksporttyq áleýeti
Qazirgi ýaqytta egin jınaý jumysynyń 93 paıyzy oryndaldy, ortasha túsim bir gektardan 12,2 tsentnerdi qurady.
Premer-Mınıstr Asqar Mamınniń esebi boıynsha bıylǵy astyqtyń eksporttyq áleýeti shamamen 7,5-8 mln tonna bolady, bul ótken jylǵydan keminde 12,5 paıyzǵa kóp.
Jahandyq úrdiske qaraǵanda álemdik naryqta azyq-túlikke suranys pen onyń baǵasy ulǵaıa beredi.
«Sondyqtan bizdiń basym mindetimiz - astyq ósirý men odan jasalatyn ónimder eksportynyń kólemin aıtarlyqtaı ulǵaıtý. Bizde joǵary sapaly nan ónimderiniń óndirisimen qatar, astyqty tereń óńdeý úlgileri de bar. Atap aıtqanda, glıýten, krahmal jáne bıoetanol óndirisi. Jalpy, elimizde astyq jáne odan jasalatyn ónimderdiń eksporttyq áleýeti óte joǵary. Osy áleýetti barynsha iske asyrýymyz qajet», - dedi Asqar Mamın.
Úkimet otyrysynda Premer-Mınıstr Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine astyq jáne astyq burshaq tuqymdas daqyldardy óńdeý salasyn, sonymen qatar eksporttyq áleýetti damytý jónindegi jol kartasyn ázirleýdi tapsyrdy.
Buǵan qosa Asqar Mamın ákimdikter men Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine egin jınaýdy qysqa merzimde aıaqtap, eginniń saqtalýyn qamtamasyz etýi boıynsha tapsyrma berdi.
«Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi astyqtyń satyp alý baǵasyn belgileýdi qamtamasyz etsin jáne naryqqa qatysýshylardy habardar etsin. Ákimderge forvardtyq satyp alý mehanızmi arqyly qarajattyń qaıtyp kelýin qamtamasyz etýdi tapsyramyn», - dedi Premer-Mınıstr.
Indýstrııa mınıstrligine «Qazaqstan temir joly» kompanııasymen birlesip, astyqty úzdiksiz tasymaldaý úshin jyljymaly qurammen qamtamasyz etý sharalaryn qabyldaý júkteldi.
