Qazaqstanda 28 myńnan astam sheteldik stýdent bilim alyp júr
ASTANA. KAZINFORM — Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń 2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵyndaǵy basty jetistikteriniń biri óńirlerde bilim berýdiń qoljetimdiligi men sapasyn arttyrýǵa yqpal etetin ınnovatsııalyq tehnologııalardy engizý boldy. Vedomstvo oqytýshylardyń kásibı biliktiligin arttyrý jónindegi bastamalaryn qoldaı otyryp, kadrlyq áleýetti jetildirý boıynsha belsendi jumys júrgizýde. Ǵylymı zertteýler salasynda ekonomıka men áleýmettik salanyń ınnovatsııalyq qozǵalysyna yqpal etetin qoldanbaly ǵylymı jobalardy damytýǵa kóńil bólinedi. Ǵylym men tehnologııanyń negizgi salalarynda bilim men tájirıbe almasýǵa yqpal etetin jetekshi halyqaralyq ǵylymı ortalyqtarmen jáne ýnıversıtettermen belsendi yntymaqtastyq jalǵasýda. Joǵary bilim sapasyn jaqsartýdaǵy, ǵylymı zertteýlerdi yntalandyrý jáne halyqaralyq ǵylymı yntymaqtastyqty damytý nátıjeleri Primeminister.kz sholýynda usynylǵan.
Joǵary bilim sapasyn jáne ǵylymı zertteýlerdiń nátıjeliligin arttyrýǵa baǵyttalǵan Qazaqstan Respýblıkasynda joǵary bilim men ǵylymdy damytýdyń 2023-2029 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasyna ózgerister engizildi.
Joǵary jáne joǵary oqý ornynan keıingi bilim
Qazirgi ýaqytta Qazaqstanda 120 joǵary oqý orny jumys isteıdi. Onda 642 588 adam oqıdy, memlekettik tapsyrys boıynsha — 255 685 adam, professor-oqytýshylar quramy 37,4 myń adamdy quraıdy.
Joǵary jáne joǵary oqý ornynan keıingi bilimi bar kadrlardy daıarlaýǵa memlekettik tapsyrys kólemi artyp keledi, 2024 jyly 93 952 grantty (bakalavrıat — 77 844, magıstratýra — 13 189, doktorantýra — 2 919) qarjylandyrý kólemi 228,6 mlrd teńgeni qurady. 2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda 300 oryndyq 3 jataqhana, onyń ishinde 2-ýi JOO úshin, 1-ýi kolledjder úshin 70 oryndyq jataqhana paıdalanýǵa berildi. 2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynyń qorytyndysy boıynsha Qazaqstannyń joǵary oqý oryndarynda 27 969 sheteldik stýdent oqıdy.
Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn jáne Joǵary bilim men ǵylymdy damytýdyń 2023-2029 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasyn iske asyrý sheńberinde sheteldik joǵary oqý oryndarynyń fılıaldaryn ashý jumystary júrgizilýde.
Bul — otandyq joǵary bilim berý júıesin damytý, bilim men halyqaralyq ozyq tájirıbeni transfertteý arqyly onyń sapasyn jaqsartý, sondaı-aq sheteldik stýdentterdiń úlesin arttyrý. Búgingi tańda 19 strategııalyq áriptestik pysyqtaldy, onyń ishinde 15-i — sheteldik joǵary oqý oryndarynyń fılıaldary. 8 strategııalyq seriktestik jumys júrgizýde.
Halyqaralyq kampýstary bar ýnıversıtetterge, sonyń ishinde qazaqstandyq joǵary oqý oryndarymen áriptestik qarym-qatynasyna basty nazar aýdaryldy. Óńirlik qajettilikter kartasy qalyptastyryldy.
Tómendegi sheteldik joǵary oqý oryndarymen strategııalyq seriktestik damydy:
-
De Montfort Qazaqstan Ýnıversıteti (Ulybrıtanııa)
-
Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ bazasyndaǵy «Ulttyq ıadrolyq zertteý ýnıversıteti MIFI»
-
S.Ótebaev atyndaǵy Atyraý Munaı jáne gaz ýnıversıtetiniń bazasynda Gýbkın atyndaǵy Reseı munaı jáne gaz ýnıversıteti
-
M.Qozybaev atyndaǵy Soltústik Qazaqstan ýnıversıteti bazasyndaǵy Arızona ýnıversıteti (AQSh)
-
Q.Jubanov atyndaǵy Aqtóbe óńirlik ýnıversıtetiniń bazasynda Herıot-Ýott ýnıversıteti
-
Shákárim ýnıversıtetiniń bazasynda Bydgoş qalasyndaǵy (Polsha) Ekonomıka ýnıversıtetiniń fılıaly
-
Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń bazasynda ınjenerlik salada magıstrlerdi daıarlaý úshin Soltústik-Batys polıtehnıkalyq ýnıversıteti
-
M.Dýlatı atyndaǵy Taraz óńirlik ýnıversıtetiniń bazasynda D. Mendeleev atyndaǵy Reseı hımııa-tehnologııalyq ýnıversıtetiniń fılıaly
-
Qazaq ulttyq agrarlyq ǵylymı-zertteý ýnıversıtetiniń bazasynda «Tashkent ırrıgatsııa jáne aýyl sharýashylyǵyn mehanıkalandyrý ınjenerleri ınstıtýty»
-
Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń bazasynda Lotarıngıı Ýnıversıteti
-
Halyqaralyq Astana ýnıversıtetiniń bazasynda Beıjiń til jáne mádenıet ýnıversıteti
-
Koventrı ýnıversıteti
-
Esenov ýnıversıteti bazasynda qazaq-nemis konsortsıýmy sheńberinde Berlın tehnıkalyq ýnıversıteti (GFR)
-
Q.Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq zertteý ýnıversıtetiniń bazasynda Gonkong qalasy Ýnıversıteti
QS WUR álemniń úzdik ýnıversıtetteriniń halyqaralyq reıtıngisine 21 qazaqstandyq JOO kirdi, Times Higher Education reıtınginde — 29, 4 JOO pozıtsııalarǵa ıe boldy, onyń ishinde Nazarbaev Ýnıversıteti reıtıngine alǵash ret kirdi.
JOO-lar 245-ke jýyq birlesken bilim berý baǵdarlamalary men qos dıplomdy baǵdarlamalardy iske asyrýda. Jyl saıyn 200 ǵalymdy tartýǵa qarajat bólinedi. Kadrlardy daıarlaý baǵyttarynyń jańa jikteýishi engizildi. Tizilimge 8 myńnan astam bilim berý baǵdarlamasy engizildi, onyń 57%-y jańartyldy.
Tsıfrlyq ýnıversıtetterdiń modeli ázirlendi jáne osy jyldan bastap osy modeldi Q. Sátbaev atyndaǵy QazUTZÝ jáne D. Serikbaev atyndaǵy ShQTÝ 2 JOO bazasynda pılottyq rejımde iske qosý josparlanýda.
Yntymaqtastyqty damytý jáne oqytýdyń ınnovatsııalyq tehnologııalaryn qoldaný maqsatynda Coursera, «Huawei Technologies Kazakhstan» LLP, Binance Kazakhstan sııaqty iri kompanııalarmen kelissózder júrgizilip, memorandýmdarǵa qol qoıyldy. Huawei sertıfıkattalǵan kýrstaryn usyný úshin 35 JOO bazasynda Huawei IT Academy quryldy. Binance Kazakhstan qoldaýymen 22 JOO AKT fakýltetteriniń 350-ge jýyq oqytýshysy blokcheın-tehnologııalar boıynsha oqýdan ótti.
Búgingi tańda Coursera-nyń 102-ge jýyq kýrsy qazaq jáne orys tilderine aýdaryldy. Onlaın kýrstar arqyly ıgerilgen kredıtterdi stýdentterge qaıta esepteýdiń naqty tetigi engizildi. 2024 jylǵa 93 joǵary oqý ornynan qazaqstandyq stýdentterge 40 myń lıtsenzııa bólindi.
OpenSearch jobasyna ІT salasyndaǵy stýdentterdi tartý jáne salalyq deńgeıde tájirıbe jınaqtaý maqsatynda ǴJBM men Amazon kompanııasy arasynda ózara túsinistik týraly memorandýmǵa qol qoıyldy. 2024 jyly otandyq 15 joǵary oqý orny Google-dyń jasandy ıntellekt kýrstaryn engizýde. Generative AI kýrsy aıasynda jobaǵa 12 myń stýdent qatysýda.
Abaı atyndaǵy QazUPÝ jáne Jubanov atyndaǵy AÓÝ Google for education pılottyq jobasyna qatysýda. NVIDIA málimetteri boıynsha DLI jobasyna 12 oqý orny qatysýda; 12 sertıfıkattalǵan ambassador NVIDIA sertıfıkattaryn alady.
2024 jyly 15 otandyq joǵary oqý orny jasandy ıntellekt boıynsha Google kýrstaryn engizýde. Generative AI kýrsy aıasyndaǵy jobaǵa 12000 stýdent qatysady. 2 JOO (Abaı atyn. QazUPÝ jáne Jubanov atyn. AÓÝ) Google for education pılottyq jobasyna qatysady.
NVIDIA boıynsha — 12 JOO DLI jobasyna qatysady; 12 sertıfıkattalǵan elshi NVIDIA sertıfıkatyn aldy, 1 oqytýshy NVIDIA-dan DLI sertıfıkatyna ıe boldy.
Mınıstrlik 01 EduSystem kompanııasymen ınnovatsııalyq baǵdarlamalaý mektepterin ashý boıynsha ózara yntymaqtastyq boıynsha jumys júrgizýde. Bul joba elimizdiń 20 óńirlik ýnıversıtetinde iske asyrylatyn bolady. Yessenov University pılottyq joba bolady.
Joǵary oqý oryndarynda tsıfrlyq ekojúıe kúsheıtildi — barlyǵy LMS (Platonus, Univer, Moodle jáne t. b.) platformalaryna qosylǵan. Konkýrs ótkizý arqyly rektorlardy taǵaıyndaýdyń jańa júıesi engizildi. Rektorlyq korpýstyń 50%-dan astamy jańartyldy. Sheteldik jetekshi joǵary oqý oryndarynyń túlekteri, «Bolashaq» baǵdarlamasynyń stıpendıattary qatarynan jas basqarýshylar tartyldy.
Akademııalyq sheberlik ortalyqtaryn qurý boıynsha sharalar qabyldandy. 15 óńirlik jáne 5 pedagogıkalyq JOO irikteldi. Qazirgi ýaqytta 6 joǵary oqý ornynyń ótinimderine memlekettik ǵylymı-tehnıkalyq saraptama júrgizilýde.
Zertteý ekojúıesin qalyptastyrý jáne serpindi tehnologııalaryn damytý úshin ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ, L. Gýmılev atyndaǵy EUÝ, M. Áýezov atyndaǵy OQMÝ jáne E.A. Bóketov atyndaǵy QarÝ-ge zertteý ýnıversıteti mártebesi berildi.
Q. Sátbaev atyndaǵy QazUTZÝ-dy damytýdyń 2022-2026 jyldarǵa arnalǵan baǵdarlamasy ázirlendi, onyń bazasynda ınjenerlik bilim men ǵylymdaǵy jańa tehnologııalardyń ǵylymı-zertteý haby quryldy.
Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha Jezqazǵan qalasynda «Ulytaý tehnıkalyq ýnıversıtetin» qurý týraly Úkimet qaýlysy qabyldandy. Sondaı-aq Qonaev qalasynda ınnovatsııalyq ortalyǵy, jańa zamanaýı ýnıversıteti bar akademııalyq qalashyq qurý pysyqtalýda.
Ozyq kadrlarmen qamtamasyz etý úshin joǵary oqý oryndarynyń, ákimdikterdiń jáne bıznes-qurylymdardyń kúsh-jigerin strategııalyq shoǵyrlandyrýdy kózdeıtin «Mamandyǵym bolashaǵym» jobasy iske asyrylýda.
Búgingi tańda 5 óńir — Mańǵystaý, Atyraý, Aqtóbe, Aqmola jáne Jetisý oblystarynda forsaıt-mektep ótkizildi. Edunavigator.kz platformasynda 338 mektepten 7-9 synyptaǵy 27005 oqýshylaryna kásibı dıagnostıka júrgizildi. Qazaqstanda 50 joǵary oqý orny joba aıasynda 440 jańa bilim berý baǵdarlamasyn engizdi.
Stýdenttiń qoǵamdyq ómirge jáne volonterlik qyzmetke qatysý dárejesin anyqtaý úshin úlgerimniń kiriktirilgen áleýmettik ortasha ball (Great point average, GPA) engizildi
Ǵylymı zertteýlerdi damytý
Elimizde ǵylymı zertteýler men ázirlemelerdi oryndaýmen 425 uıym aınalysady, qazaqstandyq ǵylymda 25,5 myń zertteýshi jumys isteıdi.
Ǵylymdy damytýǵa jáne tehnologııalyq saıasatty iske asyrýǵa, elimizdiń básekege qabilettiligin qamtamasyz etý úshin ǵylymı jetistikterdiń nátıjelerin engizýge, sondaı-aq ǵylymı qyzmettiń strategııalyq, kásiptik jáne áleýmettik máselelerin sheshýge baǵyttalǵan «Ǵylym jáne tehnologııalyq saıasat týraly» Zań qabyldandy.
Ǵylymı zertteýler men ǵylymı jumystardy memlekettik satyp alýdyń jalpy bıýrokratııalyq rásiminsiz oryndaý úshin qajetti ǴZI men JOO satyp alatyn taýarlardy, jumystardy, kórsetiletin qyzmetterdi satyp alýǵa baılanysty normalardy kózdeıtin «Memlekettik satyp alý týraly» Zańǵa qol qoıyldy. Satyp alý tártibi Memlekettik satyp alý salasyndaǵy ýákiletti organnyń kelisimi boıynsha ǴJBM-men aıqyndalatyn bolady.
2024 jylǵy 1 qańtardan bastap ǵylymı uıymdar qyzmetkerleriniń laýazymdyq jalaqysy 18%-ǵa artty. Ǵylymı ataqtarynyń bolǵany úshin ǵylymı qyzmetkerlerge qosymsha aqy mólsheri ulǵaıtyldy.
-
Ǵylym kandıdaty, fılosofııa doktory jáne beıini boıynsha doktor ǵylymı dárejesi bar qaýymdastyrylǵan professor (dotsent) úshin 25 eselengen AEK (buryn — 17 AEK);
-
Ǵylym doktory ǵylymı dárejesi bar qaýymdastyrylǵan professor (dotsent) úshin 42 eselengen AEK (buryn — 34 AEK);
-
Ǵylym kandıdaty, fılosofııa doktory, beıini boıynsha doktor jáne ǵylym doktory ǵylymı dárejesi bar professor úshin 50 eselengen AEK (buryn — 17 AEK).
Ulttyq Ǵylym akademııasynyń ınstıtýtsıonaldyq róli nyǵaıyp, QR UǴA bıýdjettik qarjylandyrý máseleleri sheshildi. Qazaqstandyq ǵylymdy damytý salasynda strategııalyq mańyzdy sheshimder qabyldaý úshin QR Prezıdenti janyndaǵy Ǵylym jáne tehnologııalar jónindegi Ulttyq keńes quryldy. 250 ǵylymı uıym Web of Science, Scopus jáne ScienceDirect derekqorlaryn paıdalanady.
Bıyl 1971 ǵylymı joba, 162 ǵylymı-tehnıkalyq baǵdarlama, 137 kommertsııalandyrý jobasy iske asyrylýda. Jas ǵalymdar 727 ǵylymı jobany júzege asyrýda.
Máselen, Q. Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq zertteý ýnıversıtetiniń ǵalymdary medıtsınada, elektronıkada jáne shyny óndirisinde keńinen qoldanylatyn 99,5% tazalyǵy bar Selen hımııalyq elementin óndirý ádisin oılap tapty. Búgingi tańda Qazaqstan Selendi kılogramyna 8 dollardan eksporttaıdy, óndirýdiń jańa ádisiniń arqasynda bul elementtiń quny 15 ese ósýi múmkin (1 kg úshin $120-160).
Qazaq ulttyq qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń jas ǵalymy Aqbota Qýandyqova kókónisterdiń ónimdiligin arttyrýǵa kómektesetin preparatty oılap tapty. Bul preparat Ulttyq zııatkerlik menshik ınstıtýtynyń arnaıy patentine ıe boldy.
M. Qozybaev atyndaǵy Soltústik Qazaqstan ýnıversıtetinde Soltústik-Batys aýyl jáne orman sharýashylyǵy ýnıversıtetimen (QHR) birlesip agrokompetentsııalar zertteý ortalyǵyn ashý týraly kelisimge qol qoıdy. Hab jumysynda 3 negizgi baǵyt — ósimdik sharýashylyǵy, mal sharýashylyǵy jáne azyq-túlik qaýipsizdigi belgilendi.
