Qazaqstan júrek-qan tamyrlary aýrýlaryn emdeý isinde aıanyp otyrǵan joq - Qadyrbek Ramazanuly
- Qadyrbek Ramazanuly, búginde álem boıynsha taralý aýqymy jaǵynan alda turǵan aýrýdyń biri júrek qan tamyrlary aýrýy ekeni belgili, sizdiń osy salamen aınalysqanyńyzǵa qansha ýaqyt boldy?
- Jalpy aıtsaq, júrek qan tamyrlary aýrýy álem elderinde keń etek alǵan, jáne ol jyl saıyn jasaryp otyrǵan aýrýdyń túri. Meniń júrekke koronarografııa jasaýdy qolǵa alǵanyma alty jyldan asty. 2004 jyldan bastap júrekke stent qoıýdy bastadym. Qazirge deıin aýrýlarǵa 4000 - nan artyq koronarografııa jasap, 2000-ǵa jýyq stent (tamyrlardyń tarylǵan jerine ornalastyrylatyn arnaıy názik tútikshe) qoıdym. 2007 jyldyń jeltoqsan aıynda alǵash qazaq topyraǵyna taban tıgizdim. Tolyqtaı ornyǵyp bolmasam da, sodan beri Qazaqstanda osy sala boıynsha aýrý emdep jatqanyma da eki jyl tolaıyn dedi.
- Qytaıda bilim aldyńyz, damyǵan qalalarynda bolyp tájirıbe jınadyńyz, biraz jyldar sonda qyzmette istedińiz. Sizdiń oıyńyzsha, Qytaıdyń qazirgi zamanǵy medıtsına salasynda bizderge úlgi bolar dúnıeleri bar ma?
- Ol jaqta 17-18 jyl jumys istedim. Negizinen densaýlyq saqtaý salasyna memleket jaqsy kóńil bóledi. Qyzmetkerlerdiń barlyq shart-jaǵdaıy tolyq jasalǵan, jumys oryny da mamandy qatty syılaıdy. Men óz basym osy ýaqyttar ishinde eshbir qıyndyq kórgem joq dep aıtsam bolady. Ol jerde ózińdi - óziń damytýǵa, bilimińdi jetildirýge jaǵdaı kóp. Bir oqýmen toqtap qalmaısyz. Ár jyl saıyn úkimet qarjysymen qysqa merzimdik kýrstardan ótip otyrasyń. Qytaıda ǵylymnyń jańa jetistikteriniń enýi óte tez. Amerıkada bolǵan jańalyq bizdiń emhanaǵa 3 aıda enip bolady. Ony aldymen Beıjińnen mamandar baryp úırenip kelip, sodan ár oblystan adamdar shaqyrtyp, solarǵa úıretedi. Nemese shetelden ǵalymdar shaqyrtyp kýrs ashady.
- Júrek-qan tamyrlary aýrýyn emdeý jóninde Qazaq eliniń jasap jatqan jumystaryna qandaı baǵa berer edińiz?
- Qazirgi qoǵamda adamdardyń turmys deńgeıiniń joǵarylaýy, kúndelikti qımyl-qozǵalysynyń azaıýy, ishim-jem túriniń molaıýy, semizdik syndy faktorlardyń áseri qan qysymyn joǵarylatýǵa ákep soqtyrýda. Buny emdeý nemese aldyn alý ár elde ártúrli deńgeıde. Júrek-qan tamyrlary aýrýyn emdeýde Eýropa, Amerıka, Japonııa sııaqty elder qazir pisip jetilgen joǵary satydaǵy daýalaý tájirıbesine ıe. Al bizdiń eldi aıtar bolsaq, bul jaǵynan damyǵan elderden artta qalǵanymyz anyq. 2007 jylǵa deıin júrekke jasalatyn kóptegen kúrdeli operatsııalardy shetelden kelip mamandar jasap otyrdy. Árıne, shańyraǵyn endi ǵana kótergen jas memleket retinde Qazaqstannyń sońǵy jyldardaǵy densaýlyq saqtaý salasynda jasalǵan oń ózgeristerin de joǵary baǵalaýǵa bolady. Qazir júrek-qan tamyrlary aýrýlaryna jasalatyn kúrdeli operatsııalaryn ózimiz jasap jatyrmyz. Júrekke koronarografııa jasaý tek Astana men Almatyda ǵana emes, oblys ortalyqtarynda da qolǵa alyndy. Osy baǵytta meniń bir baıqaǵan kemshiligim, joǵarynyń tórt turmany saı kerekti baǵdarlamalarynyń tómenge jetkende álsirep qalatyny. Al jalpy alyp qaraǵanda, Qazaqstannyń bolashaǵyna degen úmitim zor, kóńilim toq.
- «Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izde» degen sóz bar. Adamdar júrek-qan tamyrlary aýrýyna shaldyqpaýy úshin ne qam jasaýy kerek?
- Munyń kóptegen formalary bar. Túıindep aıtar bolsaq, birinshisi - úılesimdi tamaqtaný. Maıly tamaqty az jeý, kókónis, jemis-jıdekterdi turmysta kóbirek tutyný kerek. Ár kúni belgili mólsherde sút jáne kók shaı iship turý qajet. Ekinshisi - úılesimdi qımyl. Adamdar óz jas shamasyna qaraı kún saıyn dene qıymylyn úılesimdi jasap otyrýy kerek. Úshinshiden, adam kóńil-kúıiniń turaqty bolý-bolmaýy da óz áserin tıgizedi. Kúndelikti ómirde adamdar júıkelik turǵydaǵy aýyrtpalyqty azaıtyp, ózin keń, darqan ustaýy kerek. Taǵy bir aıtatyn nárse - adamdar araq-temekiden aýlaq júrgeni abzal.
- Siz Qazaqstanǵa maman retinde shaqyrtýmen keldińiz. Ekinshi jaǵynan, óz ultyńyzdyń memleketi bolǵandyqtan da ańsap, attyń basyn elge burǵanyńyzǵa da shúbá keltirýge bolmas.
- Árıne, ol jaqtaǵy úırenisken ortany, týǵan jerińdi, ósken elińdi qıyp ketý ońaı emes. Dese de, azdy-kópti bilimimiz Qazaq eline qajet bolyp shaqyryp jatqanda kelmesek, qashan kelemiz? Jas memlekettiń bir ýyǵyn shanshýǵa kómegimiz tıse, ol da mereı degen oı keldi.
- Júrek aýrýlary salasyndaǵy maman tapshylyǵyn azaıtyp, bilim-biligi joǵary mamandardy daıarlap shyǵý úshin bizde ne isteý kerek dep oılaısyz?
- Keıde sol jetispeýshilikten alys shetelden maman shaqyrtyp jatatynymyz jasyryn emes. Olar turaqty istemeıdi, suraıtyn aqshasy da qomaqty bolar. Aınalyp kelgende, óz mamandarymyzdy daıarlap shyǵarmaı, qıynshylyqtan qutyla almaıtynymyz anyq. Al Qazaqstan júrek-qan tamyrlary aýrýlaryn emdeýde aıanyp otyrǵan joq. Bul jaǵyndaǵy alǵashqy qadamdardyń nátıjesi de óz jemisin bere bastaǵany baıqalady. Búginde «Bolashaq» baǵdarlamasy boıynsha oqyp kelgender men basqa da múmkindiktermen shetelde bilimin jetildirgen daryndy mamandarymyz joq emes. Meniń oıymsha, bul salaǵa tájirıbeli mamandardy kóptep tartý kerek. Shetelde júrek aýrýlary salasynda tájirıbesi mol, dıagnozdy týra qoıa alatyn, sol aýrýdy tolyq túsinetin adam ǵana koronarografııa dárigeri bolyp tárbıelenedi. Olar dertti tolyqqandy túsingeni úshin jan-jaqty em jasaı alady. Operatsııanyń barlyǵy birsydyrǵy qalypta bolmaıdy, ár aýrýdyń jaǵdaıy ártúrli keledi. Mine osy barysta túrli jaǵdaılarǵa durys sheshim qabyldaı alatyn bolýy kerek.
- Al endi qazir qandaı ǵylymı jumyspen aınalysyp jatyrsyz?
- Qazir koronarografııa men stent týraly, ony odan ary damytý, jetildirý maqsatyndaǵy ǵylymı taqyrypty oıǵa alyp, bastap jatyrmyn. Sonymen birge júrek-qan tamyrlary aýrýlary týraly eńbegimdi jazyp bitirdim.
- Qytaıdyń shóp dárileriniń óz dańqy bar, sol sııaqty Qazaqtyń da dástúrli emshiligi atadan balaǵa mura bolyp keledi. Siz dástúrli emshilikke qalaı qaraısyz?
- Dástúrli emshiliktiń kóp aýrýlardyń jazylýyna sebep bolyp jatatyny shyndyq. Áıtse de, solardyń kóbi ǵylymda naqtyly dáleldenbegen, tek, uzaq ýaqyttyq ómir tájirıbesinen ótken dáriler. Onyń paıda-zııanynyń qanshalyqty ekenin eshkim bilmeıdi. Qytaılardyń shóp dárileri de solaı. Máselen, qazaqtardyń ulttyq sýsyndary - qymyz, shubat - barlyǵy da adamǵa qýat beretin azyqtar. Al jylqy eti júrekke jaqsy dep júrmiz, biraq osylardy kóp tutynsaq, tolyp ketýimiz múmkin. Sondyqtan ár nárseni óz ólshemimen, durys paıdalanǵanymyz abzal.
- Astana unady ma?
- Ǵasyrlar boıy sanamyzda ǵana saryla kútken táýelsizdiktiń kók týynyń ashyq aspanda jelbirep turǵanynyń ózi bir ǵanıbet emes pe?! Qysqa ýaqyttar ishinde osyndaı ásem el ordasynyń boı kótergenin alǵash kórgende qatty tańdandym. Qala qurylystary sonshalyq retti, bir-birin qaıtalamaǵan ózgeshe formada salynǵandyǵy birden baıqalyp tur.
Baqytjol Kákesh.
QazAqparat anyqtamasy: Qadyrbek Ramazanuly QHR Shyńjań ólkesi Altaı aımaǵynyń Býrshyn aýdanynda dúnıege kelgen. 1984-1990 jyldary Shynjań medıtsına ýnıversıtetinde, 1994- 1995 jyldary júrek qan tamyrlary aýrýlary boıynsha Beıjiń medıtsına ýnıversıtetinde oqyǵan. 1998 - 2000 jyldary Shıan medıtsına ýnıversıtetiniń aspırantýrasyn bitirgen.
30 dan astam ǵylymı eńbektiń avtory, sonyń ishinde eki maqalasy Ispanııa men Germanııada ótken halyqaralyq máslıhattarda talqylanǵan.
Medıtsına ǵylymdarynyń kandıdaty. Shyńjań medıtsına qoǵamynyń múshesi.