«Qazaqstan «jetimder úıi» degen uǵymnan arylýy qajet» - baspasózge sholý
***
«Egemen Qazaqstan» gazetinde Májilis depýtaty Gúlnár Seıitmaǵambetovamen bolǵan suhbat jarııalandy.
«Jalpy, bul - bizde ǵana emes, álemde aldyńǵy kezekte turǵan problema. Bizdiń memleket jetimder úıine barynsha qamqorlyq kórsetip, balalardy tamaq, kıim, bilimmen qamtamasyz etip keledi. Biraq, jetimder úıinen shyqqan soń, ol balalar qoǵamǵa kirige almaı, ártúrli ortaǵa tap bolyp jatady. Sebebi, jetimder úıinde balalar óz qolymen jumys isteýge beıimdelip óspeıdi, ne tamaq daıyndaı almaıdy, ne kıim tige almaıdy. Sheshesi sekildi nazar salynbaǵan soń, olardyń ártúrli kedergilerge tap bolyp jatýy - zańdylyq.
Qazaqstan Bala quqyqtary týraly konventsııany ratıfıkatsııalaǵan bolatyn. Sol konventsııanyń baby boıynsha árbir bala otbasynda tárbıelenýge quqyly. Sondyqtan qujattyń sharttaryna sáıkes alǵashqy jyldary elimiz shetel azamattaryna jetim balalardy asyraýǵa berýge májbúr boldy. Ekinshi jaǵynan, dál sol ýaqytta qoǵamymyz jetimderge kóńil bólýge qazirgi kúndegideı daıyn emes edi. Árıne, keı kezderi júregiń qan jylaıdy, biraq sonyń arqasynda qazaq balalary otbasyly boldy, meıirim kórdi, ana qushaǵyna jylyndy, áke tárbıesine qanyqty. Shetelderde júrip jaqsy bilim alyp, qoǵamǵa azamat bolyp kirikti. Ókinishtisi - tilin, dilin umytty. Amerıka zańy boıynsha, ata-ana asyrap alǵan balasyna ulty, tegi týraly málimetti aıtýy tıis. ıAǵnı, bolashaqta muhıt asyp ketken qarakózderimiz elge oralýy múmkin.
Búgin elimizde orta tap qalyptasty, baılar bar, artyq aqshasyn qaıyrymdylyqqa bóletin jandar kóbeıdi. Qoǵam qaıratkerleri men depýtattar jetimder úıi bolmaýy kerek degen usynys qoıyp otyr. Árbir balany qazaqstandyq otbasynyń asyrap alýyna jaǵdaı jasaýymyz kerek. Sebebi, otbasy áleýmettenýdiń alǵashqy satysy bolǵandyqtan, balalar otbasynda ósip, pikirleri, kózqarastary, qundylyqtary men minez-qulyqtary otbasynda qalyptasa bastaıdy. Bala úshin otbasy bir jaǵynan tirshilik kózi bolsa, ekinshi jaǵynan tárbıe ortasy. Sondyqtan jyl saıyn jetimder úıine bólinetin qarjyny bala asyrap alǵan otbasylarǵa kómek retinde berý áldeqaıda tıimdi bolatyny anyq», - deıdi depýtat. Osy jaıynda «Qazaqstan «jetimder úıi» degen uǵymnan arylýy qajet» degen suhbattan tolyq oqı alasyzdar.
Bas basylymda «Bıylǵy «Altyn sapa» burynǵydan ózgesheleý» atty materıal berilgen. «Atameken» Ult¬tyq kásipkerler palatasy basqarma tóraǵasynyń orynbasary Nurjan Áltaev Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde baspasóz máslıhatyn ótkizdi. Ol juma kúni ótken memlekettik shara - «Altyn sapa» syılyǵyn tapsyrý rásimderiniń qorytyndylary jóninde áńgimeledi.
Memleket basshysynyń «Altyn sapa» syılyǵyn úzdik kásipkerlerge tapsyrý sharasyn bıyl tuńǵysh ret «Atameken» Ulttyq kásipkerler palatasy uıymdastyrǵany málim. Sondaı-aq, Prezıdent syılyǵyn qaı kásiporynǵa tabystaý kerektigin Úkimettik emes uıymdar ókilderinen qurylǵan komıssııa anyqtaǵany taǵy belgili. Osynyń nátıjesinde, aǵymdaǵy jyly «Altyn sapa» baıqaýyna bólingen bıýdjet qarjysy 30 paıyzǵa únemdelipti. «Jyl saıyn bul sharany ótkizýge respýblıkalyq bıýdjetten aqsha bólinedi. Aǵymdaǵy jyly biz respýblıkalyq bıýdjetten bólingen qarjyny únemdep, onyń 30 paıyzyn keri qaıtardyq. Bólingen qarjyny barynsha tıimdi paıdalanýǵa tyrystyq», dedi N.Áltaev.
Buǵan deıin atalmysh syılyqqa shaǵyn jáne orta bıznes ókilderiniń qoly jetýi tym qıyn bolyp kelgen bolsa, bıylǵy jyly olardyń baıqaýǵa qatysyp, óz múmkindikterin kórsetýine jol ashylǵanyn aıtqan basqarma tóraǵasynyń orynbasary, sharanyń kásipkerlerge bir taban bolsa da jaqyndaǵanyn meńzep ótti. Baıqaǵan bolsańyzdar, bıylǵy jyly baıqaý jeńimpazdaryn anyqtaıtyn komıssııanyń quramy da ózgeriske ushyrady. Eger buǵan deıin komıssııa quramy sheneýnikterden, memlekettik organdar ókilderinen jasaqtalsa, al bıylǵy jyly komıssııada kásipkerlerdiń ózderi, salalyq qaýymdastyqtar men qoǵam ókilderi boldy», degen ol bıylǵy «Altyn sapa» syılyǵyn tapsyrýdyń óz ózgeshelikteri bolǵanyn jetkizdi.
***
«Aıqyn» gazetiniń jazýynsha, Reseı Federatsııasynda Reseı bilim akademııasynyń Pedagogıka teorııasy jáne bilim berý fılosofııasy bólimi janynda Salystyrmaly pedagogıka ǵylymı keńesi jumys jasaıdy. Onyń quramynda Reseı ǵylymı mekemeleri men ýnıversıtetteriniń, TMD jáne alys shetelderdiń ǵalymdary bar.
Ǵylymı keńestiń negizgi mindetteri Salystyrmaly-pedagogıkalyq zertteýlerdiń metodologııalyq deńgeıin, bedeli men praktıkalyq mańyzdylyǵyn kóterý maqsatynda Reseı jerindegi salystyrmaly-pedagogıkalyq zertteýlerdi júıeleý, pedagog-komparatıvısterdiń ózara birlese jumys jasaý joldaryn izdestirý, geosaıası shynaıylyqty eskere otyryp, bilim berý keńistigin qurý tendentsııalaryn zertteý, halyqaralyq mekemelermen ózara qarym-qatynasty tereńdetý bolyp tabylady. Keńestiń is-áreketin keńeıtý maqsatynda 2015 j. qarasha aıynda TMD jáne Baltyq elderimen jumys jasaý úshin Ǵylymı keńes tóraǵasynyń orynbasary bolyp RBA-nyń sheteldik múshesi,pedagogıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan PǴA-nyń akademıgi Qusaıynov Asqarbek Qabykenuly saılandy. Ártúrli elderdiń pedagog-komparatıvısteriniń yntymaqtastyǵy ózara mádenı jáne ǵylymı baılanysty baıytady, sonymen birge basqa da gýmanıtarlyq salalarda halyqaralyq qarym-qatynas jasaýdyń belgili bir úlgisi bolyp tabylady. A.Qusaıynov - Qazaqstanda salystyrmaly-pedagogka ǵylymynyń negizin salǵan ǵalym, ol Búkildúnıejúzilik salystyrmaly bilim berý qoǵamdar keńesiniń Atqarýshy komıtetiniń múshesi, Reseıdiń 6 ǵylymı jýrnalynyń redkollegııa múshesi, ony Reseı Úkimeti Pedagogıka ǵylymy salasyndaǵy eren eńbegi úshin K.D.Ýshınskıı atyndaǵy medalimen marapattaǵan. Bul týraly « Qazaqstandyq ǵalymnyń Reseıdegi mártebesi» atty materıalda basyldy.
Osy gezette Belgili tarıhshy, zertteýshi Berik Ábdiǵalıulymen bolǵan suhbat «Alash sarbazdarynyń tizimi tabyldy» degen taqyryppen kópshilik nazaryna usynylyp otyr. Zertteýshi Reseı arhıvterinen tyń derekterdi, esh jerde jarııalanbaǵan fotolar men beıne materıaldardy taýypty. Ol qandaı derekter? Oqyrmanǵa qyzyqty qandaı jańalyqtar bar?
«1918-1920 jyldary bolǵan Alash mılıtsııasy, áskeri týraly burynnan bilemiz, al «ásker qatarynda kimder boldy, qurylymy qandaı, basshylary kimder, maqsaty ne?» degen saýaldar kókeıimizde júr edi. Osyǵan jaýap izdep, sońǵy eki jylda Reseı arhıvterine birneshe ekspedıtsııa uıymdastyrdyq. Negizinen, Máskeý, Omby, Tomsk qalalaryna bardyq. Ekspedıtsııamyzǵa demeýshilik kórsetken - Arman Baıqadam, Berik Ýálı sııaqty qazaqtyń myqty azamattary. Ekspedıtsııa barysynda úsh júzge jýyq ister qaralyp, júzge jýyq Alash áskerine qatysty jarııalanbaǵan jańa qujattar tabyldy. Sonyń ishinde Jetisý maıdanyndaǵy Alash polkteriniń tizimi de bar»,-deıdi tarıhshy. Osy jaıynda suhbattan tolyq bile alasyzdar.
***
«Ana tili» gazetiniń sońǵy sanynda «Baıanaýyldaǵy tas músinder qashanǵy qorǵaýsyz qalady?» atty maqala jarııalandy. «Sultanmahmut kóliniń jaǵasynda sonaý kóne temir dáýirinen Saq zamanyna deıin saqtalǵan eskertkishterdi, tastaǵy tańbalardy, qoldan soǵylǵandaı ǵajaıyp tas músinderdi kezdestirip tańǵaldym. Osylardyń syryna qanyqsaq qoı degen oı turdy kóńilimde.
Erteńinde Baıanaýyl aýylyna baryp, Buqar jyraýdan bastap, Máshhúr-Júsip Kópeev, Júsipbek Aımaýytov, Qanysh Sátbaev, Álkeı Marǵulandardyń, Baıanaýyl óńirinen shyqqan generaldarǵa deıin, tipti Mekkege qajylyqqa barǵan, qamshysynyń ózi bes keli tartqan Tólebaı sekildi belgili adamdardyń da tizimderi jazylǵan taqtalar men tastan qashap jasalǵan eskertkishter men alleıalardy kórdim. Syrttaı bárin qarap shyqtym. Biraq, bul eskertkishter maǵan sonshalyqty áser etken joq. Qazaqtyń uly tulǵalaryna arnalǵan bul tas músinderdi shań basqan, bári qalaı bolsa solaı bir jerge jınalǵan, aralaryna aram shópter de ósip, búgingi zamannan bólinip turǵandaı sezildi»,-dep jazady maqala avtory.
