Qazaqstan jáne Qytaı arasyndaǵy baılanys nyǵaıyp keledi - QHR-dyń QR-daǵy elshisi
- Qytaı EKSPO-2017 halyqaralyq kórmesine belsendi qatysady dep kútilýde. Siz EKSPO-ǵa qandaı baǵa beresiz? QHR pavılonynyń erekshelikterin atap ótseńiz.
- EKSPO-2017 óte sátti jasalǵan joba. Kórmeniń ashylýyna kóptegen mártebeli meımandar qatysty. Ázirge kórmeniń tek resmı ashylý bólimi ǵana ótti, aldaǵy ýaqytta álemniń túkpir-túkpirinen týrıster keledi dep kútilýde, olardyń qatarynda qytaılyq týrıster de bar. QHR-dyń 24 provınıtsııasy men ortalyqqa baǵynatyn qalalary EKSPO kórmesindegi Qytaı pavılonynda óz ekspozıtsııalaryn usynady.
EKSPO-nyń negizgi taqyryby - «Bolashaqtyń energııasy». Barlyq elder úshin, sonyń ishinde Qytaı úshin bul óte mańyzdy másele. Qytaı kórmede óziniń ıadrolyq, jel jáne kún energııasy salasynda (Qytaı dúnıejúzinde mundaı qurylǵylar óndirý jóninen kósh bastap tur), shalǵaı aýdandarǵa turaqty toqtyń joǵary voltti jelileri arqyly joǵary kerneýli elektr energııasyn jetkizý sekildi salalarda eń ozyq tehnologııalaryn usynady.
Biz sondaı-aq, energııa syıymdylyǵy men elektr energııasyn tıimdi paıdalaný máselesine basa nazar aýdaramyz. Qytaıda sonymen qatar, elektromobıl jasaý tehnologııalaryn damytý aldyńǵy orynǵa qoıylǵan, osy maqsatta túrli sharalar qoldanyp, óndirýshiler men satyp alýshylarǵa jeńildikter de qarastyrylǵan. Máselen, Qytaıda BYD - eń tanymal elektromobıl markasy. Qazirgi ýaqytta qýattaý tehnologııasyn jetildirý jáne elektromobıl akkýmýlıatorlarynyń syıymdylyǵyn arttyrý boıynsha belsendi jumys júrgizilip jatyr.
Qytaı dúnıejúzi boıynsha kómirsýtegi resýrstaryn eń kóp tutynýshy el. QHR-da paıdalanylýy jaǵynan tıimsiz ári qorshaǵan ortaǵa zııan keltiretin kómir qory mol bolǵandyqtan, bizdiń memleketimiz kómirdi munaı jáne gazǵa aınaldyrý tehnologııalaryn jetildirip jatyr. Osy maqsatta bıoenergetıka salasy da jaqsy damyp keledi.
Jalpy aıtqanda, EKSPO Qazaqstan basshylyǵynyń kóregendigin ańǵartady, ınnovatsııalar jáne tehnologııasy ilgeri damyǵan memlekettermen yntymaqtastyq ornatý negizinde eldiń damýyna yqpal etedi. Máselen, Qytaı men Qazaqstan arasynda óndiristik qýat salasynda yntymaqtastyq baǵdarlama júzege asyrylýda.
Bul óndirý jáne qaıta óńdeý salasyndaǵy 51 joba, ıaǵnı joǵary qosylǵan qunmen óndiriletin ónimderge baǵyttalǵan. Shymkent jáne Atyraýdaǵy munaı óńdeý zaýyttary eldi benzınmen qamtamasyz etýge, hımııa óndirisine múmkindik beredi. Qazaqstanda aýyl sharýashylyǵy úshin óte mańyzdy karbamıd óndirisin (azotty tyńaıtqysh) ashý jóninde kelissózder júrgizilip jatyr.
Munyń barlyǵy Qazaqstannyń damý jolynyń durys baǵytyn tańdap alýǵa múmkindik beredi, meniń oıymsha, agroónerkásip kesheni jáne telekommýnıkatsııa eń perspektıvti salalar bolyp tabylady. Olar QR-dyń básekege qabilettiligin arttyrady.
- Bıylǵy jyly Qazaqstan jáne Qytaı elderi arasynda dıplomatııalyq qatynas ornaǵanyna 25 jyl tolady. Siz osy aralyqtaǵy eki memlekettiń qandaı jetistikterin atap óter edińiz?
- QHR tóraǵasy Sı Tszınpınniń Qazaqstanǵa sapary jáne sonyń aıasynda Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna (ShYU) múshe-elder basshylarynyń Astanada ótken sammıtine qatysýy tarıhı mańyzǵa ıe.
Birinshiden, onyń sapary eki memleket arasyndaǵy dıplomatııalyq qatynasqa 25 jyl tolýy qarsańynda boldy. 25 jyl ishinde qyrýar jumys atqaryldy, ózara senim men túsinistiktiń myqty dińgegin qalyptastyrdyq.
Eki el halqy jaqyndaı bastady, bul bolashaqtaǵy qarym-qatynasymyzǵa kepildik bolady. Biz shekara máselelerin de rettedik, ekijaqty baılanys pen ózara tıimdi yntymaqtastyqtyń qýatty ári quqyqtyq negizin qalyptastyrdyq. 25 jyl ishinde temirjol, munaı jáne gaz qubyrlary salyndy, shekara pýnkteri ashyldy.
Telekommýnıkatsııalardy damytyp, áýe qatynasyn ashtyq. Barlyq irgeles memleketter ishinen Qytaı jan jaqty ınfraqurylymdyq baılanysty tek Qazaqstanmen ǵana jasady deýge tolyq negiz bar.
Qytaı 25 jyl ishinde Qazaqstanǵa 43 mlrd dollar ınvestıtsııa quıdy - bul kórsetkish boıynsha Eýrazııa keńistiginde birinshi orynda. Sı Tszınpın Qazaqstanǵa jasaǵan sapary barysynda tek Qytaı Damý bankiniń ózi qazaqstandyq seriktestermen jalpy quny 6 mlrd dollarǵa kelisim jasady.
Bul kezeńde gýmanıtarlyq saladaǵy yntymaqtastyqtyń da negizi qalyptasty, stýdentter men ártisterdiń barys-kelisi jıilep keledi. Aldaǵy 5 jylda Qytaı tarapy qazaqstandyq stýdentter úshin qosymsha 200 bilim grantyn usynbaqshy.
Eń bastysy - bul Qazaqstan jetistikteriniń, ózara yntymaqtastyǵymyzdyń nátıjesi men áleýetiniń Qytaıda moıyndalýy. Qazaqstanǵa kóptegen qytaılyq ınvestorlar keledi, qazaqstandyq joǵary oqý oryndarynda oqıtyn qytaı stýdentteriniń sany artady.
EKSPO kórmesine 1000-nan astam qytaılyq kásiporyn qatysady, eń az degende delegatsııa quramynda 100 adam bolady. Qazaqstan eń ozyq tehnologııalardy qabyldaý jáne qajetti aqparatty alý úshin ashyq saıasat júrgizip, syrtqy álemmen baılanys aýqymyn keńeıtip keledi. Bul óte mańyzdy.
- Taıaýda ǵana Beıjińde ótken «Bir beldeý, bir jol» forýmynda QHR tóraǵasy Sı Tszınpın Qazaqstandy «Transqurlyqtyq tranzıttik tasymaldaýdyń chempıony» dep atady. QHR-da taýarlar tasymaly máselesi qandaı mańyzǵa ıe?
- Gýandýn provıntsııasy jáne ortalyqqa baǵynatyn Chýntsın qalasy - Eýropa naryǵyna jetkiziletin elektrondy ónim, sondaı-aq halyq kóp tutynatyn taýarlar shyǵaratyn qýatty baza. Qytaıdan shyqqan taýardy Eýropaǵa Qazaqstan arqyly temirjolmen jetkizý úshin 15 kún ýaqyt ketedi - bul óte qolaıly. Qazir QHR-dyń 20-dan astam qalasy óz taýarlaryn Eýropaǵa Qazaqstan arqyly tasymaldaıdy. Biz Batysqa kıim-keshek, aıaq kıim jáne turmystyq elektronıka aparamyz, al Qytaıǵa keri qaıtqanda, sharap, kosmetıka, syra, avtokólikter jáne onyń qosalqy bólshekteri tasymaldanady.
Eksporttalatyn taýarlar qatary arttyrylýda, olardyń ózindik quny tómendetilip, vagon jáne refrıjeratorlarda taýar tasymaldaý sharttary jetildirilip jatyr.
Qazaqstan óz tarapynan júk tasymalynyń qaýipsizdigin qamtamasyz etedi. Barlyǵy tez júzege asyrylady, Qazaqstan arqyly ótetin baǵyttardyń básekege qabilettiligi de artyp keledi.
Taıaýda ǵana biz Qorǵas pen Lıanıýngan arasynda telekópir ashtyq, bul «Bir beldeý, bir jol» strategııasy aıasynda mańyzdy sharaǵa aınaldy. Shyn mánisinde, qazir Azııa-Tynyq muhıty aımaǵynan Eýropaǵa taýar tasymaldaý kezinde qurlyq jolyn tańdaıtyn jetkizýshiler sany artty. 2016 jyly 1200 konteınerli temirjol quramdary osy baǵyt boıynsha jol tartty.
Tranzıttik júk tasymalyna arnalǵan, birinshi kezekte, Qytaı - Qazaqstan - Reseı baǵytynda avtokólik jolyn ashýdyń ýaqyty jetti. Bul úshin tarıfter, júrgizýshilerge arnalǵan vıza máselelerin sheship, ózindik qunyn tómendetip, taǵy da ónim tartý kerek. Buǵan ShYU aıasynda 2017 jyldyń basynda jasalǵan avtomobıl tasymaly jónindegi kelisimniń óz kúshine enýi múmkindik beredi.
Máselen, Shyńjań-Uıǵyr avtonomııalyq ólkesi - Shyǵys Qazaqstan oblysy - Omby baǵytynyń ashylýy bizdiń memleketter arasyndaǵy saýda baılanysynyń artýyna oń yqpalyn tıgizedi.
Joldardy qaıta qalpyna keltirý kerek. Joldar bolsa, eki el arasyndaǵy týrızm de damıdy. Transporttyq dálizdiń damýy úshin tek qytaı qarjy ınstıtýttaryn ǵana emes, Azııa ınfraqurylymdyq ınvestıtsııalar banki syndy halyqaralyq ınfraqurylymdardy da tartýǵa bolady.
Buǵan qosa, «Bir beldeý, bir jol» baǵdarlamasy aıasynda «zulymdyqtyń úsh kúshi» - terrorızm, ekstremızm jáne separatızmge qarsy birlese áreket jasaıtyn qaýipsizdik salasyndaǵy yntymaqtastyq baılanystardy da nyǵaıtý kerek.
Investıtsııa, adam jáne qurylǵylar qorǵanysyna kepildik berýdiń mańyzy zor. Qazaqstan bul máselege erekshe kóńil bóledi.
- Sarapshylar Qazaqstannyń «Nurly jol» jáne Qytaıdyń «Bir beldeý, bir jol» baǵdarlamalary arasyndaǵy úndestik jaıly jıi aıtady. Bul jóninde Sizdiń pikirińiz qandaı?
- «Nurly jol» jańa ekonomıkalyq saıasaty men «Bir beldeý, bir jol» arasyndaǵy úndestik jóninde aıtar bolsaq, bul úrdis tek ınfraqurylym salasynda ǵana emes, saýda, ınvestıtsııa, logıstıka jáne telekommýnıkatsııa salasynda da kórinis tapqan.
«Nurly jol» - bul Qazaqstan ekonomıkasyn jandandyrýǵa jáne álemdik naryqqa shyǵarýǵa arnalǵan Nursultan Nazarbaevtyń ekonomıkalyq sarabdal saıasaty. Bul rette «Nurly jol» jáne «Bir beldeý, bir jol» baǵdarlamalarynyń úndestigi ortaq múdde men ózara tıimdilikke negizdelgen.
- Siz Qazaqstandaǵy Elshi qyzmetin 2014 jyldan beri atqaryp kelesiz. Bıyl Qazaqstandaǵy Qytaı týrızminiń jyly dep jarııalanǵan bolatyn. Bul aralyqta Siz Qazaqstannyń qaı óńirlerin aralaı aldyńyz?
- Men Almaty oblysynda boldym. Jumys kestem óte tyǵyz bolǵandyqtan, Qazaqstannyń ózge óńirlerin aralaı alǵan joqpyn.
Qazaqstannyń týrıstik klasterdi damytý áleýeti óte joǵary. Bul jerde Býrabaı, Sharyn shatqaly, Balqash, Altaı, Alataýdy atap ótken jón.
Qytaılyq týrıster Qazaqstanǵa úlken qyzyǵýshylyq tanytyp jatyr. Qytaı iri áýe kompanııasy («Air China») Beıjiń - Astana baǵytyn ashty.
Qytaılyq ınvestorlar týrızm, qonaqúıler jáne meıramhanalarǵa ınvestıtsııa salýǵa nıetti, biraq munyń bárine ýaqyt kerek. Eń bastysy - qytaılar satyp alǵandy jaqsy kóretindikten, ónim daıyndaý kerek. Máselen, ótken jyly qytaılar Máskeýde 1 mlrd dollar jumsady.
- Qytaıdyń «I am a Singer» jobasyna qatysqan Dımash Qudaıbergen qytaı jáne qazaq halqynyń arasyndaǵy mádenı baılanystyń kópirine aınaldy desek, artyq aıtqandyq emes. Qytaı jáne qazaq mádenıetinde Siz qandaı uqsastyq baıqaısyz?
- Taıaýda ǵana Dımash ShYU-nyń gala-kontsertinde óner kórsetti. Onyń talanty bar jáne ony jastar jaǵy jaqsy kóredi. Ónerde shekara joq. Qytaıda óner kórsetý arqyly Dımash tek qazaq halqynyń mádenıeti men ónerin nasıhattap qana qoımaı, ol sondaı-aq, Qytaı jáne Qazaqstan arasyndaǵy dostyq baılanysty nyǵaıtty.
Qazaqstan halqy - eńbeksúıgish jáne talantty, meıirimdi de qonaqjaı. Qazaqtyń ulttyq taǵamdaryn (qazy, beshbarmaq) jaqsy kóremin, Qytaıǵa barǵanda ózimniń dostaryma, jaqyndaryma únemi qazy, bal, qazaqstandyq undy syılyq retinde aparamyn. QR joǵary sapaly jáne ekologııalyq taza ónimderi QHR-da joǵary suranysqa ıe. Men qazaqstandyq qoǵamnyń jarqyn bolashaqqa degen senimin, rýhanı jańǵyrýyn ańǵardym. Ásirese, Qazaqstan jastarynyń álem jaıly kóp biledi, olardyń shetelge shyǵyp oqyp, jumys isteýine barlyq múmkindik qarastyrylǵan, bul turǵydan Qytaımen uqsastyq bar deýge bolady.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!