Qazaqstan jańa ónerkásipti elderdiń kóshbasshysy bola alady

ANA. Shildeniń 15-i. QazAqparat /Kenjebolat Joldybaı/ - Kimniń bolsa da basy artyq zaty joq, bári óz retimen jaıǵasqan, barynsha adamnyń ıgiligine beıimdelgen jáıli úıde turǵysy keledi. Degenmen jurttyń bári mundaı mamyrajaı turmys keshýge ıkemdi emes. Óıtkeni, ol tabıǵı daryndylyqty jáne kóp nárseni úırenip ıgerýdi qajet etedi. Sondyqtan, ejelgi grekter muny «ekonomıka», ıaǵnı úıdi, sharýashylyqty basqarý óneri dep tanyǵan.

Osy rette Қazaқstandy әlemniң basқa memleketterinen erekshelendirip tұrғan bir tұs bar. Ol Қazaқstan ekonomıkasynyң tıisti dәrejede saýatty құrylғany jәne kez kelgen synaққa tөtep berýge қabilettiligi өte joғary ekendigi jөnindegi birқatar әlemdik halyқaralyқ ınstıtýttardyң berip otyrғan baғasy. Jaқynda ғana respýblıkanyң bұқaralyқ aқparat құraldary Elbasy Nұrsұltan Nazarbaev pen Үkimettiң daғdarysқa қarsy bastamalaryn әlemdik zııatker қaýymnyң joғary baғalap, bizdiң memleketimizdi bұrynғy keңestik keңistiktegi bolashaқ neғұrlym yқtımal қarjy ortalyғy retinde қabyldap otyrғanyn jazdy. Mәselen, Reseıdiң «Daғdarystan keıingi әlem ınstıtýty» қory әlemniң 51 eliniң 223 sarapshysynyң saýaldamasyna silteme jasaı otyryp, Қazaқstannyң bүginde daғdarystan keıingi әlemdegi «jaңa basty keıipkerge» aınala bastaғanyn eskertedi.

Bұl kezdeısoқ emes. Bizdiң elimiz TMD-da eң alғashқylardyң қatarynda daғdarysқa қarsy baғdarlama қabyldap қana қoımaı, ony jүzege asyrýғa barynsha mol қarjy saldy. Mine osyndaı naғyz sheshýshi tұsta kezinde jınaқtalғan қarjynyң kөmegi tıdi. Sonyң arқasynda Қazaқstan daғdarys aýyrtpalyғyn asa sezine қoıғan joқ. Қazir belgili bolyp otyrғandaı, әlemde 50 memleket bankrottyқ shegine jetse, endi birқatary bankrotқa ұshyrady. Қazaқstannyң bolashaқta aımaқtyқ қarjy ortalyғyna aınalý mүmkindigine myna bir faktorlardyң da eleýli әser etkeni anyқ. Birinshiden - Prezıdent N.Nazarbaevtyң әlemdik қarjy jүıesin reformalaý týraly bastamasy. Ekinshiden - bizdiң 2007-2009 jyldarғa arnalғan daғdarysқa қarsy saıasatymyzdyң tabystary. Үshinshiden - Қazaқstannyң Halyқaralyқ valıýta қoryna tәýeldi emestigi. Tөrtinshiden - Қazaқstan Respýblıkasynyң syrtқy saıasatynyң beıbit doktrınasy men kөpbaғyttylyғy. 

Bir sөzben aıtқanda, қazir bizdiң elimizdiң jaңa өnerkәsipti elderdiң kөshbasshysy bolýyna tolyқ mүmkindigi bar. Osy bir ahýaldy eskere otyryp Қazaқstan ekonomıkalyқ resýrstardan ınnovatsııalyқ ekonomıkaғa kөshýge bet bұrýda. Naқty is-қımyldar da joқ emes. «Jaңa ındýstrııalandyrý» prezıdenttik baғdarlamasy sonyң bir kýәsi ispetti. Jaңa ındýstrııalandyrý saıasatynyң ereksheligi sol, ol birden-bir ınnovatsııalyқ baғytta өrbıdi, al bұl el ekonomıkasyn jalpy әlemdik tұraқsyzdyқ jaғdaıynda shapshaңyraқ қalpyna keltirýge ıgilikti yқpal etetin bolady. Oғan myna mysaldar kýә. 2008 jyly respýblıkanyң barlyқ aımaқtarynda қarjylandyrýdyң barsha kөzderi esebinen 246 mlrd. teңgeniң 154 ınvestıtsııalyқ joba paıdalanýғa berildi. Іske қosylғan өndiristerde 11663 jұmys oryndary ashyldy. Bүgingi taңda jalpy somasy 7,5 trln. teңgeni құraıtyn, құny 5 mıllıonnan astam dollardyң 97 iri jobasynyң құrylys jұmystary jүrgizilýde. Osyғan oraı  42 myң jұmys oryndaryn ashý josparlanyp otyr. Bıyldyң өzinde 97 jobanyң 378 mlrd. teңgege jýyқ қarjyny құraıtyn 26 jobasy iske asýғa tıis. Bұl týraly, үstimizdegi jylғy 3-shi shildede Elbasy N.Nazarbaev pen Premer K.Mәsimovtiң қatysýymen өtken «telekөpir» barysynda aıtyldy da. Onda telekөrermender «tikeleı efır» arқyly elimizdiң aımaқtarynda jaңa өndiristerdiң iske қosylýynyң kýәsi boldy, sondaı-aқ, aımaқtardyң ınnovatsııalyқ damýynyң belgilengen josparlary jaıly naқty aқparattar aldy. Solardyң keıbirine anyқtama bere ketsek.  

Mәselen, Astana қalasyndaғy lokomotıv құrastyrý zaýyty құrylysy arқasynda Қazaқstan Respýblıkasymen қatar taıaý shet elderdiң temir jol salasynyң da  zamanaýı magıstraldyқ lokomotıvter jөnindegi қajetteri қamtamasyz etilmekshi.

TMD elderi үshin jaңa, kүıdirilgen jentek өndirisiniң ınnovatsııalyқ tehnologııasyn engizý қordalanғan ұsaқ rýdalar қorlaryn өnerkәsiptik ıgerý  jәne Қazaқstannyң ferroқorytpa zaýyttary үshin kesek rýdalar jetkizilimi jetkiliksizdigin қysқartý probemalaryn sheshýge mүmkindik beredi.

Jaңa metall prokaty zaýytyn paıdalanýғa berý Қazaқstandaғy jәne TMD elderindegi temir rýdasy shıkizatyn daıyndaıtyn iri kәsiporyn - Sokolov-Sarybaı ken-baıytý өndiristik birlestiginiң mұқtajyn өnimdermen tolyқ қamtamasyz etýge jol ashady.

Mұnyң bәri, saıyp kelgende, bizdiң ұlttyқ қaýipsizdigimizdi қamtamasyz ete otyryp, barlyғymyz үshin jaңa mүmkindikter týғyzatynyn jәne eң maңyzdysy - Қazaқstannyң ınvestıtsııalyқ tartymdylyғyn arttyra tүsetinin baıқaý қıyn emes. Kөrip otyrғanymyzdaı, bұl jobalardy jүzege asyrýda memlekettiң rөli aıtarlyқtaı қomaқty bolmaқ. Ol tүsinikti de. Өzge de derjavalar sııaқty, memleketimiz ekonomıkadaғy қıғashtyқtardy eңserý үshin jaýapkershiliktiң bir bөligin moınyna alyp otyr. Osyғan baılanysty jaңa jyldan bastap memlekettik josparlaý jүıesi engiziledi, atap aıtқanda ındýstrııalandyrýdyң alғashқy besjyldyғy bastalady. Bұl ekonomıkanyң naryқtyқ ұstanymynan alshaқtaýyn bildirmeıdi, өıtkeni memleket eshқashan da sharýashylyқty jүrgizýdiң lıberaldyқ baғytynan aýytқymaıdy. Sonyң naқty bir kөrinisi retinde, bүgin shaғyn jәne orta bıznesti ınfraқұrylym, energetıka salalaryndaғy iri jobalarғa қatystyrýdyң әrtүrli nұsқalary kөzdelýde. Nәtıjesinde, bұl қadam daғdarystan keıingi kezeңde өndiris pen kәsipkerlikti damytýdyң senimdi bazasy bolmaқshy.