Qazaqstan úsh jylda «tsıfrlyq derjavaǵa» aınala ala ma
ASTANA. KAZINFORM — Búgin Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev óz Joldaýynda jasandy ıntellekttiń damýyna erekshe kóńil bóldi. Prezıdent elimizge úlken mindet júktep, Qazaqstandy úsh jyldyń ishinde tsıfrlyq derjavaǵa aınaldyrýdy maqsat etip qoıdy. Bul maqsat qanshalyqty júzege asa alady jáne oǵan jetý úshin qandaı naqty qadamdar jasalýy tıis — osy jáne ózge de suraqtarǵa jaýapty Kazinform tilshisi daıyndaǵan materıaldan oqı alasyzdar.
Jańa mınıstrlik jáne Tsıfrlyq kodeks: ne ózgeredi
Qazaqstanda Jasandy ıntellekt jáne tsıfrlyq damý mınıstrligi qurylatyny belgili boldy. «Atameken» UKP janyndaǵy «Aqparattyq tehnologııalar» salalyq keńesi tóraǵasynyń orynbasary Vıtalıı Pýstovoıtenko jańa mınıstrliktiń qurylýy oryndy ári der kezinde qabyldanǵan bastama dep sanaıdy.
— Qazaqstannyń úsh jyl ishinde tsıfrlyq derjavaǵa aınalýy — ábden múmkin. Bizdiń eldiń tsıfrlyq memleket retindegi áleýetin, memlekettik qyzmetterdi tsıfrlandyrýdy jáne qajetti aqparattyq júıelerdiń ázirligin eskersek, bul baza bizde jaqsy qalyptasqan deýge bolady. Qazir barlyq memlekettik fýnktsııa qaıta qurylatyn jáne memlekettik qyzmetter avtomattandyrylyp, tsıfrlanatyn platformanyń negizi jasalyp jatyr, — dep túsindirdi suhbattasýshy.
Onyń sózinshe, jobany iske asyrý jeke sektordyń qatysýymen, otandyq mamandar men kompanııalardy tartý arqyly júrgizilýi tıis. Óıtkeni olardyń aınalasynda myqty klaster qalyptasqan. Bul rette osy mindetterdi ulttyq bıznes arasynda bólý úshin qarapaıym ári ashyq tetikterdi engizý qajet.
— Jańa mınıstrlik úlgi kórsetetin organ bolatyndyqtan, bul josparlardy jedel júzege asyrýǵa múmkindik beredi, — dep qosty Vıtalıı Pýstovoıtenko.
Sarapshylardyń pikirinshe, qazir tsıfrlyq kodeksti qabyldaý asa mańyzdy. Sebebi dál osy qujat Qazaqstandy tsıfrlyq derjavaǵa aınaldyrý úshin senim men ınvestıtsııanyń negizine aınala alady. Jasandy ıntellekt pen basqa da baǵyttardy damytý aıtarlyqtaı qarjy salymdaryn talap etedi. Sondyqtan ınvestorlar da, azamattar men bıznes ókilderi de «oıyn erejelerin» naqty túsinýi kerek.
— Qazirgi tańda tehnologııalar zańdardan áldeqaıda jyldam damyp keledi. Eger búgin úılestirýdi jolǵa qoımasaq, erteń derekterge qatysty beıbereket jaǵdaılar men senimsizdik artýy múmkin. Jasandy ıntellekt zańsyz maqsattarda qoldanylýy múmkin: dıpfeıkter paıda bolyp jatyr, adal emes jarnama jasalýda, azamattardy tanymal tulǵalardyń jasandy beıneleri arqyly kúmándi jobalarǵa tartý oqıǵalary jıilep keledi, — dep mysal keltirdi Pýstovoıtenko.
Qandaı salalarda jasandy ıntellekt asa mańyzdy
Qasym-Jomart Toqaev óziniń Joldaýynda Úkimetke barlyq ekonomıkanyń salalaryn modernızatsııalaý úshin jasandy ıntellektti keń kólemde engizý mindetin qoıǵanyn atap ótti. Bul salalarǵa densaýlyq saqtaý, ǵylym, bilim berý, bıznes, sý resýrstaryn basqarý, turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyǵy, kólik-tranzıt salasy, aýyl sharýashylyǵy jáne geologııalyq barlaý kiredi.
Sarapshylar jasandy ıntellekttiń ekonomıkaǵa engizilýi naqty krıterıılerge negizdelýi kerek dep sanaıdy — naqty ekonomıkalyq tıimdilik, áleýmettik mańyzdylyq jáne derekterdiń daıyn bolýy. Bul protsess qazirdiń ózinde bastalǵan — kásipkerlerdiń kóbi jasandy ıntellekt qoldanylǵan jobalardy naryqqa shyǵaryp jatyr jáne olardyń keıbiri jaqsy nátıjeler kórsetip keledi.
— Qazaqstan úshin basym baǵyttar týraly aıtatyn bolsaq, bul energetıka, óndirý salasy, agrotehnıka, densaýlyq saqtaý, memlekettik sektor, qarjylyq tehnologııalar jáne eldiń pozıtsııasyn nyǵaıta alatyn basqa da salalar. Solarǵa jasandy ıntellekt engizýge negizgi resýrstardy baǵyttaý kerek. Sonymen birge startaptarǵa qarasaq, bul baǵyttardyń kópshiligi jasandy ıntellekt sheshimderimen belsendi qamtylyp jatyr, — dep atap ótti kıberqaýipsizdik salasyndaǵy PR-sarapshy Abylaı Isın.
Vıtalıı Pýstovoıtenkonyń aıtýynsha, halyq jasandy ıntellektti engizýden eki salada naqty ózgeristerdi sezedi — memlekettik basqarý jáne densaýlyq saqtaý. Birinshi salada, ásirese azamattardyń ótinishteri mańyzdy ról atqarady.
— Memlekettik organdarǵa jazylǵan hattar kóbinese uzaq ýaqyt boıy túrli deńgeılerden ótip, oryndaýshyǵa sońǵy sátte ǵana jetedi. Sońynda jaýap asyǵys jazylyp, kóbine birkelki ári túsindirmesiz bolady. Azamattar sheshimge jetý úshin birneshe ret júginýge májbúr bolady. Eger jasandy ıntellekt engizilse, júıe ótinishtiń mazmunyna qaraı adresatty avtomatty túrde anyqtap, hatty tikeleı oryndaýshyǵa jiberedi jáne tolyqqandy jaýap daıyndaýǵa kómektesedi. Mundaı nátıje halyqqa birden seziledi, — deıdi sarapshy.
Taǵy bir baǵyt — densaýlyq saqtaý. Bul jerde jasandy ıntellekt negizindegi skorıng júıeleri men sheshimder aýrýlardy erte kezeńderde anyqtaýǵa jáne tipti emdeýge kómektesedi. Bul da halyqtyń birden sezinetin nátıjesi bolady.
— Taǵy bir mańyzdy aspekt — bilim berý. Munda muǵalimderdiń assıstentteri, stýdentter men mektep oqýshylarynyń baqylaýy, mamandyq tańdaýǵa kómek, jeke tulǵalyqqa baǵyttalǵan bilim berý sııaqty qyzmetter bar, — dep atap ótti ol.
Sarapshynyń aıtýynsha, aıtarlyqtaı ekonomıkalyq nátıje alýǵa bolatyn taǵy bir sala — taý-ken ónerkásibi. Bul geoderekterdi tsıfrlandyrý, boljamdy geologııalyq barlaý jáne basqa sheshimderge qatysty.
— Búgin Prezıdent spýtnıktik monıtorıngtiń mańyzdylyǵyn atap ótti. Buǵan agroónerkásip keshenin qosýǵa bolady: topyraq ylǵaldylyǵynyń, aýa raıy jaǵdaılarynyń taldaýy jáne boljamdaý. Bul baǵyttarda ónimdilikti aıtarlyqtaı arttyryp, naqty ekonomıkalyq nátıje beredi, — deıdi sarapshy.
Pýstovoıtenkonyń sózinshe, taǵy bir mańyzdy baǵyt ekonomıkalyq tıimdilik pen jumyspen qamtylýǵa baılanysty: jasandy ıntellekt tranzaktsııalyq shyǵyndardy azaıtyp, protsesterdi edáýir jedeldetedi.
— Biz qazirdiń ózinde jasandy ıntellekttiń shaǵyn bıznes pen qyzmet kórsetý salasynyń tıimdiligin arttyryp jatqanyn kórip otyrmyz. Ol kreatıvter, rolıkter, mátinder, jarnamalyq slogandar jasaý jáne ónimdi jyljytý úshin keńinen qoldanylady. Mundaı quraldar arqyly bıznes sońǵy tutynýshyǵa tez ári ońaı jetedi, — dep atap kórsetti sarapshy.
Degenmen, jasandy ıntellekttiń keńinen engizilýimen birge belgili bir táýekelder de bar. Tıimdiliktiń artýymen birge jasandy ıntellekt dástúrli jumys oryndarynyń qysqarýyna ákelýi múmkin.
— Onymen birge robototehnıka da keledi, ol keıbir mamandyqty yǵystyrady. Sondyqtan keń aýqymdy qaıta daıarlaý baǵdarlamasy qajet — bir jerde adamdardy jasandy ıntellekt operatorlary retinde daıyndaý, basqa jerde jańa salalarǵa baǵyttaý kerek. Negizgi mindet tehnologııalyq ózgerister jaǵdaıynda halyqtyń jumyspen qamtylýyn qamtamasyz etý, — deıdi Pýstovoıtenko.
Qarjy sarapshysy Rasýl Rysmambetov elge jasandy ıntellekt týraly jańa zań qajet ekenin aıtady. Onyń aıtýynsha, derekterdiń qalaı jınalatyny, tazalanatyny jáne óńdeletini naqty rettelýi kerek. Sonymen qatar olardy paıdalaný úshin biryńǵaı tásil qalyptastyrý mańyzdy. Sarapshy úsh jyl ishinde Qazaqstandy tsıfrlyq derjavaǵa aınaldyrý naqty múmkin ekenin aıtady, sebebi Qazaqstan TMD elderi arasynda tsıfrlaný deńgeıi boıynsha birinshi orynda tur. Muny júzege asyrý ońaı bolmasa da, bul mindet tolyǵymen oryndalatyn ári Qazaqstan ony basqa elderden jyldam jasaı alatyn el.
— Jasandy ıntellektti transport-logıstıka salasynda damytý mańyzdy. Bul tranzıtti jedeldetýge, eksporttyq ótinimderdi tez qaraýǵa jáne vagon aınalymyn baqylaýǵa múmkindik beredi. QTJ-da barlyq tasymaldy onlaın rejıminde tsıfrlandyrý kerek, sonda júk kólikteriniń qozǵalysy men júktemesin baqylaýǵa bolady. Bul eksport pen tranzıtke úlken áser beredi, — dep túsindirdi ol.
Qazaqstannyń JI engizýge daıyndyq boıynsha álemdegi orny
Jasandy ıntellekt — bul eńbek ónimdiligin edáýir arttyratyn qural. Al kóshbasshy elder — ınnovatsııalyq quraldardy jyldam ári sapaly ázirlep, qoldana bilgen memleketter bolady. Eger Qazaqstan bul múmkindikterdi paıdalanbasa, el artta qalý qaýpine tap bolady, al jahandyq jáne ishki naryqtaǵy úlesti basqa elder ıelenip ketedi, dep esepteıdi sarapshylar.
Halyqaralyq valıýta qorynyń derekterine sáıkes, 2023 jyly Qazaqstan jasandy ıntellektti engizýge daıyndyǵy boıynsha aldyńǵy qatarly 50 eldiń qataryna kirip, 0,55 ball kórsetkishimen 48-oryndy ıelendi. 2024 jyly Oxford Insights kompanııasy ázirlegen Memlekettik júıelerdiń jasandy ıntellektke daıyndyǵy ındeksi boıynsha Qazaqstannyń kórsetkishi 51,41 balǵa jetti.
Sonymen qatar 2033 jylǵa qaraı jahandyq jasandy ıntellekt naryǵynyń kólemi bes trıllıon dollarǵa jetýi múmkin, al onyń álemdik tehnologııalyq ındýstrııadaǵy úlesi 30%-ǵa deıin artady. Bul derekterdi Qazaqstan Prezıdenti Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń otyrysynda keltirdi. Osy turǵydan alǵanda, Qazaqstan da qalys qalmaı, jasandy ıntellekt naryǵyn belsendi túrde damytyp jatyr, dep málimdedi jaýapty vedomstvolar.
— Elde aýqymdy jobalar iske qosylyp jatyr. 2024-2029 jyldarǵa arnalǵan Jasandy ıntellektti damytý tujyrymdamasy bekitildi, ol bolashaqta Ulttyq JI strategııasyna aınalýy tıis. Sonymen qatar AlemAI halyqaralyq ortalyǵy qurylyp jatyr, ol halyqaralyq deńgeıdegi jasandy ıntellekt ortalyǵyna aınalady dep kútiledi. 2025 jyly alǵashqy ulttyq sýperkompıýter iske qosyldy. Budan bólek, bilim berý baǵdarlamalary da engizilip keledi — AI People, TUMO, AI Qyzmet, mektepterdegi JI kýrstary, ındýstrııalyq akseleratorlar jáne tehnologııalardy jedel engizýge arnalǵan Premer-mınıstr janyndaǵy Tsıfrlyq shtab, — dep habarlady QR Tsıfrlyq damý, ınnovatsııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrliginen.
2025 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda Astana Hub rezıdentteriniń eksporty ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 50%-ǵa ósti. Búginde Astana Hub 1700-den astam qatysýshyny biriktiredi. Ótken jyly onyń rezıdentteri 1,2 trln teńgeden astam tabys tapty. Qazirgi ýaqytta Astana Hub-tyń Qazaqstannyń 20 óńirinde, sondaı-aq Saýd Arabııasy, AQSh, Ulybrıtanııa, Dýbaı jáne Qytaıda IT-habtary bar.
— Qazaqstandyq jobalar álemdik naryqqa shyǵyp jatyr: 40-tan astam startap Kremnıı alqabynda akseleratsııalyq baǵdarlamalardan ótti. 2026 jylǵa qaraı el IT-qyzmetter eksportyn 1 mıllıard dollarǵa deıin jetkizýdi maqsat etip otyr, — dep málimdedi vedomstvo ókilderi.
Aıta keteıik, AI Qyzmet — Ortalyq Eýrazııadaǵy memlekettik qyzmetshilerdi jasandy ıntellekt salasynda daıarlaýǵa arnalǵan alǵashqy baǵdarlama bolyp sanalady.
Tórt jylda eksport on ese ósti
Ulttyq banktiń derekteri boıynsha, 2025 jyldyń birinshi toqsanynda Qazaqstannan IT-qyzmetter men ónimderdiń eksporty 252,99 mıllıon AQSh dollaryn qurady. Bul ótken jyldyń osy kezeńimen (149,12 mln dollar) salystyrǵanda eki esege jýyq kóp.
IT-qyzmetter eksporty sońǵy jyldary turaqty ósimdi kórsetip keledi. 2021 jyly — 60,07 mln dollar, 2022 jyly — 337 mln dollar, 2023 jyly — 529,1 mln dollar, 2024 jyly — 690,7 mln dollarǵa jetti.
— Qazirgi tańda eksport AQSh, BAÁ, Kıpr, Reseı, Nıderlandy, Ulybrıtanııa, Germanııa jáne Ózbekstan sııaqty negizgi elderge júzege asyrylyp jatyr. Eksport geografııasynyń keńeıýi otandyq tsıfrlyq ónimderge degen senimniń artqanyn jáne olardyń básekege qabilettiliginiń joǵary ekenin kórsetedi. Jalpy ekonomıkalyq tıimdilik tek tikeleı tabyspen shektelmeıdi, — dep atap ótti QR Tsıfrlyq damý, ınnovatsııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrligi.
Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymynyń (EYDU) baǵalaýynsha, jasandy ıntellekt jyl saıynǵy ónimdilik ósimine 0,5-ten 3,5 paıyzdyq tarmaqqa deıin qosymsha úles qosa alady. Qazaqstan úshin bul 2033 jylǵa qaraı JІÓ-ge ondaǵan mıllıard dollar qosymsha tabys ákelýi múmkin. Osylaısha, jasandy ıntellekt tek jeke sektor ǵana emes, sonymen qatar eldiń ındýstrıaldy jáne qyzmet kórsetý salalarynyń ósý draıverine aınalyp otyr.
— Qazirdiń ózinde 150-200 kompanııa jasandy ıntellekt negizinde ónimder ázirlep jatyr. Bul — naqty jobalar, olar tek Qazaqstanda ǵana emes, halyqaralyq naryqqa da shyǵyp jatyr. Mysaly, Higgsfield AI atty qazaqstandyq kompanııa Kremnıı alqabynda tirkelgen jáne vıdeo kontent generatsııasyna arnalǵan ónim ázirlegen. Komandada shamamen 30 adam bar, barlyǵy — Qazaqstannan shyqqan ázirleýshiler. Olardyń qosymshasyn álemdik juldyzdar qoldanyp jatyr. Kompanııada tek bir sheteldik — AQSh-tan kelgen birlesken negizin qalaýshy bar, al qalǵanynyń bári — qazaqstandyqtar, — dep málimdedi Tsıfrlyq damý, ınnovatsııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrliginiń baspasóz hatshysy Balııa Kenjebolatova.
Sonymen qatar qazirgi ýaqytta jasandy ıntellekt elementteri birtindep engizilip jatqan eGov júıesi de eksportqa shyǵarylyp jatyr. Budan bólek, Jerdi qashyqtyqtan zondtaý boıynsha spýtnıktik tehnologııalar da eksporttalyp jatyr — bul baǵytta úsh elmen kelisimsharttar jasalǵan.
JI salasyndaǵy kadrlardy daıarlaý jáne damytý qalaı júzege asady
Memleket basshysynyń aıtýynsha, tsıfrlyq tehnologııalar jahandyq eńbek naryǵyn qarqyndy ózgertip jatyr. Álemde jasandy ıntellektpen jumys isteı alatyn mamandarǵa suranys artyp keledi.
— Sol sebepti meniń tapsyrmam boıynsha Al-Sana baǵdarlamasy iske qosyldy. Onyń maqsaty — 100 myńǵa deıin stýdentti joǵary tehnologııalyq jobalarǵa tartý. Biraq jasandy ıntellekt salasyndaǵy quzyretterdi qalyptastyrý áldeqaıda erte — mektep qabyrǵasynan bastalýy tıis, — dedi Prezıdent óz Joldaýynda.
Qasym-Jomart Toqaev atap ótkendeı, osyǵan baılanysty, qashyqtan oqytý men jasandy ıntellekt negizinde shaǵyn jınaqty mektepterdiń Qazaq Digital Mektebi modeli ázirlenetin bolady. Mundaı platforma aýyl oqýshylaryna sapaly oqý materıaldaryna qoljetimdilikti qamtamasyz etedi.
Bıyldyń ózinde Astanada Alem.AI halyqaralyq jasandy ıntellekt ortalyǵy óz jumysyn bastaıdy. Ortalyqta kelesi bilim berý alańdary ornalasady: Tomorrow School — jasandy ıntellektti oqytýǵa arnalǵan joba, TUMO — jasóspirimderge arnalǵan halyqaralyq kreatıvti mektep, álemdik IT-kompanııalardyń R& D zerthanalary.
Bul ortalyq jyl saıyn: ártúrli saladan 10 myńǵa jýyq daryndy mamandy tartýdy, keminde 1000 jasandy ıntellekt mamanyn daıarlaýdy, 100-ge deıin AI-startapty iske qosýdy, osy salada 10-ǵa jýyq ǵylymı zertteý júrgizýdi josparlap otyr.
Aıta keteıik, Aqordanyń resmı saıtynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń «Jasandy ıntellekt dáýirindegi Qazaqstan: ózekti máseleler jáne ony túbegeıli tsıfrlyq ózgerister arqyly sheshý» atty Qazaqstan halqyna joldaýynyń tolyq mátini jarııalandy.