Qazaqstan Úkimeti men Eýropalyq ıadrolyq zertteýler uıymy kelisimge keldi
Qujatqa qazaqstandyq taraptan Qazaqstan Respýblıkasy Energetıka mınıstri Qanat Bozymbaev, CERN tarapynan - osy uıymnyń Bas dırektory Fabıola Djanottı qol qoıdy.
Yntymaqtastyq týraly halyqaralyq kelisimge bar yntymaqtastyqty nyǵaıtý jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵalymdary, ınjenerleri, stýdentteri men tehnıkalyq mamandaryna CERN ǵylymı-zertteý jobalaryna uzaq merzimdi negizde qatysý múmkindigin qamtamasyz etý úshin negiz salý maqsatynda qol qoıyldy.
Qazaqstannyń CERN sheńberindegi ǵylymı yntymaqtastyǵy elimizdiń dúnıejúzilik qaýymdastyqta oń ımıdjin qoldaý úshin úlken mánge ıe ekendigin atap ótý qajet, ol óz kezeginde eldiń ǵylymı jáne ınnovatsııalyq potentsıalynyń damýyna áserin tıgizedi.
Jalpy CERN-men yntymaqtastyq teorııa men tájirıbeni biriktirýge, osylaısha júrgiziletin irgeli jáne qoldanbaly zertteýlerdiń sapasyn arttyrýǵa múmkindik beredi.
Mańyzdy tusy: CERN-ge qatysýshy elderdiń jyldyq jarnasy jylyna 1,2 mlrd AQSh dollaryn quraıdy. Múshe-memlekettiń jyl saıynǵy belgilengen jarnasy 13-14 mln.dollardy quraıdy. Búginde Germanııa (200 mln. evrodan joǵary), Frantsııa, Ulybrıtanııa jáne Italııa (100 mln. evrodan joǵary) iri donor bolyp tabylady.
Qazaqstan, óz kezeginde osyndaı iri somany tólemeı-aq CERN-niń túrli qondyrǵylarynda biregeı zertteýler júrgizýge qatysatyn múmkindikke ıe bolady, osylaısha ıadrolyq fızıka salasyndaǵy ozyq ári eń jańa tehnologııalardy qamtamasyz etedi.
Kelisimge qol qoıǵannan keıin Qazaqstannyń jas ǵalymdary men mamandary qoldanystaǵy qondyrǵylarda taǵylymdama ótýge jáne eń iri jobasyúlken adron kollaıderi bolyp sanalatyn Uıymnyń qondyrǵylarynda júrgiziletin birlesken tájirıbelerine qatysýǵa múmkindik alady.
Jyl saıyn elimizdiń 50-den asa magıstr men PhD doktorlary CERN-ń túrli qondyrǵylarynda biregeı zertteýler júrgizetin bolady, osylaısha ıadrolyq fızıka salasyndaǵy ozyq ári eń jańa tehnologııalardy qamtamasyz etedi.
Sapar barysynda qazaqstandyq delegatsııa álemdegi eń iri eksperımentaldy qondyrǵy úlken adron kollaıderimen tanysty. Atalǵan qondyrǵyny qurý jáne zertteý jumysyna 100-den astam memleketten quralǵan 10 000 astam ǵalym men ınjenerler toby qatysady.
QR Energetıka mınıstri Qanat Bozymbaev óz sózinde: «Qazaqstanda kazirgi ýaqytta ıadrolyq ǵylym men tehnıka salasynda irgeli jáne qoldanbaly zertteýler damýda. Zertteýlerde ıAdrolyq fızıka ınstıtýty jáne QR Ulttyq ıadrolyq ortalyǵymen qatar Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti, L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıteti jáne Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń Fızıka-tehnıkalyq ınstıtýtynyń ǵalymdary belsendi qatysady. Osy kelisim úlken mártebege ıe bolyp, irgeli ıadrolyq fızıka salasyndaǵy yntymaqtastyqtyń deńgeıin kóterýge múmkindik beretin bolady», - dedi.
Sondaı-aq, ol Qazaqstan ǵalymdarynyń atom energııasyn beıbit paıdalaný salasyndaǵy qyzmettiń negizgi baǵyttary ıadrolyq fızıka boıynsha irgeli zertteýler, qarapaıym bólshekter fızıkasy jáne joǵarǵy energııalar fızıkasy, qatty denelerdiń radıatsııalyq fızıkasy, ıadrolyq fızıka boıynsha qoldanbaly zertteýler, energetıka, ónerkásip, aýyl sharýashylyǵy jáne medıtsınada ıadrolyq tehnologııalardy ázirleý jáne qoldaný bolyp tabylatynyn atap ótti.
Mınıstr «ıAdrolyq fızıka ınstıtýty 2010 jyldan bastap Qazaqstannyń jáne TMD jas mamandary úshin birlesken CERN mektepterin uıymdastyrady. Astana, Dýbna jáne CERN qalalarynda 3 mektep ótkizildi (barlyǵy 80 artyq jas ǵalymdar taǵylymdamadan ótti). Qazaqstanda taǵy kelesi 4-shi mektepti uıymdastyrý josparlanýda. Ekzotıkalyq ıadrolar qasıetin zertteý, sondaı-aq bolashaq ıadrolyq reaktorlardyń konstrýktsııalyq elementterine joǵary dozaly sáýleniń tıgizetin áserin zertteý boıynsha birlesken tájirıbelerdi talqylaý júrgizilýde» - dep qorytyndylady.
