Qazaqstan-Slovenııa: Kelissózden ne kútemiz?
ASTANA. KAZINFORM – 31 naýryzda Slovenııa Prezıdenti Natasha Pırts Mýsar Qazaqstanǵa resmı saparmen kelmek. Eki el basshylary joǵary deńgeıde kelissóz júrgizip, saıası seriktestikti jańa deńgeıge shyǵarýǵa nıetti. Kezdesýde saýda-ekonomıkalyq, mádenı-gýmanıtarlyq máseleler talqylanady jáne iskerlik baılanysty nyǵaıtý maqsatynda Qazaqstan-Slovenııa bıznes-forýmy ótedi. Osy tusta Kazinform tilshisi qos memlekettiń qarym-qatynasynyń basym baǵytyna sholý jasap, keıingi kórsetkishke úńilip kórdi.
Berik baılanys
Qazaqstan Respýblıkasy men Slovenııa Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qatynas 1992 jyly ornady. Sodan beri jan-jaqty baılanysy myǵym, prezıdentterdiń bir-birine barys-kelisi tolastaǵan emes. 2002 jyldyń kúzinde Slovenııanyń burynǵy memleket basshysy Mılan Kýchan alǵash ret elimizge kelgeni este.
«Kári qurlyqtaǵy» seriktesimizdiń kelesi prezıdenti Danılo Tıýrk te Astanada eki márte qonaq boldy. Sapar barysynda «Halyqaralyq avtomobıl tasymaly týraly», «Ekonomıkalyq yntymaqtastyq týraly», «Dıplomatııalyq pasport ıeleriniń vızasyz saparlary týraly» úkimetaralyq qujattarǵa qol qoıyldy. Sondaı-aq eki eldiń ekonomıka mınıstrlikteri men saýda-ónerkásip palatalary arasyndaǵy yntymaqtastyq týraly memorandýmdar jasaldy.
Budan ózge saýda-ekonomıkalyq qatystarǵa arnalǵan úkimetaralyq otyrystar júıeli júrgizilip keledi. 2017 jyly Qazaqstan men Slovenııa arasyndaǵy syrtqy ister mınıstrlikteri arasyndaǵy alǵashqy saıası konsýltatsııalar ótti. 2023 jyly eki eldiń zań shyǵarý organdarynda parlamenttik dostyq toptary quryldy.
Eskeretin jaıt, Slovenııa – elimizdiń saıası arenadaǵy basty jaqtaýshylarynyń biri. Dál osy memleket Qazaqstannyń Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymyna (EQYU) tóraǵalyq etýine, «EKSPO-2017» halyqaralyq kórmesin ótkizýine bolysqandardyń qatarynda. 2017-2018 jyldarǵa Qazaqstannyń BUU Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty emes músheligine kandıdatýrasyn laıyqty qoldaı bildi. Al 2022-2024 jyldary elimizdiń BUU Adam quqyqtary jónindegi keńesi músheligine ótýine septesti. Óz kezeginde Qazaqstan 2021-2022 jyldarǵa arnalǵan MAGATE basqarýshylar keńesine Slovenııanyń enýi úshin daýys berdi.
Este bolsa, 2023 jyly Qasym-Jomart Toqaev BUU Nıý-Iorktegi shtab-páterinde Slovenııa Prezıdenti Natasha Pırts-Mýsarmen kelissóz júrgizgen bolatyn. Sonda Memleket basshysy Natasha Pırts-Mýsardy Qazaqstanǵa resmı saparmen kelýge shaqyrǵanyn bilemiz. Ádepkide Astana halyqaralyq forýmyna qatysýǵa jasalǵan usynys keıin naýryzdaǵy mámilege oıysty.
Osy oraıda Natasha Pırts-Mýsardyń sapary - ózara baılanysty odan ári tereńdete túsýge taptyrmas múmkindik. QR Prezıdenti janyndaǵy QSZI Eýropalyq jáne amerıkalyq zertteýler bóliminiń basshysy Bekjan Sadyqovtyń pikirinshe, Slovenııanyń ekojúıelerdi qorǵaý jáne ornyqty damý bastamalary sapardyń jańalyǵy bolmaq.
– Slovenııa men Qazaqstannyń ózara qarym-qatynasy kúrdeli geosaıası kontekst aıasynda damýda. Lıýblıana BUU qaýipsizdik keńesiniń turaqty emes múshesi retinde halyqaralyq qaýipsizdik máselelerinde aıqyn ustanymyn bildirse. Prezıdentter kezdesýinde qaýipsizdiktiń máseleleri, onyń ishinde Eýropa men Taıaý Shyǵystaǵy túıtkilder týraly pikir almasý múmkindigi bar, – dedi sarapshy.
Alǵashqy áıel prezıdent
Reti kelgende Natasha Pırts-Mýsardyń bılikke kelý jolyn baǵamdap kóreıik. Sebebi saıasatker tusynda qoǵamdyq kózqaras ózgeriske bet aldy jáne demokratııalyq ustyndar aýysqan shaq edi. Mysaly, Natasha Pırts-Mýsar – Slovenııanyń alǵashqy áıel prezıdenti. 2022 jyly saılaý naýqany kezinde partııasyz úmitker esebinde jeke áreket etti. Basty qarsylysy – burynǵy syrtqy ister mınıstri Anje Logardan basym túsip, 53,86 paıyzben jeńiske jetkenniń ózi halyqtyń tyń talapqa daıyn ekenin bildirgenin joqqa shyǵara almaımyz. Onyń zańger ári quqyq qorǵaýshy mansabyndaǵy tájirıbesi de prezıdenttik laýazymǵa kiriskende birqatar reformaǵa kómek boldy.
Kásibı mansap degennen shyǵady, Natasha Pırts-Mýsar Eýropada bilikti zańger retinde bedeldi. Biraz buryn álemdik BAQ onyń AQSh-tyń birinshi hanymy Melanıa Tramptyń zańgeri bolǵanyn jarysa jazǵan-dy. Oǵan qosa AQSh-tyń arnaýly qyzmettiń burynǵy mamany Edýard Snoýdenniń atyshýly oqıǵasyna qatysty kelissózde Eýroodaq delegatsııasynyń quramynda boldy.
Forým: tarazy teńeser tus
Slovenııanyń ınnovatsııa men turaqty damý boıynsha salmaǵy basym. Ortalyq Eýropadaǵy ornalasý oraıy, ǵylymdaǵy izdenisi eldi jańa satyǵa kóterdi. Alys-jaqyn eldermen tıimdi alys-beristiń arqasynda ekonomıkasyn ilgeriletip otyr. Endi Qazaqstanmen energetıka, tsıfrlandyrý boıynsha ekijaqty kelisimderge úmit artýda. Bekjan Sadyqov dostas eldiń ınnovatsııalyq áleýetin paıdalaný mańyzdy degen oıda.
– Slovenııanyń geografııalyq ornalasýyn jáne Jerorta teńizindegi port ınfraqurylymynyń mańyzyn eskersek, ınfraqurylymdy damytý jáne ornyqty logıstıkalyq baǵyt qurý perspektıvasy bar. Óıtkeni, Slovenııa – EO-nyń eń ekologııalyq baǵdarlanǵan eliniń biri. Meniń oıymsha, Natasha Pırts-Mýsardyńsaparyndaǵy negizgi jaıt Qazaqstan-Slovenııa bıznes-forýmy bolmaq. Degenmen, sloven kásipkerleri Qazaqstanda «jasyl» tehnologııalar naryǵy qalyptasyp jatqanyn túsinýi mańyzdy, – dedi ol.
Syrtqy ister mınıstrliginiń dereginshe, Qazaqstanda Slovenııamen baılanysty 19 kásiporyn tirkelgen. Basym deni farmatsevtıka, jańartylatyn energııa kózderi, ınjenerııa, telekommýnıkatsııa salalaryna tıesili. Olardyń 8-i – birlesken joba, 11-i tolyq sloven kapıtalyna qurylǵan.
Alaıda Bekjan Sadyqov qos taraptyń saýda balansynda teńsizdik baryn aıtyp otyr. Sebebi slovenııalyq bıznes ókilderi elde jobalar bastaǵanymen, otandyq kásipkeler seriktes memlekettiń naryǵyna enýge onsha qulyqty emes.
– Slovenııa – Eýropadaǵy negizgi ınnovatsııalyq hab.Qazaqstan ekonomıkasy modernızatsııalaý satysynda ekenin eskersek, múmkindikti paıdalanǵan durys. Al Slovenııa ózderiniń farmatsevtıkalyq jáne tehnologııalyq kompanııalaryn bizdiń naryqqa kirgizýge múddeli. Qazir elimizde KRKA, Gorenje, Lek, BisolGroup, DUOL, Iskrat sekildi sloven kompanııalary jumys istep jatyr. Dostas eldiń Qazaqstanǵa salǵan ınvestıtsııasy da ulǵaıyp keledi. Ókinishtisi, otandyq kásipkerler Slovenııada bıznes júrgizýde asa belsendi bolmaı tur, – dedi spıker.
Atalǵan ýájdi statıstıka deregi de aıǵaqtaıdy. Mysaly, 2005 jyldan beri Slovenııa elimizge 36 mln AQSh dollary kóleminde tikeleı ınvestıtsııa salǵan. Ótken jyly eki eldiń taýar aınalymy 105,7 mln AQSh dollaryn qurasa, ondaǵy Qazaqstan eksportynyń úlesi 5,7 mln AQSh dollary ǵana.
Slovenııa elimizge 20 túrli taýar ákeledi, bizdiń tarap tek 5 túrli eksporttan aspaı otyr:
· Jelimdelgen fanera;
· Tamaq ónimderi;
· Qaraqumyq, tary jáne ózge de dándi daqyldar;
· Shellak jáne tabıǵı shaıyrlar;
· Tıtan jáne tıtan buıymdarymen shektelýde.
Sondyqtan 1 sáýirde ótetin Qazaqstan-Slovenııa bıznes-forýmy tarazy basyn teńestirýge taptyrmas múmkindik bolmaq. Sarapshylardyń aıtýynsha, jıynda aýqymdy ekonomıkalyq kelisim ornap, kásipkerlerdiń ózara baılanysy forým ózegine aınalýy múmkin. Buǵan qosa jańa logıstıkalyq baǵyttardy qurý máselesi de qalys qalmaıtyn sekildi.
Ortaq tarıh pen rýhanı jaqyndyq
Ekinshi dúnıejúzilik soǵys – Qazaqstan men Slovenııanyń ortaq tarıhı jady. Zulmat jyldarynyń esteligi retinde Slovenııanyń Trnovo qalasynda keńes jaýyngerlerine arnalǵan memorıal ornatylǵan. Onda qaza tapqan qazaqstandyq jaýyngerlerdiń esimderi estelik taqtalarǵa qashalýy tarıhı tinniń myzǵymas beriktiginen habar beretindeı.
2018 jyly Slovenııanyń Povır aýylynda 1943 jyly fashızmge qarsy kúreste qaza tapqan qazaqstandyq «Kassa Sebero» (Qasym Jaqypov) batyryn eske alýǵa arnalǵan saltanatty shara ótti. Sol jyly «Jyraqta jatsań da, óshpes erligiń elińniń jadynda!» atty memorıaldyq taqta ornatylyp, Qazaqstannyń Ulttyq panteonynan alynǵan topyraq kapsýlasy qoıyldy.
Mádenı baılanys keshendi júrip jatyr. 2015 jyldan bastap Qazaqstannyń Slovenııadaǵy elshiligi «Qazaqstannyń injý-marjandary – Uly dala áýenderi» jobasyn iske asyryp keledi. Joba aıasynda Slovenııada Qazaqstannyń halyq ártisteri Aıman Musaqojaeva jáne Dımash Qudaıbergen bastaǵan Qazaq ulttyq óner ýnıversıteti ujymynyń kontsertteri ótti.
2023 jyldyń sáýirinde Shmareshke Toplıtse qalasynda ártisterdiń álemdik gastroli aıasynda «Turan» etno-folklorlyq ansambliniń kontserti uıymdastyryldy. Sol jyly «Astana Opera» balet trýppasy Lıýblıanada gastroldik sapar jasaǵan bolatyn.
Slovenııa prezıdentiniń alǵashqy sapary saıası-ekonomıkalyq jańalyqtyń bastaýy bolaryna senim mol. Olaı deıtinimiz, kezdesýlerde el úshin mańyzdy salalar keleli kelisim ornamaq.