Qazaqstan-Nıderland arasyndaǵy yntymaqtastyq qarqyndy damyp keledi – ıAn Keıs Hýd
Nıderland Aýyl sharýashylyǵy, tabıǵat jáne azyq-túlik sapasy vıtse-mınıstri Kazinform-ǵa bergen suhbatynda Qazaqstanǵa aldaǵy sapary, aýyl sharýashylyǵy sektoryndaǵy ekijaqty qarym-qatynas pen yntymaqtastyqtyń mańyzy týraly, sonymen qatar elimizdiń tek qana Ortalyq Azııada ǵana emes, odan tysqary jerde de azyq-túlik qaýipsizdigine qandaı úles qosa alatyny jaıly aıtyp berdi.
– ıAn myrza, jaqynda Qazaqstanǵa kelýdi josparlap otyrsyz. Osy saparyńyz týraly qysqasha aıtyp berińizshi.
– Iá, Qazaqstanǵa alǵash ret barmaqshymyn. Osy sapardy taǵatsyzdana kútip júrmin. 2023 jyly Nıderlandtyń Aýyl sharýashylyǵy, tabıǵat jáne azyq-túlik sapasy mınıstrligi Astanada ornalasqan Nıderlandtyń Ortalyq Azııadaǵy Elshiliginiń janynan Aýyl sharýashylyǵy keńsesin ashý týraly mańyzdy sheshim qabyldady. Bul sheshim aýyl sharýashylyǵy syndy basty sektorda Nıderland pen Qazaqstan arasyndaǵy seriktestiktiń nyǵaıýyna septigin tıgizedi.
Bıyl Almatyda ótetin Agroworld kórmesine Nıderland seriktes atandy. Bul bizge ónimderimiz ben aldyńǵy qatarly tehnologııalarymyzdy kórsetýge, úkimetaralyq dıalogty nyǵaıtýǵa tamasha múmkindik bolmaq.
Sapar barysynda Aýyl sharýashylyǵy vıtse-mınıstri Azat Sultanovpen kezdesý ótkizemin. Nıderland Elshiligimen birge Agroworld kórmesinde birlesken golland pavılonyn ashamyn.
Atylmysh kórmege 30-ǵa jýyq bizdiń kompanııa qatysady. Munan bólek, eki eldiń jeke sektory óz tehnologııalaryn usyný jáne jańa kelisim jasasý úshin Agroworld platformasynda ótetin semınarlar men sheberlik klastarynda bas qosýǵa múmkindik alady.
– Otyz jyldyń ishinde Qazaqstan men Nıderland arasyndaǵy baılanys aıtarlyqtaı jaqsardy. Sizdiń oıyńyzsha, eki eldiń arasynda, ásirese aýyl sharýashylyǵy sektorynda yntymaqtastyqtyń qandaı keleshegi bar?
Nıderland eli saýda boıynsha Qazaqstannyń 10 iri seriktesiniń qataryna kiredi. Qazaqstan men Nıderland arasyndaǵy qarym-qatynas pen yntymaqtastyq iskerlik deńgeıde de, memlekettik deńgeıde de qarqyndy damý ústinde.
Aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy yntymaqtastyǵymyz jylyjaı tehnologııalaryna, kóshetterge, ósimdikterdi qorǵaý quraldaryna (onyń ishinde bıologııalyq), qus sharýashylyǵy tehnologııalaryna, sondaı-aq sút fermalaryna arnalǵan tehnologııalarǵa turaqty ózara qyzyǵýshylyqty kórsetti.
Nıderlandtyń jylyjaı tehnologııalary, turaqty aýyl sharýashylyǵy jáne ozyq agrotehnologııalar salasynda qundy tájirıbe engizip, ózin Qazaqstanǵa aýyl sharýashylyǵy maqsattaryna qol jetýge kómektesetin tıimdi seriktes retinde kórsetedi. Biz kartopty óńdeýdegi jaǵdaıdy ózgertýge kómek bere alamyz. Yntymaqtastyǵymyz Qazaqstannyń maqsattaryna jaqsy sáıkes kelip, ony bolashaqta perspektıvaly etedi.
– Nıderland eliniń Qazaqstan ekonomıkasy men aýyl sharýashylyǵy salasyna salǵan ınvestıtsııasy 100 mlrd AQSh dollarynan asady. Aýyl sharýashylyǵy salasynda qandaı jobalardyń keleshegi zor ári olar Qazaqstanǵa qandaı basymdyq beredi?
– Nıderland Qazaqstan ekonomıkasynyń iri ınvestory sanalady. Bul rette atalǵan ınvestıtsııalardyń edáýir bóligi burynǵysynsha kómirsýtek sektoryna baǵyttalyp otyr. Degenmen, Qazaqstan aýyl sharýashylyǵy óndirisin ulǵaıtýǵa jáne qosylǵan qunyn arttyrýǵa erekshe nazar aýdara otyryp, ekonomıkany ártaraptandyrýdy belsendi júrgizip jatyr. Nıderlandpen yntymaqtastyq ártaraptandyrýdyń osyndaı jaǵdaıynda sheshýshi ról atqarady.
Nıderlandtyń baý-baqsha, qus, sút jáne jemis ósirýdegi zamanaýı tehnologııalary aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń ónimdiligin, turaqtylyǵyn jáne básekege qabilettiligin aıtarlyqtaı jaqsartýǵa múmkindik beredi. Bul tehnologııalar ekonomıkalyq ósýge jáne azyq-túlik qaýipsizdigin nyǵaıtýǵa yqpal ete otyryp, ártúrli aýyl sharýashylyǵy máselelerin sheshýdiń praktıkalyq sheshimderin usynady. Bizdiń eldiń sarapshylarynyń bilimi aýyl sharýashylyǵyn damytý úshin qolaıly ortany qurýda. Mysaly, janýarlardyń densaýlyǵyn baqylaýdy uıymdastyrý nemese ósimdikterdiń saýlyǵyn tekserýde paıdaly bolýy múmkin.
Sonymen qatar Nıderland kompanııalary osy jobalardyń ajyramas bóligi bolyp sanalatyn fermerlerge, óndirýshilerge, agronomdarǵa jáne zootehnıkterge arnalǵan keshendi oqytý baǵdarlamalaryn usynady.
Mysaly, Aqtóbedegi aýdany 10 gektar joǵary tehnologııalyq jylyjaı kesheni aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy eleýli ınvestıtsııalyq joba sanalady. Bul jylyjaıda 170 jergilikti qyzmetker jumys istep qana qoımaı, sonymen qatar jylyna 7 800 tonna kókónis ósirip, jergilikti naryqtyń qajettiligin qanaǵattandyrady ári kórshi elderge eksportty jeńildetedi. Almatyda gollandııalyq jemis kompanııasy jańa sorttar men ósirý ádisterin kórsetý úshin baq qurdy.
Bolashaqta Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵy sektorynda osyndaı jobalardy kóbirek kóremiz dep úmittenemiz. Tabysty kásiporyndardyń bolýy eldiń ekonomıkalyq damýyna jáne ártaraptandyrylýyna yqpal ete otyryp, sheteldik ınvestıtsııalar úshin mańyzdylyǵyn arttyrady.
– Qazaqstanda sý resýrstarynyń tapshylyǵy barynsha ózekti problemaǵa aınalyp otyr. Qandaı sheshimder men halyqaralyq yntymaqtastyq elge osy problemany ásirese jasyl aýyl sharýashylyǵy turǵysynda eńserýge kómek bere alar edi?
Zamanaýı tehnologııalar taza sýdyń jahandyq tapshylyǵy máselesin sheshýdegi mańyzdy faktorlardyń biri sanalady. Mysaly, qazirgi zamanǵy nıderlandylyq joǵary tehnologııalyq jylyjaılar dástúrli sýarý ádisterimen salystyrǵanda sýdy 70 paıyz únemdeýge múmkindik beredi. Kartop – maqta nemese bıdaıǵa qaraǵanda sýdy az qajet etetin negizgi daqyl.
Nıderlandta sýdy paıdalaný EO zańnamasymen de, ulttyq dırektıvalarmen de retteledi. Ásirese sý alý jáne sý sapasy sııaqty máselelerge aıryqsha nazar aýdarylady. Aýyl sharýashylyǵyndaǵy sýdy basqarý jospary nıderlandylyq úkimettik uıymdar, Waterboards jáne Nıderland Aýyl sharýashylyǵy jáne baý-baqsha federatsııasy arasyndaǵy yntymaqtastyqqa yqpal etedi. Bul bastamanyń maqsaty – aýyl sharýashylyǵy qyzmetinen týyndaǵan jerasty jáne jerústi sýlarynyń lastanýyn azaıtý, aýyl sharýashylyǵy maqsattary úshin tuşy sýdyń qoljetimdiligin arttyrý jáne aýyl sharýashylyǵy óndirisiniń qarqynyn arttyrý.
Osylaısha, sý tapshylyǵy men onyń sapasyna qatysty problamany sheshý sý resýrstaryn basqarý, saqtaý, ártaraptandyrý, bilim berý, halyqaralyq yntymaqtastyq jáne retteý sharalaryn biriktiretin kóp qyrly tásildi qajet etedi. Qysqa merzimdi jáne uzaq merzimdi sheshimderdi qarastyratyn keshendi strategııa osy ózekti máseleni tıimdi sheshý úshin óte mańyzdy.
– Qazaqstan óńirdegi jáne odan tysqary jerdegi azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etýde negizgi rólge ıe bolýǵa umtylady. Osy turǵyda qandaı problemalar týyndaýy múmkin?
– Nıderland BUU Azyq-túlik jáne aýyl sharýashylyǵy uıymy (FAO) jáne Búkilálemdik azyq-túlik baǵdarlamasy sııaqty halyqaralyq forýmdarǵa qatysý arqyly jahandyq azyq-túlik qaýipsizdigi máselelerin sheshýde belsendi ról atqarady. Bizdiń nazarymyz jahandyq azyq-túlik qaýipsizdiginiń ózekti máselelerin tıimdi sheshetin saıasat pen is-áreketterdi nasıhattaýǵa baǵyttalǵan.
Bizdiń tájirıbemiz azyq-túlik qaýipsizdiginiń negizi tabıǵı resýrstardy jaýapkershilikpen paıdalaný jáne aýyl sharýashylyǵynyń turaqty ádisterin engizý ekenin kórsetti. Sondaı-aq klımattyń ózgerýiniń azyq-túlik qaýipsizdigine aıtarlyqtaı áserin moıyndaýdyń mańyzdylyǵyn atap ótemiz. Sondyqtan qorshaǵan orta jaǵdaılarynyń ózgerýine qarsy turaqtylyq pen beıimdelýdi arttyratyn Klımattyq ońtaılandyrylǵan aýyl sharýashylyǵy tájirıbelerin qoldaımyz. Klımatqa tózimdi kartop pen baý-baqsha daqyldarynyń eń jańa sorttaryn paıdalaný óte mańyzdy.
Qazaqstan Ortalyq Azııa óńirinde ǵana emes, keń aýqymda da azyq-túlik qaýipsizdigine eleýli úles qosý úshin zor áleýetke ıe. Baý-baqsha salasynda Qazaqstannyń ártúrli klımattyq aımaqtary soltústik óńirlerdegi bıdaıdan ońtústiktegi túrli jemister men kókónisterge deıin aýyl sharýashylyǵy daqyldarynyń keń aýqymyn ósirý úshin qolaıly jaǵdaılar jasaıdy.
Buǵan qosa, Qazaqstannyń ulanǵaıyr jeri men baı azyq-túlik resýrstary eldi óńirde jáne odan tys jerlerde sút pen et ónimderin óndirýde perspektıvaly básekeles etedi.
– Qazaqstan baǵaly ári sapaly daqyldar óndirýde mol áleýetke ıe. Nıderlandy Qazaqstanǵa Halyqaralyq ósimdikterdiń jańa suryptaryn qorǵaý odaǵyna qosylýyna qalaı kómek kórsete alar edi?
– Qazaqstannyń Halyqaralyq ósimdikterdiń jańa suryptaryn qorǵaý odaǵyna múshe bolýy onyń aýyl sharýashylyǵyndaǵy ınnovatsııalarǵa yqpal etý, selektsııany yntalandyrý jáne ósimdikterdiń jańa suryptaryna zııatkerlik menshik quqyǵyn qorǵaý maqsatyna sáıkes keledi. Qazaqstan Halyqaralyq ósimdikterdiń jańa suryptaryn qorǵaý odaǵyna qosyla otyryp, aýyl sharýashylyǵy sektorynda jergilikti jáne halyqaralyq múddeli taraptar úshin qolaıly orta jasaıdy. Osylaısha yntymaqtastyq pen saýda qatynastaryna yqpal etedi.
Nıderland osynaý protsestiń bir bóligi ekenin maqtan tutady. El kóptegen jyldan beri Qazaqstannyń Halyqaralyq ósimdikterdiń jańa suryptaryn qorǵaý odaǵyna múshesi bolýǵa umtylysyn qoldap keledi. Bul qoldaý memlekettik jáne jeke sektorlarǵa, onyń ishinde qazaqstandyq fermerler men selektsıonerlerge paıda ákeletin Halyqaralyq ósimdikterdiń jańa suryptaryn qorǵaý odaǵy qaǵıdattaryn jáne olardy iske asyrý boıynsha tehnıkalyq oqytý semınarlaryn qamtıdy.
Bul yntymaqtastyqtyń maqsaty – Qazaqstanda tuqymdyq kartop pen jemis daqyldaryn baqylaý men sertıfıkattaýdyń ashyq jáne senimdi júıesin qurý. Nıderlandtyń Qazaqstanǵa bilim almasý jáne tájirıbe bólisý arqyly ınnovatsııalar men zııatkerlik menshikti qorǵaýǵa yqpal etýi Halyqaralyq ósimdikterdiń jańa suryptaryn qorǵaý odaǵyna múshe bolý jolynda septigin tıgizedi. Biz sońǵy qadam – resmı múshelikti taǵatsyzdana kútemiz. Onyń mańyzdylyǵyn baǵalamaýǵa bolmaıdy.
– Suhbatyńyzǵa raqmet!
