Qazaqstan munaıynyń alǵashqy tamshysy «Qarashúńgil» ken ornynan alynǵan
ATYRAÝ. KAZINFORM – Búgin – munaı-gaz kesheni qyzmetkerleri kúni. Bıyl qazaq jerinen munaı óndirilgenine 125 jyl toldy. Qazaqstan munaıynyń alǵashqy tamshysy «Qarashúńgil» ken ornynan alynǵan.
«Qarashúńgil» – Atyraý oblysynyń Jylyoı aýdanynda ornalasqan ken orny. Tarıhı derekke júginsek, 1899 jyly Jylyoı aýdanynyń aýmaǵynda ornalasqan Qarashúńgildegi №7 uńǵynyń 42 metr tereńdikten munaı burqaǵy atqylaǵan. Óte taıyzdan táýligine 22-25 tonna quraıtyn «qara altyn» alynǵan. Sol jerden torsyqqa quıylyp, túıege artylǵan 100 tonna munaı Kaspıı teńiziniń jaǵalaýynda kútip turǵan tasymaldaýshy kemege tıelgen.
Elimizdegi ken oryndarynda qansha munaı bar?
Qazir elimizdiń ár óńirinde munaı óndirip jatqan 289 ken orny bar. Bul ken oryndarynan alynatyn munaıdyń qory 4,38 mlrd tonnaǵa baǵalanyp otyr. Munaı qorynyń basym bóligi batys óńirlerdegi ken oryndarynyń qoınaýynda jatyr.
Álemdik naryqta barrelmen baǵalanǵan quny san qubylatyn «qara altynnyń» basym bóligi Atyraý oblysynyń aýmaǵyndaǵy ken oryndarynan óndirilip keledi. Qazir bul óńirdegi «Teńiz», «Qashaǵan» sekildi iri ken oryndary shetel ınvestorlarymen birge ıgerilip jatyr. Atyraý oblysyndaǵy osyndaı jáne ózge de ken oryndarynan óndiriletin 3,2 mlrd tonna «qara altyn» qory bar. Bul – elimizde óndirilýge tıis munaı qorynyń 73 paıyzy.
Budan keıingi kómirsýtekti shıkizattyń mol qory munaıly túbek atanǵan Mańǵystaý oblysyndaǵy ken oryndarynda barlanǵan. Mundaǵy munaıdyń qory – 0,56 mlrd tonna. Aqtóbe oblysynda 0,36 mlrd, Qyzylorda óńirinde 0,12 mlrd tonna «qara altyn» bar dep esepteledi. Batys Qazaqstan oblysynyń ken oryndarynan alynatyn «qara altynnyń» qory – 0,09 mlrd tonna. Elimizdiń ózge óńirlerindegi tabıǵı baılyqtyń úlesi – 0,05 mlrd tonna.
«QazMunaıGaz» AQ baspasóz qyzmetiniń málimetinshe, bıyl 6 aıda munaı jáne gaz kondensatyn óndirý kólemi 1,1 paıyzǵa artyp, 11 mln 989 myń tonnaǵa jetti. Alaıda «Teńiz» ken ornynda munaı óndirý 3,7 paıyzǵa azaıyp, 2 mln 872 myń tonnamen shektelgen. Bul – táýligine 126 myń barrel. Atalǵan kenishte ilespe gaz óndirý kólemi 4,2 paıyzǵa tómendep, 1 mlrd 587 mln tekshe metr boldy. Ken ornyndaǵy kórsetkishterdiń tómendeýi osy jyldyń mamyr aıynda shıki gaz aıdaý nysandaryndaǵy kúrdeli jóndeý júrgizýge baılanysty boldy.
2030 jylǵa qaraı jylyna 6,7 mlrd tekshe metr gaz óndiriledi
Elimizde munaımen birge óndiriletin ilespe gazdyń qory da mol. Gazdyń 85 paıyzdan astamy batys óńirdegi úsh ken ornynda óndiriledi. Ken ornynyń ekeýi Atyraý, bireýi Batys Qazaqstan oblysynda ornalasqan.
Energetıka mınıstrliginiń aqparatyna súıensek, «Gaz jáne gazben jabdyqtaý týraly» zańǵa sáıkes «QazaqGaz» UK AQ-men birge 2030 jylǵa deıin gazdyń boljamdy balansy qalyptastyrylǵan. Gaz óndirýdiń 85 paıyzdan astamyn «Teńiz» (27%), «Qarashyǵanaq» (38%) jáne «Qashaǵan» (20%) jobalary qamtamasyz etedi. Máselen, byltyr gaz óndirisi 59,063 mlrd tekshe metr boldy. Onyń ishinde «Teńiz» ken ornynan 16,009 mlrd tekshe metr, «Qarashyǵanaqtan» – 22,385 mlrd tekshe metr, «Qashaǵannan» – 11,856 mlrd tekshe metr, basqa ken oryndarynan 8,813 mlrd tekshe metr gaz óndirilgen.
Bıyl ken ornyndarynan gaz óndirý kólemin 60,456 mlrd tekshe metrge ósirý josparlanǵan. Jyl sońyna deıingi taýarly gaz óndirý jospary – 28,054 mlrd tekshe metr. Gazdyń boljamdy balansyna sáıkes aǵymdaǵy ishki tutyný 20,9 mlrd tekshe metr bolady.
Otandyq ken oryndaryndaǵy tabıǵı gaz óndirý kólemi 2030 jylǵa qaraı kúrt artýy múmkin. Osyǵan baılanysty «QazMunaıGaz» ulttyq kompanııasy gaz strategııasyn ázirlep jatyr. Jańa strategııada «Teńiz», «Qarashyǵanaq» jáne «Qashaǵan» ken oryndaryn ıgerýdi esepke almaǵanda, 2030 jylǵa qaraı tabıǵı gaz óndirisin jylyna 6,7 mlrd tekshe metrge deıin arttyrý qarastyrylǵan.
«Byltyr jańadan úsh ken orny ónerkásiptik paıdalanýǵa berildi. Bul – Ońtústik Aqsaı, Shyǵys Óriktaý, Rojkov ken oryndary. «QazMunaıGaz» kompanııasy aldaǵy 3-4 jylda Ortalyq Óriktaý ken ornynda óndirý jumystaryn bastaýdy josparlap otyr. Bul degenimiz – jylyna shamamen 1 mlrd tekshe metr gaz. Al 2027 jyly Batys Prorva jáne Qalamqas ken oryndary paıdalanýǵa beriledi. Boljamǵa sáıkes gaz óndirý kólemi jylyna 1,1 mlrd tekshe metrge deıin jetedi. Halyqaralyq kompanııalarmen birge perspektıvaly 12 geologııalyq barlaý jobasy, sondaı-aq qoldanystaǵy ken oryndaryn jete barlaý jumystary pysyqtalyp jatyr», - dep habarlady kompanııanyń baspasóz qyzmeti.
Máselen, Ońtústik Aqsaı ken ornynda ıgerýge bolatyn gaz qory 1,7 mlrd tekshe metr boldy. Munda jylyna 100 mln tekshe metr gaz óndiriledi. Byltyrǵy sáýirden beri bul ken ornynda ónerkásiptik gaz óndirý júzege asyrylyp jatyr. Sáýir-jeltoqsan aılarynda 36,512 mln tekshe metr, bıylǵy qańtar-mamyr aralyǵynda 33,674 mln tekshe metr gaz óndirilgen.
Aqtóbe oblysynyń Muǵaljar aýdanyndaǵy Shyǵys Óriktaý ken orny 2015 jyly ashylǵan. Munda óndiriletin munaı qory – 4,7 mln tonna. Al munaıda erigen gaz qory – 2,5 mlrd tekshe metr. Bıyl atalǵan ken ornynan 46 mln tekshe metr gaz óndirý kózdelgen. Alaıda, mamandar bul ken ornyndaǵy shıkizattyń quramynda kúkirtsýtektiń kóp mólsherde ekenin alǵa tartyp otyr. Bul shamamen 3,5 paıyz jáne odan da kóp. Soǵan baılanysty atalǵan kenish kómirsýtekterdi óndirý boıynsha kúrdeli jobalardyń sanatyna kiredi.
Taǵy bir gaz qory mol ken ornyna Rojkov ataýy berilgen. Ondaǵy ıgeriletin boljamdy gaz qory – 26,9 mlrd tekshe metr. Ken ornynan jylyna 1 mlrd tekshe metr gaz óndirý josparlanǵan. Bıyl 346 mln tekshe metr gaz óndirilmek. Sondaı-aq, Anabaı ken ornynan byltyr 6,847 mln tekshe metr gaz alynǵan. Jyl sońyna deıin 28,5 mln tekshe metr kógildir otyn óndirý kózdelip otyr.
Qazaqstan munaı eksporttaıtyn baǵyttar
«Qara altyn» óndirisiniń bir býyny – qubyrmen tasymaldaý. Elimiz táýelsizdik alǵanǵa deıin qazaq munaıy Atyraý – Samara baǵytymen ǵana tasymaldanǵan edi. Qazir óndirilgen «qara altyndy» tutynýshyǵa jetkizetin birneshe baǵyt bar. Sonyń biri – «Teńiz» ken ornynyń kómirsýtekti shıkizatyn Qara teńiz jaǵalaýyna deıin tasymaldaıtyn «Teńiz-Novorossıısk» qubyry. Oǵan jetekshilik etip otyrǵan «Kaspıı qubyr konsortsıýmy» AQ bas dırektory Nıkolaı Gorbannyń málimetinshe, byltyr Qazaqstannyń aýmaǵynan 56 mln 51 myń 967 tonna munaı tasymaldanǵan.
«Atalǵan qubyr jelisimen munaıdyń eń úlken kólemi Qazaqstan aýmaǵynan jetkizildi. Máselen, Atyraý oblysyndaǵy «Teńiz» ken ornynan 27 mln 463 myń 81 tonna, «Qashaǵan» ken ornynan 17 mln 897 myń 972 tonna munaı tasymaldandy. Al, Batys Qazaqstan oblysynda ornalasqan «Qarashyǵanaqtan» tasymaldanǵan munaı kólemi – 9 mln 619 myń 452 tonna», - deıdi Nıkolaı Gorban.
Onyń málimetinshe, «Teńiz-Novorossıısk» munaı qubyrymen 2001 jyldan 2024 jylǵy 1 qańtarǵa deıin álemdik naryqqa 888 mln 76 myń 899 tonna munaı eksporttalǵan. Endi atalǵan qubyrmen Qazaqstannyń ken oryndarynan jylyna 72,5 mln tonna munaı tasymaldaý múmkindigi qarastyrylyp otyr. Reseı aýmaǵy arqyly ótetin qubyrmen jylyna 83 mln tonna qazaqstandyq kómirsýtekti shıkizatty tasymaldaýǵa daıyndyq jasalǵan. Konsortsıýmnyń qubyrymen bıylǵy qańtar-shilde aralyǵynda «Teńiz» ken ornynan shamamen 16 mln tonna munaı tasymaldanǵan. Kómirsýtekti shıkizat tankerlerge tıelip, tutynýshyǵa jóneltilgen.
Al, 1997 jyly qurylǵan «QazTransOıl» AQ-nyń qubyrmen tasymaldaǵan «qara altyny» 1 mlrd 128 mln tonna bolyp otyr. Bul – 27 jyldaǵy kórsetkish. Osy kezeńde kompanııa júk aınalymynyń jalpy kólemi 825 mlrd tonnadan astam shaqyrymdy qurady. El aýmaǵynda 2 347 shaqyrym ýchaskeler men magıstraldyq munaı qubyrlary salynyp, keıbir bóligi aýystyrylǵan. osy jyldary kompanııa tólegen salyq 500 mlrd teńgeden asqan.
Qazir «QazTransOıl» AQ uzyndyǵy 5,4 myń shaqyrym magıstraldyq munaı qubyrynyń ártaraptandyrylǵan jelisine ıelik etedi. Kompanııa shıkizatty qazaqstandyq munaı óńdeý zaýyttaryna jáne eksportqa 5 baǵyt boıynsha tasymaldaıdy. Bul – Atyraý – Samara, Qazaqstan – Qytaı, Aqtaý porty arqyly tankerlerge munaı quıý, «Kaspıı Qubyr Konsortsıýmy» AQ júıesine aýystyryp tıeý jáne temirjol tsısternalaryna quıý.
«Keıingi 27 jylda magıstraldyq munaı qubyrynyń ulttyq operatory elimizde óndirilgen ónimniń shamamen 40, otandyq munaı óńdeý zaýyttaryna jetkiziletin shıkizattyń 90 paıyzyn tasymaldady. Qurylǵan kúnnen beri qubyr júıeleri arqyly shıkizat tasymaldaý kólemi eki ese ósti. 1997 jyly shamamen 23 mln tonna munaı tasymaldaǵan bolsa, qazir bul kórsetkish 44 mln tonnadan asyp tústi. Bıylǵy 6 aıda «qara altyn» tasymaldaý men munaı ónimderin aýystyryp tıeýdiń shoǵyrlandyrylǵan kólemi 23 mln 218 myń tonna boldy. Bul – byltyrǵy kórsetkishten 1 mln 86 myń tonnaǵa nemese 5 paıyzǵa kóp», - dep habarlady kompanııanyń baspasóz qyzmeti.
Keıingi jyldary qazaq munaıyn tasymaldaıtyn balama baǵyttar tańdalyp otyr. Sonyń biri – «Drýjba» qubyrymen Germanııadaǵy «Shvedt» munaı óńdeý zaýytyna munaı eksporttaý jobasy. Energetıka mınıstrliginiń baspasóz qyzmeti usynǵan aqparatqa súıensek, burnaǵy jyly Germanııa úkimeti Qazaqstanǵa «RSK Raffinerie» munaı óńdeý zaýytyna «Drýjba» munaı qubyrymen qazaqstandyq munaıdy jetkizý týraly ótinishpen júgingen.
«Osyǵan baılanysty qazaqstandyq, germandyq jáne reseılik taraptar arasyndaǵy «Transneft» júıesi arqyly qazaqstandyq munaıdy tasymaldaý jónindegi ýaǵdalastyq jasaldy. Taraptar ýaǵdalastyqtyń sheńberinde Germanııanyń Shvedt qalasyndaǵy munaı óńdeý zaýytyna jylyna 102 mln tonnaǵa deıin munaı eksporttaýdy uıǵardy. Byltyr aqpanda Shvedt qalasyndaǵy munaı óńdeý zaýytyna qazaqstandyq munaıdy jetkizý bastaldy. Jyl aıaǵynda Germanııa baǵytyna 993 myń tonna munaı tasymaldandy. Bıyl atalǵan baǵytpen jylyna 1,2 mln tonna munaı tasymaldaý úshin «QazTransOıl» men «Transneft» arasynda shart jasaldy. Sonyń aıasynda qańtar-mamyr aılarynda 520 myń tonna shıkizat jetkizildi», - dep aqparat berdi mınıstrliktiń baspasóz qyzmeti.
Qazaqstan munaıyn álem naryǵyna eksporttaıtyn taǵy bir tıimdi jol – Baký – Tbılısı – Djeıhan baǵyty. Dál osy baǵytpen munaı jetkizýdi iske asyrý úshin «QazMunaıGaz «UK» AQ men «SOCAR» kompanııasy arasynda kelisimge qol qoıylǵan. Kelisimge sáıkes Ázerbaıjan arqyly tranzıttiń qosymsha marshrýttaryn damytý sheńberinde Baký – Tbılısı – Djeıhan arqyly jylyna 1,5 mln tonna kóleminde munaı tasymaldaý jónindegi ýaǵdalastyq qamtamasyz etildi. Sonyń qorytyndysymen munaı aıdaý kólemi shamamen 1 mln tonna boldy.
Al, Ázerbaıjan eli qazaqstandyq munaıdy qabyldaý kólemin jylyna 2,2 mln tonnaǵa deıin ulǵaıtýǵa nıet bildirip otyr. Ortaq memorandýmdy oryndaý sheńberinde «QazMunaıGaz» ben «SOCAR» kompanııasynyń jol kartasy ázirlengen. Onyń negizgi maqsaty – Ázerbaıjan Respýblıkasynyń aýmaǵymen qazaqstandyq munaı tranzıtiniń kólemin ulǵaıtý.
Eske sala ketelik, budan buryn Qashaǵan men Qarashyǵanaqty odan ári damytý máselesi talqylanǵan edi.
