Qazaqstan men Ózbekstan seriktestigi qalaı damyp jatyr
Ortalyq Azııanyń yqpaldy memleketteri qatarynda Qazaqstan men Ózbekstannyń aty jıi aıtylady. Qos el saıası sabaqtastyqtan bólek, saýda-ekonomıkalyq seriktestikti basty basym baǵytqa aınaldyryp úlgerdi. 7-8 tamyz kúnderi tústiktegi kórshi el basshysy Shavkat Mırzıeev Qazaqstanǵa kelmek. Bul memlekettik saparda kóptegen mańyzdy kelisimderge qadam jasalýy múmkin. Osy tusta Kazinform tilshisi eki eldiń yntymaqtastyǵy men saýda qarym-qatynastary jóninde sholý jasap kórdi.
Dıplomatııalyq qarym-qatynastyń órbýi
Qazaqstannyń ońtústiktegi irgeles kórshisi Ózbekstanmen dıplomatııalyq qatynastary 1992 jyly 23 qarashada bastaldy. 1998 jyly 31 qazanda qos memleket máńgilik dostyq týraly shartqa, 2013 jyly 14 maýsymda strategııalyq áriptestik týraly shartqa qol qoıdy.
Eki el táýelsizdik alǵannan keıin Qazaqstan men Ózbekstan basshylary birneshe ret memlekettik jáne resmı saparlar jasap, ekijaqty kezdesýler ótkizý arqyly tyǵyz baılanys ornatqanyn atap ótken jón. Al 2019 jyly 14-15 sáýirde Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń Ózbekstanǵa memlekettik sapary ótip, onyń barysynda Ózbekstanda Qazaqstan jyly ashyldy.
Qazir kórshi elder Ortalyq Azııadaǵy jetekshi memleketter sanatynda, saýda seriktestigi damyp qana qoımaı, birneshe halyqaralyq uıymdarda abyroıyn aıshyqtaı túsýde.
Saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq
Birinshi kezekte Qazaqstan men Ózbekstannyń ekonomıkalyq ózara is-qımylynyń negizgi baǵyty saýda qatynastary sanalady. Mysaly, qos el 2016-2019 jyldar aralyǵynda taýar aınalymyn 1,8 mlrd dollardan 4,1 mlrd dollarǵa deıin arttyrdy. Osylaısha, Ózbekstan úshin Qazaqstan Qytaı men Reseıden keıingi jetekshi saýda seriktesteriniń úshtigine qosyldy.
Keıingi jyldarǵa kóz júgirter bolsaq, byltyr eki eldiń taýar aınalymy 4,4 mlrd dollarǵa jýyqtap, 2022 jylǵy kórsetkishten (5 mlrd dollar) 10 paıyzǵa az boldy. Degenmen pozıtıvti tustar da bar, Qazaqstan 2023 jyly Ózbekstanǵa kúnbaǵys maıy men bıdaı jetkizýdi ulǵaıtty. Jalpy, elimiz ońtústiktegi kórshisine byltyr 11,1 mln tonna taýar satqan, bul 2022 jylmen salystyrǵanda 35,8 paıyzǵa artyq.
QR Syrtqy ister mınıstrliginiń málimetinshe, qazir eki el ekonomıkalyq áriptestikti tereńdetip, ózara saýdany 10 mlrd AQSh dollaryna deıin ulǵaıtýdy kózdep otyr. Sondaı-aq keıingi jyldary qazaq-ózbek shekarasynda «Ortalyq Azııa» halyqaralyq ónerkásiptik kooperatsııa ortalyǵyn salý jónindegi jobany iske asyrý jaıyndy jıi aıtylyp keledi. Bastama sátti júzege asyrylsa, joba saýda-ekonomıkalyq jáne ınvestıtsııalyq baılanystardy damytýǵa yqpal etpek.
Osy kúni eki el úkimeti birlese otyryp, 156 mln dollar somasyna 12 birlesken joba iske asyrdy. Shamamen 1 mlrd AQSh dollaryna baǵalanǵan 21 jańa birlesken joba pysyqtalyp jatyr.
Eki el bir-birine ne jetkizedi?
Qazaqstan byltyr kóbine Ózbekstan eline 797,3 mln dollarǵa 3,5 mln tonna bıdaı tasymaldaǵan. Buǵan qosa jartylaı fabrıkat ónimderdi, sym men temirden jasalǵan ónimder (935,3 myń tonna) jetkizý 15 paıyzǵa, tyńaıtqyshtardy jetkizý (256,1 myń tonna) 2,5 ese, kómir tasymaldaý da (3,1 mln tonna) 2,5 ese ulǵaıǵan.
Budan qosa byltyr Ózbekstan 2022 jylmen salystyrǵanda qazaqstandyq undy (535,9 myń tonna) 25,8 paıyzǵa, kúnbaǵys maıyn (158,1 myń tonna) 1,6 esege artyq satyp alǵan. Tátti sýsyndardyń eksporty úsh eseden astam ósip, 77,2 mln lıtrge jetti. Sondaı-aq Qazaqstannan ózbek naryǵyna 22,6 myń tonna balyq pen et eksporttalǵan.
2022 jylǵy kórsetkishpen salystyrǵanda bıyl Ózbekstannan keletin ımport 1,5 esege deıin qysqaryp, 1,3 mlrd dollarǵa baǵalanǵan 1,6 mln tonna ónimdi qurady.
Qazaqstan 2023 jyly Ózbekstannan 267,6 myń tonna kókónis, 183,9 myń tonna jemis-jıdek pen 7,2 myń tonna konıak satyp alǵan. Buǵan qosa kórshi elden keletin keramıkadan jasalǵan taqtaıshalar (322,4 myń tonna) 2,6 esege, tońazytqyshtar (88,2 myń dana) 13,8 paıyzǵa kemigeni baıqalady.
Áıtse de avtobýstar men jedel-qyzmettik avtomobılderdi ákelý – 1,8 ese (474 dana), kólikke arnalǵan qosalqy bólshekter men shanaqtardyń kelýi – 1,4 paıyzǵa (33,3 myń tonna), qozǵaltqyshtardyń jetkizilýi – 1,6 paıyzǵa (39,1 myń dana), elektr plıtalary men sý jylytqyshtardyń kelýi – 0,5 paıyzǵa (569,6 myń dana) jáne kıimderdi jetkizý – 1,6 esege (119,6 mln dana) óskeni baıqalady.
Investıtsııa jáne tranzıt
Qazaqstan men Ózbekstan arasyndaǵy ınvestıtsııalyq yntymaqtastyq keńeıip jatqany ańǵarylady. Byltyr ekijaqty ınvestıtsııa kólemi 86,2 mln dollardy qurap, 2022 jylmen salystyrǵanda 14,3 paıyzǵa artty. 2022 jyly eki memleket basshylarynyń qatysýymen 6 ınvestıtsııalyq joba iske qosylǵan. Qazaqstan aýmaǵynda Saran qalasyndaǵy «Artel» turmystyq tehnıka óndirisi, Shymkent qalasynda ınfýzorlyq eritindiler óndirisi, Qostanaı qalasynda «Chevrolet Onix» avtomobılderin shyǵarý qolǵa alyndy. Al Ózbekstan jerinde Fosforly jáne mıneraldy tyńaıtqyshtar óndirisi, Tashkentte logıstıkalyq ortalyq salý jáne turǵyn úı men kommertsııalyq ınfraqurylym turǵyzý bastamasy iske asýda.
Sondaı-aq azamattar eki el arasynda ońaı qatynap turýy úshin «Air Astana» men «Ýzbekıston havo ıýlları» avıakompanııasy Astana, Almaty jáne Tashkent qalalaryna turaqty reıster jasaıdy. 2021 jyly «Almaty-Samarqan», «Aqtaý-Úrgenish», «Aqtaý - Núkis», «Aqtóbe-Núkis», «Túrkistan-Tashkent» avıamarshrýttary ashyldy. Buǵan qosa «Almaty-Tashkent» jáne «Almaty-Núkis» baǵyttary boıynsha 2 temirjol baǵyty bar. 26 turaqty avtobýs marshrýty qatynaıdy.
Mádenı baılanystar
Qazir Tashkent, Samarqan jáne Buhara murajaılarynda ejelgi qazaqtardyń ómiri men turmysynan syr shertetin 500-ge jýyq eksponat saqtaýly tur. 2018 jyly Qazaqstandaǵy Ózbekstan jyly aıasynda Qazaqstannyń barlyq óńirlerinde saýda-ekonomıkalyq jáne mádenı-gýmanıtarlyq sıpattaǵy kóptegen aýqymdy is-sharalar uıymdastyrylǵany este.
Al 2019 jyly Ózbekstandaǵy Qazaqstan jyly aıasynda óner qaıratkerleriniń qatysýymen «Astana Opera» jáne «Astana Balet» teatrlarynyń gastrolderi ótti.
2022 jyldyń jeltoqsanynda Astanada Qazaqstan men Ózbekstan jastarynyń birinshi kongresi ótti. Sol tusta Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń Tashkentke memlekettik sapary bolyp, Abaı Qunanbaevtyń shyǵarmashylyǵyna arnalǵan apta ótkizilip, tıisti kórme uıymdastyryldy.
Byltyr maýsymda Roza Baǵlanova atyndaǵy «Qazaqkontsert» memlekettik kontserttik uıymynyń qatysýymen Samarqan jáne Buhara qalasynda Qazaqstannyń Mádenıet kúnderi ótti. Sondaı-aq bıyl maýsymda elimizdiń ókiletti delegatsııasy «Makom» halyqaralyq óner festıvaline jáne Ózbekstandaǵy jastardyń jahandyq festıvaline qatysyp keldi.
Qazir Qazaqstanda 500 myńǵa jýyq ózbek turady. Buǵan qosa elimizdiń aýmaǵynda ózbek tilinde onnan astam gazet pen jýrnal shyǵarylyp, 10 ádebı-shyǵarmashylyq birlestik tabysty jumys istep jatqanyn aıta ketken jón. 2 ózbek teatry bar. 2023-2024 oqý jylynda ózbek tilin qosqanda aralas tilde oqytatyn 141 mektep bilim beredi. Onyń 108-i Túrkistan oblysynda bolsa, 32 mektep – Shymkentte, qalǵan bireýi Jambyl oblysynda ornalasqan.
Al Ózbekstanda 800 myńnan astam etnıkalyq qazaq turady, olardyń basym kópshiligi Tashkent oblysynda, Qaraqalpaqstanda, Naýaı, Jızaq, Buhara, Syrdarııa, Horezm oblysyna qonys tepken. 30 oblystyq jáne aýdandyq fılıaly bar Respýblıkalyq qazaq mádenı ortalyǵy jumys isteıdi. Qazaqtar tyǵyz ornalasqan jerlerde 370 qazaq-ózbek orta mektebi bar, onyń 70-i biryńǵaı qazaq tilinde oqytady.
